بررسی و تحلیل ابعاد تأثیرپذیری مهدی اخوان ثالث از آیات قرآن کریم با رویکرد به نظریۀ بینامتنی ژرار ژنت

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

اکرم ظفری خرواج ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور، نیشابور، ایران.)
دکتربتول فخراسلام ² (گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور، نیشابور، ایران.)
دکترسید حسین سیدی ³ (گروه زبان و ادبیّات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.)
دکتر اکبر شعبانی ⁴ (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، نیشابور، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/05/11 تاریخ پذیرش : 1399/05/11 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: قرآن مجید, ژرار ژنت, مهدی اخوان‌ثالث, بینامتینت,

چکیده مقاله :

در سال های اخیر، در عرصۀ نقد ادبی نظریه ای تحت عنوان نقد بینامتنی رواج پیدا کرده است که بر اساس آن، هیچ یک از متون دارای هویت مستقل نیستند و تحت تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم آثار پیش از خود خلق شده اند. چهارچوب های نقد بینامتنیت برای نخستین بار از سوی ژولیا کریستوا تبیین گردید، ولی با آراء ژرار ژنت به اوج رسید، به طوری که امروزه نظرات ژنت به عنوان الگو در بررسی های میان متنی در نظر گرفته می شود. او بینامتنیت را به سه دستۀ آشکار، ناآشکار و ضمنی تقسیم کرده است که همۀ متون خلق شده ذیل آن جای می گیرند. یکی از زیرمتن هایی که شاعران به آن توجه می کنند، نویسه‌های دینی است که در گسترۀ ادب فارسی معاصر، اخوان ثالث در زمرۀ شاعرانی قرار دارد که مسائل دینی را در اشعار خود منعکس کرده اند. او با استناد به مهم ترین متن دینی اسلامی یعنی قرآن، بخشی از ذهنیات خود را شرح داده و با مخاطبان به اشتراک گذاشته است. به این اعتبار، در مقالۀ حاضر با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای، ابعاد تأثیرپذیری اخوان ثالث از آیات قرآن در چهار لایۀ محتوایی، واژگانی، ساختاری و داستان‌های آیینی بررسی و کاویده شده است تا به این پرسش ها پاسخ داده شود که: الف) اخوان ثالث در چه سطوحی از آیات قرآن تأثیر پذیرفته است؟ ب) کاربرد کدام‌یک از ترازهای نگرۀ بینامتنی در شعرهای اخوان ثالث بیشتر بوده است؟ برای پرهیز از پراکنده گویی از مبانی نظریۀ بینامتنی ژنت استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که شاعر، برای تبیین مفاهیم سیاسی، اعتقادی، توصیفی، اعتراضی- فلسفی، اخلاقی و غنایی از متن متقدم، یعنی قرآن استفاده کرده است.

چکیده انگلیسی:

  In recent years, in the field of literary criticism, a theory called intertextual criticism has become popular, according to which none of the texts have an independent identity and have been created under the direct or indirect influence of their previous works. The frameworks of intertextual critique were first explained by Julia Kristova, but culminated in Gerard Genet's views, so that today Genet's views are considered as a model in intertextual studies. He divides intertextuality into three categories, "explicit, implicit, and implicit," to which all texts fall. One of the sub-texts that poets pay attention to is religious characters, which in contemporary Persian literature, the Third Brotherhood is among the poets who have reflected religious issues in their poems. Citing the most important Islamic religious text, the Qur'an, he described some of his mentality and shared it with the audience. Therefore, in the present article, relying on descriptive-analytical method and citing library sources, the dimensions of the Third Brotherhood's influence on Quranic verses in four sections of content, lexical, structural and ritual stories have been studied and explored to answer these questions. It should be given that: a) The third Brotherhood has been influenced by the verses of the Qur'an? B) Which of the levels of the intertextual view has been used more in the poems of the Third Brotherhood? The foundations of Genet's intertextual theory have been used to avoid scatterbraining. The results of the research show that the poet has used the earlier text, namely the Qur'an, to explain the political, doctrinal, descriptive, protest-philosophical, moral and lyrical concepts.