معرفی و تحلیل بنای زیج منیژه‌‌ سر پل ذهاب

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخی

الهام سهاکی ¹ , یعقوب محمدی‌فر ²

1 - دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ابهر، ایران.
2 - استاد، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بوعی سینا، همدان، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/04/07 تاریخ پذیرش : 1401/05/25 تاریخ انتشار : 1401/06/31

کلید واژه: کاروانسرا, کوشک, رصدخانه, زیج منیژه, سر پل ذهاب,

چکیده مقاله :

بناهای بسیاری در سرزمین پهناور ایران وجود دارد که از جهت گاهنگاری و کاربری دارای مشکل‌‌‌‌اند، ‌‌‌زیج منیژه از جملة این بناهاست که در نزدیکی سرپل‌‌‌ذهاب کرمانشاه واقع شده و نظرات گوناگون در مورد آن ابراز شده است. این بنا، ‌‌‌بنایی سنگی با ملات گچ است که ابعاد آن ۵۷×۳۵/۵ متر و با پلان مستطیل شکل است. تاکنون هیچ گزارش و مطالعة دقیقی در مورد این اثر به چاپ نرسیده است. برخی از محققین در اشاراتی گذرا این بنا را کاروانسرای دوره ساسانی قلمداد نموده، ‌‌‌برخی دیگر کوشک و تعدادی رصدخانه را به عنوان کاربری بنا ذکر کرده‌اند. در این پژوهش، ‌‌‌کلیه مدارک موجود و اشارات تاریخی گردآوری گردید و اساس کار بر فعالیت‌‌‌های میدانی متمرکز گردید و بنا به دقت از نظر پلان، ‌‌‌مصالح و دیگر ویژگی‌‌‌ها بررسی و مطالعه شد. هدف از این پژوهش، ‌‌‌مشخص نمودن کاربری بنا با توجه به شواهد برجامانده از آن و مقایسة بنا با سایر بناهای مشابه از لحاظ ویژگی و سبک معماری می‌‌‌باشد. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش پیشنهاد کاربری این بنا به عنوان یک کوشک یا کاخ کوچک و اتراقگاه موقت است.

چکیده انگلیسی:

In the vast land of Iran, many landmarks have problems in terms of chronology and usage. Among these works is Zij Manijeh, which is located near Sarpol-e Zahāb, Kermanshah. Zij Manijeh is a stone rectangular building with gypsum mortar with dimensions of 35.5 × 57 meters. So far, no detailed report or research has been published about this work. Researchers, in short references, have expressed various opinions about Zij Manijeh. Some scholars considered this building as a caravanserai belonging to the Sassanid period, and others have introduced it as a recreation place, or an observatory. This research generally relies on field activities, and all available related historical documents were collected and investigated. In terms of the plan, materials, and other features, the Zij Manijeh building has been studied. This research aims to determine the use of the building according to the remaining evidence and to compare the building with other similar buildings in terms of characteristics and architectural style. It is suggested that this building was used as a recreation place, a small palace, or a temporary domicile but it was not an observatory.

منابع و مأخذ:

افشار سیستانی، ‌‌‌ایرج (‌‌‌1381). ‌‌‌کرمانشاهان و تمدن دیرینة آن، ‌‌‌ج۲. تهران: ‌‌‌انتشارات نگارستان کتاب.
آرشیو میراث فرهنگی استان کرمانشاه و شهرستان کرند (‌‌‌1391).
زارعی، ‌‌‌محمدابراهیم (1389). ‌‌‌آشنایی با معماری جهان، ‌‌‌تهران: ‌‌‌نشر فناوران.
فوندراوستن، ‌‌هانس‌‌‌هنينگ ورودلف ناومان (1373). ‌‌‌تخت‌‌‌سليمان، ‌‌‌فرامرز نجد سميعي، ‌‌‌سازمان ‌‌‌ميراث فرهنگي.
کامبخش‌‌‌فرد، ‌‌‌سیف الله (‌‌‌1379). ‌‌‌سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، ‌‌‌تهران: ‌‌‌نشر ققنوس.
کیانی، ‌‌‌محمدیوسف، کریمی، ‌‌‌فاطمه (‌‌‌1364). ‌‌‌هنر سفالگری، ‌‌‌هنر اسلامی ایران، ‌‌‌تهران: ‌‌‌انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کیانی، ‌‌‌محمدیوسف، ‌‌‌کلایس، ‌‌‌ولفرام (1373). ‌‌‌کاروانسراهای ایران، ‌‌‌تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
گيرشمن، ‌‌‌رومن (1370). ‌‌‌هنر ايران در دوران پارت و ساساني، فره‌‌‌وشي، ‌‌‌بهرام، ‌‌‌تهران: ‌‌‌شرکت انتشارات علمي و فرهنگي
محمدی، ‌‌‌مریم، ‌‌‌نیستانی، ‌‌‌جواد، ‌‌‌موسوی کوهپر، ‌‌‌سیدمهدی، ‌‌‌هژبری ‌‌‌نوبری، ‌‌‌علیرضا (۱۳۹۱). مطالعه‌ی گونه شناسی، عناصر و اجزای معماری ایران در دوره ساسانی. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. ‌‌‌نامة باستان‌‌‌شناسی، ۱(۱)، ۸۳-۱۰۴.
مخزن موزة تکیة معاون الملک، ‌‌‌کرمانشاه (‌‌‌1392).
معین، ‌‌‌محمد (‌‌‌1383). ‌‌‌فرهنگ فارسی معین6 جلدی، ‌‌‌تهران: ‌‌‌امیرکبیر.
ناومان، ‌‌‌رودلف (‌‌‌1382). ‌‌‌ویرانه‌‌‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان، ‌‌‌نجد سمیعی، ‌‌‌فرامرز، ‌‌‌تهران: ‌‌‌انتشارات و تولیدات فرهنگی.
ورجاوند، ‌‌‌پرويز (۱۳۵۶). ‌‌‌كشف مجموعة‌‌‌ علمي رصدخانة مراغه، ‌‌‌يكي ازمعروف ترين مجموعه‌هاي علمي و نجومي شناخته شده در دنياي شرق، ‌‌‌هنر و مردم، ۱۸۱، ۲-‍ ۱۵.
هرمان، ‌‌‌جورجينا (‌‌‌1373). ‌‌‌تجديد حيات هنر و تمدن در ايران باستان، ‌‌‌مهرداد وحدتي، ‌‌‌تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
Azarnoush, M. (1994). The Sasanian Manor House at Hajiabad. Iran, Italia, Eest and West.
Carboni, S.) 2001(. Glass from Islamic lands. Thames & Hudson‏, London.‬‬‬‬‬‬‬
Ghirshman, R. (1944). La tour de Nourabad. Étude sur les temples iraniens anciens. Syria, 175-193.
Huff. D (1987). Architecture II Sassanian Period. EncyclopaediaIranica, Vol. II, Routledge & Kegan Paul, London and New York, pp. 329-334
Jenkins, M. (1986). Islamic Glass. The metropolitan museum art.