سنخ شناسی و تبیین تاریخ نگاری واقعه سقوط بغداد در آثار تاریخ نگارانه فارسی تا قرن دهم هجری

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

مریم نظرالهوئی ¹ , محبوبه شرفی ²

1 - دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران.
2 - گروه تاریخ،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگارامام خمینی(ره)،تهران -شهرری ، ایران

تاریخ دریافت : 1401/08/04 تاریخ پذیرش : 1401/10/17 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: سقوط بغداد, مورخان, رویکردهای اجتماعی, علّی انتقادی,

چکیده مقاله :

سقوط خلافت عباسی از رویدادهای مهم قرن هفتم ق است که در منابع مکتوب تاریخی بازتاب های گوناگون داشت. هریک از مورخان بر اساس نوع نگاه به تاریخ، از منظرخاصی، واقعه را روایت نموده اند. این پژوهش می کوشد به منظور شناخت رویکرد مورخان به واقعه سقوط بغداد، با بهره گیری از روش تاریخی، مبتنی بر رویکرد مقایسه ای، در سه شاخص رویکردهای اجتماعی،علّی انتقادی و مشیت گرایانه به واکاوی منظر مورخان بپردازد. به این منظور با شناسایی مهمترین آثار تاریخ نگارانه فارسی در بازه زمانی سال های 656 تا 907 ق به مطالعه و مقایسه روایات و رویکردهای مورخان نسبت به واقعه سقوط بغداد خواهیم پرداخت. یافته ها نشان می دهد برخی راویان، رویکرد سیاسی و مشیت گرایانه به واقعه داشته، روش تاریخ نگاری آنان، استمرار تاریخ نگاری سنتی ایرانی اسلامی است. برخی دیگر، با نگرش علّی به تاریخ ، با رویکردی اجتماعی و علّی،انتقادی، عملکرد سیاسی و اجتماعی خلیفه و اطرافیان را مورد انتقاد قرار داده، آنها را در واقعه مسئول دانسته اند. روش تاریخ نگاری آنها گامی به سوی تاریخ نگاری تحلیلی به نظر می رسد.

چکیده انگلیسی:

The fall of the Abbasid caliphate is one of the important events of the 7th century AD, which had various reflections in written historical sources. Each of the historians have narrated the event based on their perspective on history. In order to understand the historians' approach to the fall of Baghdad, this research tries to analyze the historians' perspective by using the historical method, based on the comparative approach, in three indicators of social, causal, critical and providential approaches. For this purpose, by identifying the most important works of Persian historiography in the period from 656 to 907 AD, we will study and compare the narratives and approaches of historians regarding the fall of Baghdad. The findings show that some narrators have a political and providential approach to the event, and their historiography is a continuation of traditional Iranian Islamic historiography. Some others, with a causal approach to history, with a social and causal, critical approach, criticized the political and social performance of the Caliph and those around him, and held them responsible for the incident. Their historiography method seems to be a step towards analytical historiography.