تحلیل رفتار شخصیت‌های داستانی منظومۀ لیلی و مجنون نظامی گنجه ای بر‌اساس نظریۀ مراحل رشد ‌اخلاقی لارنس کلبرگ از منظر جامعه شناسی ادبیات ...

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

سیمین آرامی ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاداسلامی ، شبستر ،ایران)
علی دهقان ² (گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد تبریز ، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ، ایران ( نویسندۀ مسئول) [e-mail])
ژیلا صراطی ³ (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاداسلامی، شبستر ،ایران)
حسین حاجی زاده ⁴ (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاداسلامی ،شبستر ،ایران)

تاریخ دریافت : 1401/03/25 تاریخ پذیرش : 1401/05/03 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: جامعه شناسی, نظامی گنجه‌ای, رشد ‌اخلاقی, لارنس کلبرگ. لیلی و مجنون,

چکیده مقاله :

داستان ﺑﻮﻳﮋه در ژاﻧﺮ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ، در قالب کوتاه و موجز، بدور از هنرنمایی و صحنه پردازی های زاید برگرفته از متن زندگی، بهترین مؤلفه برای معرفی خلق و خوی پدیدآورندۀ اثر ادبی و تأثیرگذارترین اﺑﺰار برای ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎی اﺧﻼﻗـﻲ اﺳـﺖ. نظامی در گفتار و رفتار قهرمانان قصّه‌هایش منش و هویّت انسان آرمانی را به تصویر کشیده این ویژگی آثار نظامی موجب شده است تا رفتار اخلاقی شخصیت های داستانی او بر اساس یکی از نظریه های برگزیده و زبدۀ اخلاقی معاصر غرب تحلیل و میزان مطابقت با مراحل و مراتب آن ارزیابی شود. با توجه به زمینه‌های فطری بشر، به نظر می‌رسد که مسائل اخلاقی تا حدودی دارای عناصر مشترکی در میان فرهنگ‌ها و جوامع انسانی باشد. اما گاهی تعدد و تکثر نظریات اخلاقی چنان می نماید که کدهای اخلاقی در میان ملل مختلف نشانی‌های متفاوت داشته باشند. پژوهش در نظریه های اخلاقی بر مبنای یکی از غنی‌ترین میراث فرهنگی ایرانی و اسلامی، می تواند بین این دو فرض یاد شده برتری یکی را تأیید کند. در این مقاله رفتار اخلاقی اشخاص منظومه برای نخستین باردر چارچوب یک تئوری علمی تحلیل می شود. هدف اصلی این پژوهش کاربرد نظریۀ رشد اخلاقی لارنس کلبرگ (Lawrence Kohlberg) در رفتار شخصیت های منظومۀ لیلی و مجنون نظامی و پاسخ به ا ین پرسش است که آیا درجات اخلاقی اشخاص داستان منظور قابل تفسیر و تحلیل با نظریۀ مراحل رشد اخلاقی کلبرگ است ؟ در نتیجۀ این پزوهش پنج کد اخلاقی شناسایی شده است. که هر یک از این کدها کنش های متعددی را در برمی گیرد و بر انگیزه و استدلال خاصی دلالت دارد ومقام بالاترین مراحل رشد اخلاقی کلبرگ را به اخلاق شخصیت های داستان می بخشد این پژوهش به روش تحلیل محتوا و توصیف با استناد به منابع کتابخانه ای مبتنی بر مطالعۀ نشریات وکتب گردآوری شده است این موضوع با وجود توجه پژوهندگان به مسائل اخلاقی در لیلی و مجنون نظامی پژوهشی کاملاً جدید است و پیشینۀ عینی ندارد

چکیده انگلیسی:

A Story especially in didactic genre, in short and brief format, away from the extra Mise-en-scène and taken from the text of life, is the best component for introducing the temperament of the literary work creator and the most effective way to prescribe moral norms .                             . In the speech and behavior of the heroes of his stories, Nizami has depicted the nature and identity of an ideal human being. This feature of Nizami's works has caused the moral behavior of fictional characters to be analyzed based on one of the selected and elite contemporary moral theories of the West and the degree of conformity with its stages and levels to be evaluated. Considering the innate nature of human beings, it seems that moral issues have some common elements among human cultures and societies. But sometimes, the multiplicity of moral theories causes the moral codes to have different addresses among different nations. Research in ethical theories based on one of the richest Iranian and Islamic cultural heritages can confirm the superiority of one of these two assumptions. In this article, the moral behavior of the system people is analyzed for the first time in the framework of a scientific theory. The main goal of this research is to apply Lawrence Kohlberg's theory of moral development in the behavior of allegorical characters of Layla and Majnun poem and to answer the question of whether the moral degrees of the people in the story can be interpreted and analyzed with the theory of Kohlberg's stages of moral development. As a result of this research, nine ethical codes have been identified. that each of these codes includes several actions and implies a specific motivation and reasoning, and gives the highest status of Kohlberg's moral development to the morals of the characters in the story. This research has been compiled by the method of content analysis and description with reference to library sources based on the study of publications and books, and despite the researchers' attention to ethical issues in Layla and Majnun r, it is a completely new research and has no objective background  .                                          

منابع و مأخذ:

اسمیت­،­ ادوارد­ای،­ هکسما،­ سوزان نولن؛ فردریکسون، باربارال؛ لافتوس، جفری ر؛ بم، داریل ج؛ مارن، استیفن (2003)،­ زمینۀ روانشناسی­اتکینسون ­و ­هیلگارد، ترجمۀ حسن رفیعی، محسن ارجمند، جلد اول، چاپ چهارم، ­تهران: ارجمند.

ثروت، منصور (1370)،­ گنجینۀ حکمت در آثار نظامی، ­تهران: ا‌میرکبیر..

خواجه نصیرالدین طوسی،­ ­ابوجعفر محمد ­بن ­محمد­ (1364)، ­­اخلاق­ناصری، به تصحیح مجتبی ‌مینوی/ علیرضا حیدری،­ تهران: خوارز‌می‌‌.

دهخدا، علی­اکبر (1393)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

شعار، جعفر ­(­1365)، گزیدۀ سیاست‌نامه، ج اول، تهران­: بنیاد.

­شعیبی، فاطمه (1392)، قضاوت اخلاقی، چاپ اول، نشر ­الکترونیکی، کتاب سبز.

عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، انتشارات فرهنگ.

کدیور، پروین (1378)، روانشناسی ­اخلاق، چاپ اول، تهران: آگه.

کریمی‌‌، عبدالعظیم (1388)، روانشناسی­­ رشد مراحل شکل‌گیری اخلاق در کودک­ (با تأکید بر رویکردهای تحولی)، چاپ دوم، تهران: عابد.

نراقی، ملااحمد (1371)، معراج السعادة، چاپ اول، قم: هجرت.

­نظامی گنجه­ای، ­الیاس­ (­­1394­)، لیلی­ و مجنون، تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.

مقالات:

احمدی، سیروس (1388)، «بررسی نوع دوستی در روابط روزمرۀ اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن»، مجلۀ جامعه شناسی ایران، دورۀ دهم، شمارۀ 2، 87-108.

جهانگیرزاده، محمدرضا (1390)، «دیدگاه­های شناختی تحولی در رشد اخلاقی»، معرفت اخلاقی، سال 2، شمارۀ 4، 10-­122.

خان­محمدی، محمدحسین؛­­ همتی، ­حجت­الله (1394)، «انعکاس آموزه­های تعلیمی در خمسۀ نظامی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال هفتم، شمارۀ 27، 100-126.

خزاعی، زهرا؛ رامادان، نسرین (1392)، «رشد اخلاقی: اصول و روش‌های آن از نظر افلاطون»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی دانشگاه قم: سال چهاردهم، شمارۀ سوم و چهارم، 118-100.

رحمانیان، زینب (1393)، «بررسی تطبیقی رشد اخلاقی در قابوسنامه از دیدگاه کلبرگ»، نشریۀ پژوهش­های ادبی و بلاغی، شمارۀ 8، 32-45.

سلمان‌زاده، پروین؛ فرهادی، اعظم (1394)، «بررسی تطبیقی اهداف و روش‌های تربیت اخلاقی از نظر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و لورنس کلبرگ»، مجلۀ مطالعات قرآنی نامه جامعه، شماره ­115، 127- 161.

شعاع کاظمی، مهرانگیز؛ میرمحمد حسین اوشانی، سیده آتنا؛ فرزانه، نقیب (1394)، «رابطۀ آموزه­های دینی والدین و رشد اخلاقی کودکان دبستانی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی،دورۀ 23، شمارۀ 29، 107-120.

عزیزی، بختیار (1393)، «معیارهای اخلاقی مدیریت اسلامی با نگاهی به اشعار حکیم نظامی گنجوی»، همایش بین‌المللی مدیریت.تهران 1 آذر، 462  - 479.

­عسگری، مرضیه (1395)، «صفات اخلاقی عاشق در عاشقانه­های نظامی»، همایش ملی ادبیات غنایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، 1-14.

عصاره، ­علیرضا؛ مهدی‌زاده تهرانی، آیدین؛ امینی زرین، علیرضا؛ عظیمی، شادی (1396)، «نقدی بر نظریۀ رشد قضاوت اخلاقی لارنس کلبرگ پژوهشی در بررسی چند جانبۀ نظریۀ کلبرگ و ارائۀ رهنمودی دربارۀ مراحل رشدی او»، فصلنامۀ تعلیم و تربیت، شمارۀ 134، ­93-112.

فیاض، ایراندخت؛ گوزلی اینانلو، شهره؛ انصافی مهربانی، سپیده (1394)، «جایگاه صلۀ رحم در سبک زندگی اسلامی و راهکارهای مقابله با ضعف در صلۀ رحم از منظر آموزه‌های اهل بیت (علیه السلام)»، اولین کنگرۀ بین المللی روانشناسی و علوم تربیتی با رویکرد اسلامی،1-­15.

لطف‌آبادی، حسین (1384)، «نقد نظریۀ رشد اخلاقی پیاژه و کولبرگ و باندورا و ارائۀ الگوئی نو برای پژوهش در رشد اخلاقی دانش آموزان ایران»، فصلنامۀ نوآوری‌های آموزشی، شمارۀ 11 تا 76.

معدن کن، معصومه(1384)، «رمز محمودی»، فصلنامۀ فرهنگستان، شمارۀ 27، 55-81.

ناصری، ناصر (1398)، «کاربرد اغراض علم معانی در پیام‌های تربیتی در لیلی و مجنون نظامی»، مجلۀ ادبیات فارسی، شمارۀ 34، 63-96.

نصیری، منصور (1387)، «نگاهی به نظریۀ رشد اخلاقی کالبرگ»، معرفت، شمارۀ 132، 134-125.

نوروزی، رضاعلی؛ عاطفت دوست، حسین (1390)، «تربیت اخلاقی؛ بررسی تطبیقی دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی و کلبرگ»، معرفت اخلاقی، 2(2)، 53-68.

یثربی، سیدیحیی (­1381)، «امام محمد غزالی و خردورزی و دین‌داری­»، مجلۀ­ ذهن، شمارۀ 11 و 12، 3-62.

 

Ahmadi, S. (2009), "Study of altruism in everyday social relations and the factors affecting it", Iranian Journal of Sociology, Volume 10, Number 2, 87-108.

Amid, H. (2010), Farhang Persian Amid, Farhang Publications

articles:

-Asareh; Mehdizadeh Tehrani, A.; Amini Zarrin, AS; Azimi, Sh (2017), "A Critique of the Development Theory of Moral Judgment by Lawrence Kelberg, A Study in the Multilateral Study of Kelberg Theory and Providing Guidance on His Developmental Stages", Quarterly Journal of Education, No. 134, -193-112.

-Asgari, M. (2016), "Moral Traits of a Lover in Military Romance", National Conference on Lyrical Literature, Islamic Azad University, Najafabad Branch, 1-14.

-Azizi, B (2014), "Ethical Criteria of Islamic Management with a Look at the Poems of Hakim Nezami Ganjavi", International Conference on Management. Tehran, December 22, 462 - 479.

Dehkhoda, A.A. (2014), Dictionary, Tehran: University of Tehran

-Fayyaz, A; Guzli Inanloo, Sh; Ensafi Mehrabani, Q (2015), "The place of mercy in the Islamic lifestyle and strategies to deal with weakness in mercy from the perspective of the teachings of the Ahl al-Bayt (PBUH)", the first International Congress of Psychology and Educational Sciences with an Islamic approach, 1- 15.

-Jahangirzadeh, M.R. (2011), "Cognitive Perspectives on Transformation in Moral Development", Moral Knowledge, Volume 2, Number 4, 102-122.

-Jahed, M. (2011), "Treatise on Ethics" Jalaluddin Davani, Payam Baharestan, Volume 2, Year 4, No. 14, Tehran: 126-137.

Kadivar, P. (1999), Psychology of Ethics, first edition, Tehran: Ad.

-Kant, A. (1990), Foundation for the Metaphysics of Ethics (translation of the book Immanuel Kant Grundlegung Zur Metaphysik der Sitten.), Translated by Hamid Enayat; Ali Qaisari, Kharazmi, Tehran: Golshan.

-Karimieh, A. (2009), Developmental Psychology of the stages of moral formation in children (with emphasis on transformational approaches), Second Edition, Tehran: Abed.

-Khan Mohammadi, MH; Hemmati, IHA (2015), "Reflection of educational teachings in the fifth military", Journal of Educational Literature, Year 7, No. 27, 100-126.

-Kohlberg, L. (1976), Moral stages and moralization: The cognitivedevelopmental, In Moral development and behavior: Theory, research and social issues, ed. T. Lickona, New York: Holt, Rinehart and Winston.

-Kohlberg, L. (1984), Essays on moral development, Vol. II, The psychology of moral development, San Francisco, CA: Harper & Row.

-Lotfabadi, H. (2005), "Critique of the theory of moral development of Piaget and Kohlberg and Bandura and presenting a new model for research in the moral development of Iranian students", Quarterly Journal of Educational Innovations, No. 11-76.

Madan kan, M. (2005), "Mahmoudi Code", Farhangistan Quarterly, No. 27, 55-81.

Maloof, L (2015), Al-Munajjid, translated by Mohammad Bandar Rigi, Tehran: Islamic.

Naraghi, MA (1992), Ascension of Happiness, first edition, Qom: Hijrat.

-Naseri, N. (2019), "Application of the purposes of semantics in educational messages in Lily and Majnoon Nezami", Journal of Persian Literature, No. 34, 63-96.

Nasiri, M. (2008), A look at the view

-Nezami. Ganjehi (2015), Leily and Majnoon, edited by Behrouz -Thorotian, fourth edition, Tehran: Amirkabir.

-Nowruzi, R; Atefat Doost, H. (2011), "Moral education; A Comparative Study of the Perspectives of Khajeh Nasir al-Din Tusi and Kalberg ", Moral Knowledge, 2 (2), 53-68.

-Rahmanian, Z. (2014), "A Comparative Study of Moral Development in Qaboosnameh from Kelberg's Perspective", Journal of Literary and Rhetorical Research, No. 8, 32-45.

-Salmanzadeh, P.; Farhadi, A. (2015), "A Comparative Study of the Goals and Methods of Moral Education from the Perspective of the Holy Prophet (PBUH) and Lawrence Kelberg", Journal of Quranic Studies, Letter of Society, No. 115, 127-161.

Servat, M. (1991), Treasure of Wisdom in Military Works, Tehran: Amir Kabir

-Shoaa Kazemi, M.; Mir Mohammad Hossein Oshani, S.; Farzaneh, N. (2015), "The Relationship between Parents' Religious Teachings and the Moral Development of Primary School Children", Research on Islamic Education Issues, Volume 23, Number 29, 107-120.

Shoaib, F. (2013), Ethical Judgment, First Edition, Electronic Publishing, Green Book

Slogan, vol. 1 (1986), excerpt from the policy, vol. I, Tehran: Foundation

-Smith, Hexma, p.; Frederickson, b; Laftus, c. Bam, d. Marne, A. (2003), Field of Atkinson and Hilgard's Psychology, translated by Hassan Rafiei, Mohsen Arjmand, Volume I, Fourth Edition, Tehran: Arjmand

- Togyani A; Hatami, H. (2011), "The Relationship between Literature and Ethics with    an Approach to Ganja'i Military Works", Journal of Educational Literature, Third Year, No. 10, 63-82.

-Yasrobi, S. (2003), "Imam Mohammad Ghazali and Rationalism and Religiosity", Journal of the Mind, No. 11 and 12, 3-62.

     -Zanjani, M. )1996), Alchemy of Happiness (translation of "Purification of Iraq Abu -Ali Muskouyeh Razi", edited by Abolghasem Amani, first edition, Tehran: Nogteh