رویکردی نظری به مفهوم اکوفمینیسم

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

حلیمه عنایت ¹ , حیدر فتح‌زاده ²

1 - عضو هیت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شیراز.
2 - دانشجوی دوره دکتری جامعه شناسی دانشگاه شیراز

تاریخ دریافت : 1394/12/22 تاریخ پذیرش : 1394/12/22 تاریخ انتشار : 1388/11/01

کلید واژه: فمینیسم, روش‌شناسی, اکوفمینیسم, جنبش زنان, زیست بوم, مردسالاری, زن سالاری,

چکیده مقاله :

یکی از پیامدهای مهم رشد اقتصاد جهانی، تخریب پرشتاب منابع طبیعی و زیست بوم جهان بوده است. برخی از فمنیست‌ها معتقدند که بوم‌شناسی یک مسئله خاص فمینیستی است و چیزی را که می‌توان اکوفمینیسم نامید، به وجود آوردند. قبل از ظهور استعمار غربی و علوم غربی، بومیان در سراسر جهان روابطی نزدیک و نسبت دوستانه با جهان طبیعی داشتند. نیروهای طبیعی عموما مؤنث تصور می‌شدند چون مظهر قدرت‌های مولد رویش و زایش بودند. یک اصل مؤنث، بازتابی از روابط خاص زن با طبیعت از طریق کار تناسلی و تولیدی، بچه زاییدن و تغذیه بچه‌ها و سلامت نگه داشتن آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در طول رشدشان وجود داشت. این اصل مؤنث تضمینی بود براین‌که از محیط‌زیست طبیعی سوء استفاده نشود، بلکه به آن رسیدگی شود و با احتیاط مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اما با ظهور استعمار غربی این رابطه با طبیعت و منابع طبیعی به شدت آسیب دید و اصل مؤنث واژگون شد اما طبیعت که هم چنان مؤنث انگاشته می‌شد و تبدیل به منبعی منفعل شد و این واژگونی راه را برای تخریب محیط زیست، استفاده بیش از حد از زمین و گسترش تکنولوژی زیان‌بار هموار کرد. تنها راه فرار از این بحران، برقراری مجدد رابطه اولیه زنان با محیط‌زیست و ترویج بازگشت به طبیعت بود و بدین ترتیب اکوفمینیسم به وجود آمد. به همین دلیل اکوفمینیسم تلاشی است در راستای غلبه بر کاستی‌های جریان اصلی جامعه‌شناسی در پاسخگویی به مشکلات زیست محیطی که جهان کنونی با آن دست به گریبان است. این نظریه با طرح لزوم استفاده از تبیین‌های چند علیتی در بررسی روابط فرادستی و فرودستی سعی در غلبه بر تقلیل‌گرایی روش‌شناختی از یک طرف و غلبه بر برخی از کاستی‌های روش‌شناختی، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی نظریه فمینیستی تبدیل شده است.

چکیده انگلیسی:

One of the important outcomes of the development of world economics hasbeen quick destruction of natural resources and ecosystem of the world. Somefeminists believe that ecology is a specific feministic issue and they createdsomething which can be called “ecofeminism”. Before the advent of westernexploitation and western sciences, natives had close and friendly relations withthe world nature all over the world. Natural forces commonly were consideredfeminine as they were manifestation of productive powers of vegetation andreproduction.There was a feminine principle that is woman’s specific relations with thenature through production and reproduction, giving birth to a baby, feedingbabies and keeping them safe during their growth. This feminine principle was aguarantee that natural environment should not be abused, but it should beattended to and put into operation with care. However, this relation with thenature and natural resources was severely damaged with the advent of westernexploitation. And the feminine principle was overturned. Nature which was stillconsidered feminine turned into a passive resource. The overturning paved theway for environment destruction, overuse of the earth and harmful expansion oftechnology. The only way out of this crisis was to reestablish primitive relationof women with the environment and promotion of returning to the nature. In thisway, ecofeminism came to existence. For this reason, ecofeminism is an effortto overcome the shortcomings of the main stream of sociology to respond theecosystem problems which the world is grappling with. This theory tries toovercome the methodological reductionism of the main idea of feminism byconsidering the necessary usage of multi-reasoned explanations in studying thesuperior and inferior relations, and it has thus turned into a promising theory toovercome some methodological, epistemological and ontological shortcomingsof feminism.

منابع و مأخذ:

ایمان، م. (1389). مبانی پارادایمی روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: انتشارات زیتون.

باقری، خ. (1382). مبانی فلسفی فمینیسم. تهران: انشارات وزارت علوم. جلد اول.

خراسانی، م. (1375). فمینیسم به مثابه فلسفه‌ای سیاسی. تهران: جامعه سالم.

شجاعی، م. (1378). اکوفمینیسم. هشتمین همایش سیمای زن در جامعه، تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.

رحیمانی، ب و دیگری. (1388). عوامل موثر بر مشارکت زنان در حفظ محیط‌زیست شهری. با تاکید بر نگرش اکوفمینیستی. فصلنامه جغرافیایی آمایش سرزمین. شماره 7.

ریتزر، ج. (1386). نظریه های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: نشر آگاه.

رزماری، ت. (1383). اخلاق فمینیستی، فمینیست و دانش‌های فمینیستی. ترجمه: عباس یزدانی. قم. مطالعات و تحقیقات زنان.

زیباکلام، س. (1376). تحول و تکوّن جامعه‌شناسی معرفت. فصلنامه حوزه و دانشگاه.

ژنو، ی. (1381). عقل مذکر: مردانگى و زنانگى در فلسفه غرب. ترجمه: محبوبه مهاجر تهران، نشر نى.

فریدمن، ج. (1381).فمینیسم. ترجمه: فیروزه مهاجر. تهران: انتشارات آشیان.

مشیرزاده، ح. (1385). از جنبش تا نظریه(تاریخ دو قرن فمینیسم). تهران: انتشارت شیرازه.

میشل، آ. (1383). جنبش زنان: فمینیسم. هما زنجانی زاده. تهران: نیکا. جلد اول.

مولرآکین، س. (1383). زن از دیدگاه فلسفه سیاسی غرب، ترجمه: نسرین نوری زاده، تهران: انتشارات قصیده سرا.

مجموعه مقالات دائره‌المعارف روتلج. (1382). فمینیسم و دانش‌هاى فمینیستى؛ ترجمه: عبّاس یزدانى و بهروز جندقى. تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان. ص 199.

نوذری، ح. (1389). فمینیسم و تاریخنگاری. مجله فلسفه، کلام و عرفان، شماره 54.

نیومن، ب. (1389). روش های تحقیق اجتماعی. ترجمه: هاشم آقا بیگ‌پور. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.

 هام، م و دیگری. (1382). فرهنگ نظریه‌های فمینیستی. ترجمه: نوشین احمدی خراسانی، فیروزه مهاجر. فرخ قره داغی. تهران: انتشارت توسعه.

هنشال، ژ. (1385). نقش‌های جنسیتی و دغدغه‌های زیست محیطی. ترجمه: سونیا غفاری. روزنامه سرمایه، شماره 365.

 Agarwal, B. Gender and Green Governance.(2010). ThePolitical Economy of Women’s Presence Within and Beyond CommunityForestry ;Oxford University Press,   Oxford

Agarwal, B. A.(1994). Field of One’s Own: Gender and Land Rights in SouthAsia; Cambridge University Press. Cambridge.

Cameron, A.(1989). First Mother and the Rainbow Children in Plant. J. ed. Healing The Wounds.

 Davies,   Katherine.(1998). Women and Environments. Vol. 10. pp. 4 - 6.

Dressel, P, Minkler, M. and Yen, I.(1999). Gender, Race, Class and Aging: Advances and Opportunities in Critical Gerontology: Perspectives from Political and Moral Economy byMinkler,  M. ed.

 dancy. J and E. sosa.(1992). ACompasionation to Epistemology ;Oxford,  Basil Black well.

Gaard, Greta.(1993). Ecofeminism;Women, Animals, Nature; Philadelphia: Temple University Press.

Lorentzen, Lois. Ann.(2002). Ecofeminism: An Overview; University of San Francisco & Heather Eaton, Saint Paul University.

Mies, M. & Shiva, V.(1993). Ecofeminism. London: The Zed Press.

Merchant,C.(1980). The Death of Nature -Women, Ecology and the ScientificRevolution. SanFrancisco: Harper Collins.

Mellor,  Mary.(1997). Feminism &Ecology; New York university press.

Neuman, L.(2006). Social Research Method: Quantitative and Qualitative Approaches; Third Edition:  London.

Plumwood, V.(1986). Ecofeminism – An Overview and Discussion of Positions and Arguments; Australasian Journal of Philosophy. Vol. 64,   pp. 120 - 138.

Plumwood, V.(1992). Feminism and Ecofeminism: Beyond the Dualistic Assumptions of Women, Men and Nature; The Ecologist. Vol. 22,   No. 1,   pp. 8 - 13.

Plumwood, V.(1993). Feminism and the Mastery of Nature. London: Rutledge.

Quinby, L.(1990). Ecofeminism and the Politics of Resistance in Diamond, I. & Orenstein, G. eds. Reweaving The World.

Ramazanoglu, C.(1989). Feminism and the Contradictions of Oppression; London: Routledge.

Reinhartz, S.(1992). Feminist Methods’ in Social Research; London: Oxford University Press.

Sturgeon, N.(1997). Ecofeminism Natures – Race, Gender, Feminist Theory and Political Action; London: Rutledge.

Twin,  Richard. T.(2001). Ecofeminisms in Process, www. ecofem. Org / journal

Warren, Karen, J.(1991). Taking Empirical Data Seriously: An Ecofeminist Perspective on Woman - Nature Connections, WorkingPaper, presented at the North American Society for Social Philosophy Colorado Springs,   Colo. :  August 10,   1991.

Warren, Karen.(1990). The power and the promise of ecological feminism; Environmental Ethics. 12(2): 125 - 46.

Warren, Karen.(1989). Water and streams: An ecofeminist perspective, Imprint.(June): 5 - 7.

Warren, Karen, J. and Jim Cheney.(l99l). Ecological feminism and ecosystem ecology; Hypanthia, 6(1): 179 - 97.