رهیافتی زبان– جامعه‌شناختی بر آیات قرآنی لسان (زبان)

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

ایوب یوسف‌پور نظامی ¹ (عضو هیات ‌علمی دانشگاه‌آزاد اسلامی‌ واحد مراغه- ایران)

تاریخ دریافت : 1395/11/09 تاریخ پذیرش : 1395/11/09 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: لسان, نظریه‌ و فلسفه قرآنی ‌زبان, مفروضه "محوریت زبان در قرآن"‌, ساختارشکنی فرهنگی- زبانی (لغوی– گرامری), بومی‌سازی جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسی پست-مدرن,

چکیده مقاله :

این نوشتار، تاملی زبان- جامعه شناختی در آیات قرآنی، با موضوعیت زبان (لسان) است. بدین منظور در رویکردی واژه شناختی، آیات حاوی واژه " لسان " (زبان)، استخراج و ٢٤ آیه با متد مقوله بندی پسین، طبقه بندی موضوعی گردید. درمیانه مجموعه سیزده گانه مقولات حاصل از مقوله بندی پسین (سطح اول)، برای طبقات موضوعی "زبان (زبان عربی) ، تنزیل قرآن و رسالت رسولان "، فراوانی درخور توجهی مشاهده شد. این یافته در کنار بخشی از تبیین های زبانی در قرآن (تبیین خلقت انسان، هبوط و ...) ؛ راهنمونی بر فرضیه "محوریت زبان در قرآن" گشت. این مطالعه در سپهر مفروضه فوق، ضمن پرداختن به مجموعه پرسش های مطالعاتی معرفی شده در متن؛ براساس پرسش بنیادی زیر پیش رفت: آیا تنزیل قرآن به زبان عربی (و تاکید بر این ویژگی) به معنی مطابقت قرآن با ساخت فرهنگی، زبانی (سبکی ، لغوی / گرامری) عربی؛ تایید، بازتولید آن و استیلابخشی عربی بر عجم است؟ باتوجه به سیاق مباحث، در رویکردی تطبیقی، دیدگاه زبان شناختی قرآن با انگاره زبان شناختی پست - مدرن نیز؛ به طور تطبیقی به اختصار بررسی شد. نتیجه حاصل، طرحی ناتمام از فلسفه قرآنی زبان است؛ که در فازهای مطالعاتی دیگر، با افزودن بر دامنه کاوش ها و استخراج واژه های قرآنی مترادف و مرتبط با " لسان " و ابداع خوشه ایی از مفاهیم و مقولات دیگر، می تواند روی در کمالی بیش از این نهد.

چکیده انگلیسی:

This paper reflects on Language-sociological approach on Quranic verses of language (Lesan). To do this, in a terminological approach, the verses included the word (Lesan) were extracted and 24 verses were classified using late categorization method.Among 13 issues resulted from categorization, there are considerable frequency in subjects such as Arabic language, descending Quran and prophets’ missions. This finding besides other language explanations in Quran (explanation of man’s creation) is leading us to hypothesis of centrality of language in Quran. The main question of the paper is: Do the descending of Quran in Arabic (emphasis on this feature) is to match it with Arabic culture and language, improvement, reproduce and demonization of Arabic on Ajam?  In a comparative approach, linguistic viewpoint of Quran is compared with postmodern linguistic. The result is an incomplete plan of Quranic philosophy that could be reinforced in other studies with extracting other words synonymous to Lesan. 

منابع و مأخذ:

ابن خلدون، ع. ( ١٣٧٥). مقدمه ابن خلدون. ترجمه: م، پروین گنابادی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ اول.

ابن نبی­، م. (١٣٧١). پدیده قرآنی. ترجمه: ع، حجتی کرمانی. ؟: انتشارات مشعر. چاپ اول.

ابوالحسن تنهایی، ح. ( ١٣٧٧). درآمدی بر مکاتب و نظریه­های جامعه­شناسی. گناباد: انتشارات مرندیز. چاپ سوم.

احمدی، ب. (١٣٧٨). آفرینش و آزادی. تهران: انتشارات مرکز. چاپ دوم.

بلاشر، ر. (١٣٦٥). در آستانه قرآن. ترجمه: م، رامیار. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. چاپ دوم.

بنی­هاشمی خوانساری­، م. (١٣٨٩). فرهنگ فارسی –  عربی. تهران­: انتشارات خرسندی. چاپ اول.

پاینده­، ا. (١٣٦١). نهج الفصاحه (کلمات قصار حضرت رسول). ؟: انتشارات جاویدان. چاپ شانزدهم­.

توسلی، غ، ع. (­١٣٨٠). جامعه­شناسی دینی. تهران: انتشارات سخن. چاپ اول.      

چامسکی، نوم. (١٣٨٠). دانش زبان. ترجمه: ع، درزی. تهران: نشر نی. چاپ اول.        

چپمن، ش. ( ١٣٨٤). از فلسفه به زبان­شناسی. ترجمه: ح، صافی. تهران: انتشارات گام نو. چاپ اول.   

حافظ شیرازی. (­١٣٧٠). دیوان حافظ شیرازی. ؟: انتشارات پیام محراب. چاپ اول.

حمیدالله، م. (١٣٧٧). نامه­ها و پیمان­های سیاسی حضرت محمد (ص) و اسناد صدر اسلام. ترجمه­: م، حسینی. تهران­: انتشارات سروش. چاپ دوم.  

سعدی، م. (١٣٦٣). کلیات سعدی. تهران: انتشارات ایران. چاپ اول.

سیدی، ح. (١٣٩٠). تغییر معنایی در قرآن: بررسی رابطه بینا متنی قرآن با شعر جاهلی. تهران: انتشارات سخن. چاپ اول.

شریعتی، ع. (١٣٦٠). اسلام­شناسی، درس­های ارشاد (م.آ ١٦). تهران: انتشارات شریعتی. چاپ اول.

شریعتی، ع. (­١٣٦٢). روش شناخت اسلام (م.آ ٢٨). تهران­: انتشارات چاپخش. چاپ اول.

شریعتی، م، ت. (­١٣٦٥). تفسیر نوین. تهران­: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. چاپ پنجم.

شریعتی، م، ت. (­١٣٤٩). وحی و نبوت. تهران: حسینیه ارشاد. ؟.    

طالقانی، م. پرتوی از قرآن. ج اول. تهران: سهامی انتشار. چاپ. ؟.

عبدالباقی، م، ف. (١٣٦٤). المعجم ­المفهرس لالفاظ القرآن ­الکریم. تهران: انتشارات اسماعیلیان. ؟. 

فراست­خواه، م. (١٣٧٦). زبان قرآن. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ اول.

قرآن مجید.     

قرشی، ع، ا. (١٣٦١). قاموس قرآن. جلد ٧. تهران: انتشارات دارالکتب اسلامیه. چاپ هشتم.  

کتاب مقدس. (١٣٦٢). تهران: انجمن کتاب مقدس ایران.                      

کوربن، ﻫ. (١٣٧١). تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه: ا، مبشری. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ چهارم.

کووز، م. (١٣٧٨). فلسفه هیدگر. ترجمه: م، نوالی. تهران: انتشارات حکمت. چاپ اول.

لابوم، ژ. تفصیل آیات القرآن­ الحکیم. تهران: انتشارات اسلامیه. ؟.

معینان، ن. (١٣٨٨). زبان­شناسی از دیدگاه انسان­شناسی. تبریز: انتشارات ستوده. چاپ اول.

منصوری، ذ. (١٣٦٢). علوم اسلامی در قرن اول هجری. تهران: انتشارات چکامه. چاپ اول.

نوربری شولتز، ک. (١٣٨١). مفهوم سکونت. ترجمه: م، ا، یاراحمدی. تهران: انتشارات آگه. چاپ اول.

یوسف­پور نظامی، ا. (١٣٨٠). آسیب­شناسی گفت وگوی متقابل گروه­های اجتماعی، نمونه مورد بررسی: عصر مشروطه ایران. پایان­نامه کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی.

یوسف­پور نظامی، ا. (١٣٨٢). آیه­های نگاه (درآمدی بر شناخت معرفت و روش مشاهده­ای). تبریز: دفتر فرهنگ اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. چاپ اول.          

یوسف­پور نظامی، ا. (١٣٩١). جامعه­شناسی دو زبانگی با رویکرد قرآنی. مجموعه مقالات همایش داخلی قرآن و علوم روز. مراغه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه. چاپ اول. (چاپ دیجیتال).