شرط سقوط نفقه زوجه در ضمن عقد نکاح

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

زهره حاجیان فروشانی ¹ , سید ابوالقاسم نقیبی ²

1 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 - دانشیار فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1397/04/25 تاریخ پذیرش : 1397/04/25 تاریخ انتشار : 1397/04/01

کلید واژه: حق, حکم, نفقه زوجه, قابلیت اسقاط نفقه,

چکیده مقاله :

در حقوق اسلامی یکی از آثار مهم نکاح از نظر اسلام، الزام زوج به دادن نفقه زوجه است. چنانچه زوج در ضمن عقد نکاح شرط کند که زوجه از نفقه بهره مند نباشد یا تنها از بخشی از آن بهره مند شود، صحت چنین شرطی مبتنی بر آن است که نفقه از مصادیق حق تلقی گردد. همچنین اسقاط آن نسبت به زمان آینده صحیح باشد. زیرا فقط حقی را می توان توسط شرط در ضمن عقد ساقط کرد که اسقاط آن صرف نظر از شرط صحیح باشد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی- استنباطی و گردآوری اطلاعات مورد نیاز به صورت کتابخانه ای مسأله شرط سقوط نفقه زوجه مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به روایات و از آنجایی که به مانند سایر دیون، ویژگی قابلیت اسقاط و نقل و انتقال به وسیله ارث و مصالحه در نفقه زوجه جاری است باید آن را حق بشمار آورد. همچنین با توجه به اینکه اسقاط نفقه زوجه نسبت به تمام زمان آینده صحیح است و شرط سقوط آن هیچ مخالفتی با قوانین آمره و نظم عمومی ندارد، شرط سقوط نفقه زوجه در ضمن عقد نکاح صحیح و معتبر تلقی می گردد.

چکیده انگلیسی:

      One of the important works of marriage in Islamic law is the requirement for husband to give alimony to the spousal. If the husband make provision while the marriage contract for the spousal not to benefit from alimony or only to benefit from a part of it, the validity of such a condition is based on the fact that alimony is considered as an instance of  right. Its abatement is also true for the future because only a right can be abated by the condition of the marriage contract that, its abatement is true regardless of the condition. In this paper, the issue of the condition for the alimony abatement of the spousal is studied sing the analytical-inferential method and collecting the required information in a library method and according to narratives, and since, like other deities, the property of the abatement potential and transfer through inheritance and reconciliation is true in the spousal alimony, it should be considered as right. Also, given that the abatement of the spousal alimony is true for all future time and the abatement condition is not contrary to the public rules, the alimony abatement condition of the spousal is valid during the marriage contract.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم.

2- آخوند خراسانی، محمدکاظم، (1406)، حاشیه المکاسب، مصحح: السید مهدی شمس الدین، وزارت ارشاد اسلامی، تهران.

3- ابن ادریس الحلی، محمدبن منصور، (بی­تا)، کتاب السرائر، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.

4- ابن بابویه قمی، محمدبن علی، (1401)، من لایحضره الفقیه، دار صعب دار التعارف، بیروت.

5- ابن حمزه، محمدبن علی، (1408)، الوسیله الی نیل الفضیله، مکتبه آیه الله المرعشی، قم.

6- ابن قدامی، (بی­تا)، المغنی و یلیه الشرح الکبیر، دارالکتاب العربی، بیروت.

7- اراکی، محمدعلی، (1414)، خیارات، مؤسسه در راه حق، قم.

8- اشتهاردی، علی پناه، (1417)، مدارک العروه، دارالاسوه للطباعه و النشر، تهران.

9- الاشقر، (1420)، مستجدات فقهیه فی قضایا الزواج و الطلاق، دارالنفائس، الاردن.

10- اصفهانی، محمد حسین، (1422)، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.

11- اصفهانی،محمد حسین، (1418)، حاشیه کتاب المکاسب، انوار الهدی، قم.

12- امامی، سید حسن، (بی­تا)، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، تهران.

13- انصاری، مرتضی، (1410)، کتاب المکاسب (المحشی)، شارح: سید محمد کلانتر، مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب، قم.

14- انصاری، مرتضی، (1415)، کتاب النکاح، مؤسسة الهادی، قم.

15- انصاری، مرتضی، (1380)، کتاب المکاسب، آرموس، قم.

16- بحرانی، یوسف بن احمد، (1405)، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، قم.

17- بنی فضل ،مرتضی ابن سیف علی، (بی­تا)، مدارک تحریر الوسیله، الزکاه و الخمس و ...، بی جا، بی نا.

18- بهجت، محمدتقی، (1428)، استفتائات، دفتر آیت الله بهجت، قم.

19- البیهقی، احمدبن الحسین، (1353)، السنن الکبری، دارالصادر، بیروت.

20- تبریزی، جواد بن علی، (a1427)، المسائل المنتخبه، دارالصدیقه الشهیده، قم.

21- تبریزی ، جواد بن علی، (b1427)، صراط النجاۀ، دار الصدیقه الشهیده، قم.

22- تبریزی ، جواد بن علی، (1426)، منهاج الصالحین، مجمع الامام المهدی (عج)، قم.

23- جبعی عاملی، زین الدین (شهیدثانی)، (1381)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (مباحث حقوقی شرح لمعه)، مجد، تهران.

24 جبعی عاملی،زین الدین(شهیدثانی) (1416ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، موسسه المعارف الاسلامیه، [بی جا].

25- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1380)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران.

26- حر عاملی، محمدبن حسن (1414)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم.

27- حسینی روحانی، سیدمحمد (1417)، مسائل منتخبه، شرکه مکتبه الألفین، کویت.

28- حسینی شیرازی، سید محمد، (بی­تا)، ایصال الطالب الی المکاسب، منشورات علمی، تهران.

29- حسینی شیرازی، سید محمد، (1413)، الفقه، القواعد الفقهیه، مؤسسه امام رضا علیه السلام، بیروت.

30-حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، (1419)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، قم.

31- خوانساری،السیداحمدبن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، اسماعیلیان، قم.

32- رشتی گیلانی، میرزا حبیب الله، (1407)، فقه امامیه، کتابفروشی داوری، قم.

33-الزحیلی، وهبه، (1409)، الفقه الاسلامیه و ادلته، دارالفکر، دمشق.

34-سبحانی تبریزی، جعفر، (1414)، المختار فی احکام الخیار، مؤسسه امام صادق  (ع)، قم.

35-سبزواری، سید عبدالعلی، (1413)، مهذب الاحکام، مؤسسه المنار، قم.

36-شبیری زنجانی، سید موسی، (1419)، کتاب النکاح، مؤسسه پژوهشی رأی­پرداز، قم.

37-طاهری، حبیب الله، (1418)،  حقوق مدنی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، قم.

38-طباطبایی، السیدعلی، (1421)، ریاض المسائل، آل البیت لاحیاء التراث، قم.

39-طباطبایی حکیم، السید محسن، (1410)، مبانی منهاج الصالحین، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت.

40-طباطبائی حکیم، السید محسن، (بی­تا)، مستمسک عروه الوثقی، احیاءالتراث العربی، بیروت.

41- طباطبایی حکیم، سید محمد سعید، (1415)، منهاج الصالحین، دارالصفوه، بیروت.

42- طباطبایی قمی، سید تقی، (1426)، مبانی منهاج الصالحین، منشورات قلم الشرق، قم.

43- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، (1421)، حاشیه المکاسب، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

44- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، (1419)، العروه الوثقی المحشی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، قم.

45- طباطبائی یزدی، السید محمدکاظم، (1378)، حاشیه المکاسب، دار العلم، قم.

46-الطوسی، محمدبن حسن، (بی­تا)، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبه المرتضویه، بی جا.

47- الطوسی، محمدبن حس، (بی­تا)، کتاب الخلاف، بی­نا، بی­جا.

48- عراقی، آغا ضیاء الدین، (1414)، شرح تبصره المتعلمین، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، قم.

49- علامه حلی، حسن بن یوسف، (1420)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مؤسسه امام صادق (ع)، قم.

50- علامه حلی، حسن بن یوسف، (1419)، قواعدالاحکام، مؤسسه النشرالاسلامی، قم.

51- علامه حلی، حسن بن یوسف، (1418)، مختلف الشیعه، مؤسسه النشرالاسلامی، قم.

52- فاضل مقداد، مقدادبن عبدالله، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، مکتبه آیه الله المرعشی، قم.

53- فخرالمحققین، محمدبن حسن بن یوسف، (1389)، ایضاح الفوائد، اسماعیلیان، قم.

54- فیاض کابلی، محمد اسحاق، (1426)، رساله توضیح المسائل، انتشارات مجلسی، قم.

55- فیاض کابلی، محمد اسحاق، (بی­تا)، منهاج الصالحین، بی نا، بی جا.

56-کاتوزیان، ناصر، (1375)، حقوق مدنی خانواده، شرکت انتشارات  با همکاری بهمن برنا، تهران.

57- کاتوزیان، ناصر، (1371)، مقدمه علم حقوق، شرکت انتشارات  با همکاری بهمن برنا، تهران.

58- کاتوزیان، ناصر (1389)، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، نشر میزان، تهران.

59- محقق کرکی، علی بن الحسین، (1429)، جامع المقاصد، آل البیت لاحیاء. التراث، بیروت.

59- کلینی رازی، محمدبن یعقوب، (1401)، الفروع من الکافی، دار صعب دارالتعارف، بیروت.

60- محقق حلی، نجم الدین، (1403)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، دارالاضواء، بیروت.

61- محقق داماد، سید مصطفی، (1374)، قواعد فقه بخش مدنی 2، سمت، تهران.

62- محقق داماد، سیدمصطفی (1387)، بررسی فقهی حقوق خانواده، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.

63- محقق داماد، سید مصطفی، (1388)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.

64- مغنیه، محمدجواد، (1421)، فقه الامام صادق  (ع)، مؤسسه انصاریان، قم.

65- مقری فیومی، احمدبن محمد، (1425)، مصباح المنیر، دارالهجره، قم.

66- مکارم شیرازی، ناصر، (1424)، کتاب النکاح، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، قم.

67- مکی عاملی، محمد (شهیداول)، (بی تا)، القواعد و الفوائد، بی­نا، بی­جا (چاپ سنگی).

68- موسوی بجنوردی، سید حسن، (1419)، القواعد الفقهیه، نشر الهادی، قم.

69- موسوی خمینی، سید روح الله، (1421)، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.

70- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، (1410)، منهاج الصالحین، نشر مدینه العلم، قم.

71- موسوی خویی، سیدابوالقاسم، (بی­تا)، مصباح الفقاهه فی المعاملات، بی­نا، بی­جا.

72- نجفی خوانساری، موسی بن محمد، (1424)، منیه الطالب(تقریرات درس میرزای نائینی)، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.

73- نجفی، محمدبن حسن، (بی­تا)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

74- وحید خراسانی، حسین، (1428)، منهاج الصالحین، مدرسه امام باقر (ع)، قم.

75- همدانی، محمد،  (1378)، حاشیه کتاب المکاسب، محمدرضا انصاری قمی، قم.

 

1. The Holy Quran.


2. Akhund Al-Khurasani, M. (1987). Hashiye Al-Makaseb. Tehran: Ministry of Islamic Guidance.


3. Al-Ashqar. (1999). Principles of jurisprudence in the cases of marriage and divorce. oJordon: Dar Al-Nafaes.


4. Allame Helli, H. ( 1997).Mokhtalaf Al-Shiah. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.


5. Allame Helli, H. ( 1998). Qavaed Al-Ahkam. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.


6. Allame Helli, H. (1998). Tahrir Al-Ahkam. Qom: Imam Sadiq Institute.


7. Ansari, M. (1991). Ketab Al-Makaseb. Descriptor: Kalantar, Qom: Dar-Al-Ketab Publication.


8. Ansari, M. (1991). Ketab Al-Makaseb. Qom: Armus.


9. Ansari, M. (1994). Ketab Al-Nekah. Qom: Al-Hadi Institute


10. Araki, M.. (1994). Khiyarat. Qom: Dar Rahe Haq Institute.


11. Bahrani, Y. ( 1995). Hadaeq Al-Nazere. Qom: Islamic Publication Office.


12. Bani Fazl, M. (No Date). Madarek Tahrir Al-Vasile. No Publication.


13. Behjat, M. (2007). Estefta’at. Qom: Ayatollah Behjat Office.


14. Beihaghi, A. (1932 ). Al-Sonan Al-Kobra. Beirut : Dar Al-Sader.


15. Eraghi, A. (1991). Sharhe Tabsarat Al-Motealemin. Qom: Islamic Publication Office.


16. Esfahani, M. (1997). Hashiye Ketabe Al-Makaseb. Qom: Anvar Al-Hoda.


17. Esfehani, M. (2001). Kashf Al-lesam. Qom: Islamic Publication Institute


18. Eshtehardi, A. (1996). Madarek Al-Urva. Tehran: Dar-al-Osve.


19. Fakhrol Mohaqeqin, M. (1968). Ezah Al- Favaed. Qom: Esmaeilian Institute.


20. Fayyaz, M. (2005). Islamic Laws. Qom: Majlesi Publication.


21. Fayyaze Kaboli, M. (No Date). Menhaj Al-Salehin. No Publication.


22.  Fazel Meqdad, M.(1983). Al-Taqiyar Al-Raeh. Qom :Ayatollah Marashi Library.


23. Hamedani. (1957). Hashiye Ketab Al-Makaseb. Qom: Mohammad Reza Ansari Qomi Office.


24. Hor Amoli, M.  (1993). Vasail Al-Shia Ela Tahsil Maqasid Al-Sharia. Qom: Al Al-Beit L-Ahya Al-Torath


25. Hosseini Amoli, J. (1998). Miftah Al-Kerama Fi Sharh Al-Qawaid Al-Alama Lil-Faqih. Qom: Islamic Publication Office.


26. Hosseini Ruhani, M. (1996). Masael Montakhabe. Koveit: Maktabe Al-Mo`alefin Company.


27. Hosseini Shirazi, M. (1993). Al-Qavaed Al-Feqhiyeh. Beirut: Imam Reza Institute.


28. Hosseini Shirazi, M. (No Date). Esale Al-Taleb Ela Al-Makaseb. Tehran: Elmi Publication.


29. Ibn Baboyeh, M. (1980). Man La Yahzarah Al-Faqih. Birut: Dar-al-Sa`b Dar-al-Ta`arof.


30. Ibn Edris Helli, M. (No Date). Ketab Al-Saraer. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.


31. Ibn Hamze, M. (1988). Al-Vasilah Ela Nayle Al- Fazilah. Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library.


32.  Ibn Qodama, M. (No Date). Al-Moqni. Beirut: Dar Al-Ketab Al-Arabi.


33. Imami, H. (No Date). Civil Rights. Tehran: Islamiyah Publication.


34. Jabaei Ameli, Z (1997). Masalek Al-Afham Ela Tanghih Al-Sharayeh Al-Eslam. Qom: Insititue of Al-maaref Al-Islamieh.


35. Jabaei Ameli, Z. (2002). Al-Rovzat Al-Bahiya. Tehran: Majd.


36. Jafari Langeroody ,M. (1998). Terminology of law. Tehran: Ganj Danesh.


37. Katouzian, N. (1996). The Introduction of law science. Tehran: Publishing Company in cooperation with Bahman Barna.


38. Katouzyan, N. (1996). Family law. Tehran: Publishing Company in cooperation with BahmanBarna.


39. Khansari, A. (1994). Jame` Al-Madarek Fi Sharhe Mokhtaser Al-Nafeh. Qom: Esmailian Institute.


40. Koleyni, M. (1980). Al-Kafi. Beirut: Dar Al-Sa`b Dar Al-Ta`arof.


41.  Makarem Shirazi, N. (2003). Ketab Al-nekah. Qom: Schoole of Emam Ali Ibn Abitaleb Publication.


42. Mohaqeq Damad, M. (1995). Qavaed Feqh Madani. Tehran: Samt.


43. Mohaqeq Damad, M. (2008). Jurisprudential review of the rights of the marriage, family and its dissolution. Tehran: Islamic Sciences Publication.


44. Mohaqeq Damad, M. (2009). Public doctrine of conditions in Islamic law. Tehran: Institute of Science  Islamic Publication. 


45. Mohaqeq Karaki, A. (2008). Jamea Al-Maqased. Qom: Aal Al-Beyt Institute.


46.  Mohaqeqe Helli, N. (1982). Sharaye Al-Islam Fi Masael Alhalal Va Alharam. Beirut: Dar-al-Azva.


47. Moqeri Fayumi, A. (2004). Mesbah Al-Monir. Qom: Dar Al-Hejra.


48. Mousavi Bojnurdi, H. (2004). Al-Qavaed Al-Feqhiyeh. Qom: Al-Hadi.


49. Mousavi Khoei, A. (1989). Menhaj Al-Salehin. Qom: Madinat Al-Elm.


50. Mousavi Khoei, A. (No date). Mesbah Al-Feqahe. No Publication.


51. Mousavi Khomeini, R. (2000). Ketab Al-Bei`a. Tehran: Imam Khomeini’s Works Institute.


52. Mughniyeh, M. (2001). Feqh Al-Imam Al-Sadiq. Qom: Ansarian Institute.


53.  Najafi Khansari, M. (2003). Moniyeh Al-Taleb. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.


54.  Najafi, M. (No Date). Javaher Al-Kalam Al-Ahkam Fi Sharh Sharayeh Al-Islam. Beirut: Dar Al-ehya Toras Arabi.


55. Rashti Gilani, M. (1986) Feqhe Imamia. Qom: Davari Bookstore.


56. Sabzevari, A. (1992). Mohzab Al-Ahkam. Qom: Al-Menar Institute.


57. Shobeiri Zanjani, M. (1998). Ketabe Al-Nekah. Qom: Ray Pardaz Institute.


58. Sobhani Tabrizi. J. (1993). Al-Mokhtar Fi Ahkam Al-Khiar. Qom: Imam Sadiq Institute.


59. Tabatabaei Hakim, M. (1989). Mabani Menhaj Al-Salehin. Qom: Qalam Al-Sharq Publication.


60. Tabatabaei Hakim, M. (1994). Menhaj Al-Salehin. Beirut: Dar Al-Safve.


61. Tabatabaei Hakim, M. (No Date). Mostamsek Al-Orvat Al-Vosgha. Beirut: Dar Al-Ehya Torath Arabi.


62. Tabatabaei Yazdi  , M. (1957). Hashiye Al-Makaseb. Qom: Dar-al-`elm.


63. Tabatabaei Yazdi  , M. (2001). Hashiye Al-Makaseb. Qom: Esmailian Institute.


64. Tabatabaei, A. (2001). Riyaz Al-Masael. Qom:  Ale Al-beit L-Ehya Al-Torath Institute.


65. Tabatabei Yazdi, M. (1998). Urvat Al-Vosqa. Qom: Islamic Publication Office.


66. Tabrizi, J. (2005). Menhaj Al-Salehin. Qom: Imam Mahdi Office.


67. Tabrizi, J. (2006a). Al-Masael Al-Montakhabe. Qom: Dar- al-Sediqa Al-Shahida.


68. Tabrizi, J. (2006b). Al-Serat Al-Nejat. Qom: Dar-al-Sediqa Al-Shahida.


69. Taheri, H. (1998). Civil law. Qom: Islamic Publication Office.


70. Tousi, M. (No Date).  Al-Mabsut fi Figh Al-Imamiya. Tehran: Al-Maktab Al-Mortazawiya.


71. Tousi, M. (No date). Ketab Al-Khalaf. No Publication.


72. Vahide Khorasani, H. (2007). Menhaj Al-Salehin. Qom: Imam Baqer School.


73. Zohaili, W. (1988). Al-Fiqh Al-Islami wa Adilatoho. Damascus: Dar-al-Fikr.

38.   Katouzian, N. (2010). Civil Law in the Current legal Order. Tehran: Mizan Publication