بررسی فقهی و حقوقی ماهیت بیع در فضای مجازی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

مهدی محمدیان امیری ¹ , علیرضا عسگری ² , سید محمد مهدی احمدی ³ , سید حسن عابدیان ⁴

1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
4 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1398/03/05 تاریخ پذیرش : 1398/03/05 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: فضای مجازی, معاطات, بیع, مخابرات,

چکیده مقاله :

با پدیدآمدن فروشگاه های الکترونیکی و انجام بیع محیط این مدل از فروشگاه، این پرسش مطرح می گردد ماهیت این بیع چیست؟ بعضی معتقدند این بیع از نوع معاطات است و احکام این بیع بر آن بار می گردد. اما با بررسی های صورت گرفته در واقع این بیع همراه با عقد است، ولی همانند بیع سنتی نیست و بعضی از شرایط مندرج در آن را دارا نیست، بیع معاطات نیز نیست. زیرا در آن صیغه ی بیع با علامت مطرح می گردد. همچنین بیع غایب محسوب نمی شود، زیرا طرفین از طریق اینترنت یکیدیگر را دیده و با توصیف کالا معامله انجام می دهند. از طرفی ملاحظه می شود در بیع در فضای مجازی مشتری فروشنده را با دادن پیام از قصد انجام بیع در آن محیط با خبر می نماید و فروشنده نیز قصد خود بر انجام بیع را با ارائه ی بنر و سایر فن آوری ها مطرح می نماید. نگارندگان با اخد ملاک از نمونه های اثبات شده به این نتیجه رسیده اند، بیع در فضای مجازی مدل جدیدی از بیع است که همانند مدل سنتی اش همراه با صیغه بوده و طرح آن با کتابت به کمک واسطه های الکترونیکی انجام می شود و می تواند دارای نام جدیدی باشد، لذا آن را می توان بیع مخابرات نامید تا علاوه بر حفظ نام بیع، اخباری بودن اعلام قصد در آن را بیان دارد.

چکیده انگلیسی:

The emergence of online shopping, as a form of electronic commerce, has raised the question of what the role of the sale is in this new virtual world. Some believe that online selling activities can be classified as »Moatat «, which is the transaction by contract without using words, and can be followed by the related rules. However, although it seems that such a transaction is in the form of a contract, it is neither a traditional market nor the non-written nor the non-verbal nor the non-oral contract. It is not a Moatat transaction because of using a click to continue the online purchase, nor the absent selling because of setting out the quantity and description of the goods and the buyer-seller interaction through online sites. It is worth mentioning that the quality of interaction between the buyer and the seller within the web is a function of the compatibility with respect to both the style and the content of communication. Thereby, e-commerce seller can enhance the influence of the information she/he provides through advertising and the buyer can inform the seller by an email easily. Taking into account all the evidence, the authors arrived at the conclusion that selling through cyberspace and online marketplaces can be considered as a new brand of selling based on a contract between two parties like traditional one but in the form of e-contract that is an agreement created and "signed" in electronic form. Accordingly, it can be called telecommunication buyer-seller interactions in order to express the communication.

منابع و مأخذ:

1. قرآن مجید.


2. آل­عصفور بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (بی­تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، مصحح محسن آل­عصفور، ناشر مجمع البحوث العلمیه، قم، چاپ اول.


3. ابوحنیفه مغربى، نعمان بن محمد تمیمى، (1385)، دعائم الإسلام، ناشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.


4. ابن شهر آشوب مازندرانی، رشید الدین محمد بن على، (1369)، متشابه القرآن و مختلفه، ناشر دار البیدار للنشر، قم، چاپ اول.


5. انصارى دزفولی، مرتضى بن محمد امین، (1411)، کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، منشورات دار الذخایر، قم، چاپ اول.


6. تبریزى، جواد بن على، (1416)، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ سوم.


7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1380)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ یازدهم.


8. حسینی شیرازی، سید محمد، (1366)، موسوعه الاستدلالیه فی الفقه الاسلامی، مؤسسه الفکر الاسلامی، قم، چاپ اول.


9. حکیم، محمدتقی، (1418)، الأصول العامه فی الفقه المقارن، مجمع جهانی اهل بیت (ع)، قم، چاپ دوم.


10. خراسانى، محمد کاظم بن حسین، (1409)، کفایه الأصول، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.


11. خوانسارى، آقا جمال­الدین محمد بن آقا حسین بن محمد، (بی­تا)، التعلیقات على الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ناشر منشورات المدرسه الرضویه، قم، چاپ اول.


12. داوری، محمدرضا، آشنایی با امنیت تجارت الکترونیکی موجود در سایت ssu.ac.ir.


13. ذوالقدر، حسین، قاسم­زاده عراقی مرتضی، (1391)، بررسی نقش شبکه­های اجتماعی در بازنمایی دهکده جهانی مک لوهان، نشریه فرهنگ ارتباطات، دوره دوم، شماره 8، زمستان، صفحات 118 تا 141.


14. رضایی، علی، (1387 )، حقوق تجارت الکترونیکی، نشر میزان، تهران، چاپ اول.


15. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413)، مهذّب الأحکام، مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.


16. سلیمانی آملی، حسین، (1394)، منطق باب فلسفه، ناشر انتشارات زوار، تهران، چاپ اول.


17. شبیری زنجانى، سید موسى، (1419)، کتاب نکاح، ناشر مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم، چاپ اول.


18. شهید اول، محمد بن مکى عاملی، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ دوم.


19. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، ناشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، قم‏، چاپ اول.


20. صدری، سید محمد، (1392)، معاملات الکترونیک، اندیشه­های حقوقی، تهران، چاپ پنجم.


21. طباطبایی یزدى، سید محمد کاظم، (1419)، العروه الوثقى، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.


22. طباطیایی یزدى، سید محمد کاظم، (1428)، العروه الوثقى مع التعلیقات، ناشر انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم چاپ اول


23. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.


24. طوسى، محمد بن الحسن‏، (1407)، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیه‏، تهران، چاپ چهارم.


25. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ناشر المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، محقق سید محمدتقی کشفی، تهران، چاپ سوم.


26. طوسى، محمد بن الحسن‏، (1390)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، مصحح حسن الموسوى‏ الخرسان، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول.


27. طهرانی، شیخ آقا بزرگ، (1403)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، انتشارات اسماعیلیان، قم، چاپ اول.


28. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، (1414)، تذکره الفقهاء، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.


29. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1419)، نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.


30. غروی نائینی، میرزا محمد، (1413)، المکاسب و البیع، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، مقرر میرزا محمدتقی آملی، قم، چاپ اول.


31. فخرالمحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف، (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مصحح سید حسین موسوى کرمانى- على‌پناه اشتهاردى- عبدالرحیم بروجردى،  مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.


32. فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى، (1406)، الوافی، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على علیه السلام، اصفهان، چاپ اول.


33. کاشف الغطاء نجفی، على بن جعفر بن خضر، (1422)، شرح خیارات اللمعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.


34. کاشف الغطاء نجفی، حسن بن جعفر بن خضر‌، (1422)، أنوار الفقاهه- کتاب البیع، مؤسسه کاشف الغطاء‌، نجف الاشرف، چاپ اول.


35. کاشف الغطاء نجفی، عباس بن حسن بن جعفر، (بی­تا)، الفوائد الجعفریه، مؤسسه کاشف الغطاء، بی­جا.


36. کشی، محمد بن عمر، (1404)، اختیار معرفه الرجال، خلاصه کننده محمد بن حسن طوسی، مصحح محمدباقربن محمد میرداماد، محقق مهدی رجایی، مؤسسه آل البیت، قم، چاپ اول.


37. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407)، الکافی، مصحح علی اکبر غفارى و محمد آخوندى، دار الکتب الإسلامی، تهران، چاپ چهارم.


38. مؤسسه خدمات کامپیوتری نور، نرم افزار رجالی داریه النور، به آدرس الکترونیکی noorsoft.org


39. مجاهد، اسامه ابوالحسن، (2003 )، خصوصیه التعاقد عبر الانترنت، دار النهضه العربیه، قاهره، طبعه ثانیه.


40. محقق کرکی، على بن حسین‌ عاملی، (1409)، رسائل، ناشر کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى و دفتر نشر اسلامى، محقق محمد حسون، قم، چاپ اول.


41. مصطفوی خمینى، سید روح اللّه، (بی­تا)، کتاب البیع، مقرر محمدحسن قدیری، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، چاپ اول.


42. معاونت آموزش و تحقیقات قوه­ی قضائیه، (1389)، قواعد حقوق تجارت الکترونیک، انتشارات جنگل، تهران، چاپ اول.


43. مکارم شیرازی، ناصر، (1422)، الربا و البنک الإسلامی، مصحح ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، چاپ اول‌.


44. مکارم شیرازى، ناصر، (1425)، أنوار الفقاهه - کتاب البیع،  انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.


45. ملکى اصفهانى، مجتبى، (1379)، فرهنگ اصطلاحات اصول، بی­نا، قم، چاپ اول.


46. موسوی بجنوردی، سید محمد، (1388)، فقه مدنی، ناشر انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.


47. موسوی بجنوردی، سید محمد، (1387)، اندیشه­های حقوقی 2 (حقوق مدنی و کیفری)، به کوشش ابوالفضل احمدزاده، ناشر انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.


48. موسوی خویى، سید ابوالقاسم، (1418 )، موسوعه الإمام الخوئی، ناشر مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم، چاپ اول.


49. موسوی قزوینى، سید على، (1424)، ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، مصحح سید على علوى قزوینى- سید عبد الرحیم جزمئى قزوینى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.


50. اصفهانى، سید ابو الحسن، (1393)، وسیله النجاه، شارح سید محمدرضا موسوس گلپایگانی، چاپخانه مهر، قم، چاپ اول.


51. نراقى، مولى محمدمهدى بن ابى­ذر، (1425) أنیس التجار، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، قم، چاپ اول.


52. نکونام، محمدرضا، (1428)، تحریر التحریر، انتشارات ظهور شفق، قم، چاپ اول.


53. نورى مازندرانی، حسین بن محمدتقى‏، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، قم‏، چاپ اول.


54. هاشمی شاهرودى، سید محمود و همکاران، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.

Ameli, M.I. (1996). Durus Al-Shar'iyyah fi Fiqh Al-Imamiyyah. Qom: Islamic Publications affiliated with the Seminary.

Ansari Dezfuli, M.M. (1991). Al-Makāsib Al-Muḥarrama. Qom: Al-Manshurat Al-Dhakhayer Publishing.

Bahrani, A.Y. (No date). Al-Anwar Al-Lavami fi Sharheh Mafatih Al-Sharae. Qom: Mjma Al- Buhuth al-'Ilmiyah.

Davari, M.R. (2017). Cyber security awareness: electronic commerce security. Retrieved  from SSU.ac.ir.

Feiz Kashani, M.M. (1986). Al-Vafi. Isfahan: Imam Amir Al-Momenin Office.

Gharavi Naeini, M. H. (1986). Almakisb va Bay. Qom: Islamic Publications affiliated with the Seminary.

Hakim, M. T. (1993). Usul Allameh al Fiqh Al-Muqaran. Beirut: Dar Al-Andalus.

Hashemi Shahroudi, S.M. (2003). Dictionary of jurisprudence according to Ahl Aal Bayt’s religion in Farsi. Qom: Encyclopedia of Islamic Law.

Helli, F.M. (2008). Idhah Al-Fawa'id fi Sharh Mishkat Al-Qavaed. Qom:  Al-Islamiyyah Publishing House.

Helli, H.M. (1993). Tadhkirat Al-Foqaha. Qom: Al-Bayt Institute.

Helli, H.M. (1998). Nihayah Al-Ahkam fi Ma'rifat Al-Ahkam. Qom: Al-Bayt Institute.

Horr Ameli, M. (1988). Wasā'il Al-shia. Qom: Aal-Bayt Institute.

Hosseini Shirazi, S.M. (1987). Mosuat Al-Istidlaliyat fi Fiqh Islami. Qom: Fikr Islami Publication.

Isfahani, S.A.(1973). Wasila Al-Naja. Qom: Mehr Publishing.

Jafari Langeroudi, M.J. (2008). Civil code of Iran. Tehran: Ganj Danesh.

Karaki, A., Ameli, A. (1989). Rasael. Ayatollah Marashi Najafi Islamic Publishing Office.

Kashshi, M. O. (1984). Ikhtiyar Ma'rifat Al-Rijal. Qom: Al-Bayt Institute.

Khomeini, S.R. (2000). Kitab Al-Bay. Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.

Khorasani, M. M. K. (1993). Kifayah Al-Usul . Qom: Al-Nashr al-Islamic Publication.

Kulayni, A.J. (1987). Al-Kafi. Tehran: Dar-ol Kutub al-Islamiyah Publishing.

Maghrebi, A., & Tamimi, M. (2006). Da'a'im Al-Islam. Qom: Aal-Bayt Institute.

Makarem Shirazi, N. (No date). Al-Anwar Al-Fiqahat. Qom: Imam Ali ibn Abi Talib School.

Maleki Isfahani, M. (2000). The glossary of Usul. Qom: no publication name.

Mazandarani, I, A., & Ali, R. (1950). Muti shabeh Quran Al-Mukhtalifah. Qom: Dar Al Bidar Alnashr.

Mojahed, O.A. (2003). Khususiyat Al-Taaqat Abar Alternet. Cairo: Dar al-Nahdha al Arabiya.

Moosavi Khoie, S.A. (2008). Mūsawī Al-Khoeī. Qom: The Revival of Ayatollah Al-Khoei works Publishing House .

Mousavi Bojnourdi, S.M. (2008). The legal thoughts. Qom: Majd Publication Office.

Mousavi Bojnourdi, S.M. (2009). Civil Jurisprudence. Qom: Majd Publication Office.

Mousavi Qazvini, S.A. (2003). Yanabe  Ahkam fi Marefat Al-Halal wal-Haram. Qom: Islamic Publications Office.

Najafi, K. (2001). Anwar Al-Fiqahat. Najaf : Kashif Al- Qita Publication Office.

Najafi, K. (2001). Sharhul Khayrat Al-Mae. Qom: Islamic Publishing House affiliated with the community of teachers of the Qom Seminary.

Najafi, K., & Jafar, A. (No date). Al- Fawaid A- Jafariyah. No location name : Kashif Al- Qita Publication Office.

Naraqi, M.M. (2004). Anis Al-Tijar. Qom: Islamic Propagation Office.

Qorbanvand, M. (2010). The e-commerce law. Tehran: Jangal Publishing Office.

Rezaei, A. (2008). E-commerce law. Tehran: Mizan Publication.

Sabzevari, M.M. (2002). Madhabul Ahkam. Qom: Almanar Publication.

Sadri, S.M. (2013). Electronic transactions. Tehran: Andisheh hay Hquqi Publishing House.

Shobairi Zanjani,S.M. (1999). Kitabol Nikah. Qom: Rai Pardaz publishing House.

Soleimani Amoli, H. (2015). Philosophy based on logic. Zawar Publishing House.

Tabatabai Yazdi, S.M.K. (1998). Al-Orwa Al-Wusqa. Qom: Islamic Publications affiliated with the Seminary.

Tabatabai Yazdi, S.M.K. (2007). Al-Orwa Al-Wosqa maa Al-Taliqat. Qom: Ali ibn Abi Talib publishing House.

Tabrizi, J. (1996).  Irshad Al-Talib Ilal Taliq Ala Al-Makasib. Qom: Ismailian Publication Office.

Toussi, J. (1967). Al-Mabsout fi Fiqh Imamiyah. Tehran: Maktabah Mortezaviyah Le Ehya Athat Jafariyah.

Toussi, J. (1968). Al-Istibsar fima Ikhtalaf Min Al-Akhbar. Tehran: Dar-ul-Kitab Islamiyah.

Toussi, J. (1968). Tahdhib Al-Ahkam. Tehran: Darol Ketab Islamiyah.

Toussi, J. (1987). Al-khilāf fī Ahkam. Qom: Islamic Publications affiliated with the Seminary.

Zolqadr, H. (2012). The role of social networks on the McLuhan global village. Journal of Culture and Communication, 2(8), 118-141.