رویکرد فقهی و حقوقی قصد و رضا در اسناد تجاری

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

محمد شکری ¹ (استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
ابراهیم تقی زاده ² (استاد، گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/09/16 تاریخ پذیرش : 1399/12/06 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: تسلیم, اکراه, اسناد تجاری, قصد و رضا, مهرفضولی,

چکیده مقاله :

صدور، ظهرنویسی، ضمانت و قبول اسناد تجاری اعم از برات، سفته و چک به اراده طرفین صورت گرفته و عمل حقوقی محسوب می شوند. بنابرین، اصولاً رعایت قواعد عام فقهی و حقوقی قصد و رضا در آنها ضروری است، با وجود مبانی فقهی حقوق اسلامی، در این زمینه تاکنون در تحلیل و رویکرد متأثر از این مبانی هیچ پژوهشی صورت نگرفته است. از این رو نتیجه گیری های علمی موجود در تألیفات صرفاً مبتنی بر نگاه شکلی است، همین شیوه در مقررات و قوانین مربوط به این اسناد دیده می شود. نگاه از این زاویه به اعمال حقوقی چهارگانه مذکور رویکردی نوین با اتکا به ریشه فقهی ایجاد خواهد کرد و به این بخش از مقررات حقوق تجارت استحکام مبنایی و معقول می بخشد، از طرف دیگر بسیاری از خلاًهای موجود نیز با این مبانی به نحو منطقی و اصولی برطرف خواهد شد، البته با توجه به ویژگی های خاص اسناد تجاری، اصل عدم توجه ایرادات و استقلال امضائات نتیجه فقدان قصد و رضا در برخی موارد متفاوت از قواعد عام قراردادهاست. امکان انتقال پی در پی این اسناد و اصل سرعت در تجارت، حمایت از دارنده با حسن نیت را جهت اعتماد به این اسناد می طلبد، که شقوق مختلف آن مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Commercial papers (checks, drafts, and promissory notes) are issued at person’s will. It is possible for them to be endorsed, guaranteed and accepted by others, resulting from their intent to accept legal obligations. This action may be done by representatives. Despite the jurisprudential principles of Islamic law, no research has been conducted in this field to analyze and approach these principles. Therefore, the scientific conclusions in the compilation are purely form-based, and the same can be found in the rules and regulations relating to these documents. Looking at these four legal practices from this angle will provide a new approach based on jurisprudence and give this section of the trade law rules a solid basis. On the other hand, many of the existing gaps will also be rationally and fundamentally resolved by these principles. Special features and rules governing them may sometimes limit the scope of general rules of contracts over them. The possibility of successive transfer of these documents and the principle of speed in the business requires the protection of the owner in good faith in order to rely on these documents which has been analyzed in various ways.

منابع و مأخذ:

1.ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

2. اسفندیاری، احمد؛ سیفی زیناب، غلامعلی (1400)، توجیه اصل عدم توجه ایرادات در حقوق براتی از منظر فقهی، پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال17، شماره 63، صص 36-11.


3. اسکینی، ربیعا، (1373). حقوق تجارت تطبیقی، (چاپ اول)، تهران: مجد.


4. امامی، سیدحسن، (1385). حقوق مدنی، (چاپ بیست و ششم)، تهران: انتشارات اسلامیه.


5. بجنوردی، حسن، (1391ه.ق)، القواعد الفقهیه. جلد سوم. نجف.


6. حسینی عاملی، سید جواد بن محمد، (1419). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.


7. حسینی مراغی، سید میر فتاح، (1417). العناوین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.


8. حرعاملی، محمدبن حسن، (1409). وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت.


9. حلی، جعفربن حسن، (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، (چاپ دوم)، قم: اسماعیلیان.


10. حلی (فخرالمحققین)، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.


11. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1387). تأثیر اراده در حقوق مدنی، (چاپ دوم)، تهران: گنج دانش.


12. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1378). حقوق تعهدات. (چاپ سوم)، تهران: گنج دانش.


13. جلیل قنواتی و دیگران، (1379). حقوق قراردادها در فقه امامیه، (چاپ اول)، تهران: سمت.


14. شهیدی، مهدی (1380). تشکیل قراردادها و تعهدات، (چاپ دوم)، تهران: مجد.


15. کانت، ایمانوئل (1380). فلسفه حقوق، ترجمه: صانعی دره­بیدی، منوچهر، تهران: انشارات نقش و نگار.


16. عاملی، جواد، (1419). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد، قم: دفتر انتشارات اسلامی.


17. عرفانی، محمود، (1375). حقوق تجارت بین الملل، (چاپ دوم)، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.


18. غروی اصفهانی، محمد حسین، (1418). حاشیه المکاسب، قم: دارالمصطفی لإحیاء التراث.


19. کاتوزیان، ناصر.(1385). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، (چاپ هفتم)، تهران: شرکت سهامی انتشار.


20. کاتوزیان، ناصر، (1384). دوره عقود معین، (چاپ نهم). تهران: شرکت سهامی انتشار.


21. کاتوزیان، ناصر، (1383). قواعد عمومی قراردادها، (چاپ ششم)، تهران: شرکت سهامی انتشار.


22. کاویانی، کورش، (1383). حقوق اسناد تجارتی، (چاپ اول). تهران: میزان.


23. کرکی، علی بن حسین، (1429). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.


24. فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، (1401). قاموس المحیط، بیروت: موسسه العربیه للطباعة و النشر.


25. فخاری، امیرحسین، (1375). مسئولیت امضاکنندگان اسناد تجاری. مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق شهید بهشتی. شماره17-16، صص63-38


26. فیض کاشانی،محمد محسن، (بی تا). مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.


27. قنواتی، جلیل، (1383). مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول، (چاپ اول). قم: نشر بوستان کتاب.


28. موسوی الخمینی، سید روح الله، (1363). البیع، قم: انتشارات اسماعیلیان.


29. موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (1412). مصباح الفقاهه فی المعاملات، (چاپ اول). بیروت: دارالهادی.


30. مغنیه، محمد جواد، (بی­تا)، فقه الامام جعفر الصادق، بیروت: دارالجواد، دارالایثار الجدید.


31. مکارم شیرازی، ناصر، (1411)، قواعد الفقیهیه، (چاپ سوم). قم: مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین.


32. نجفی خوانساری، موسی بن محمد، (1424). منیة الطالب فی شرح المکاسب. تقریرات میرزا محمدحسین نائینی، (چاپ دوم). قم: مؤسسه النشر الاسلامی.


33. نراقی، احمد، (1418)، مستند الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مؤسسه آل­البیت لإحیاء التراث.


34. نراقی، ملا احمد، (1394)، معراج السعادة، (چاپ چهارم)، قم: پیام مقدس.


35. نیک فرجام، کمال. (1381) ضمانت در اسناد تجاری. فصلنامه دیدگاههای حقوقی، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، ش25، سال هفتم. صص 115-93


36. واحدی، جواد، (1378). قانون تعهدات سوئیس(ترجمه)، (چاپ اول). تهران: میزان.


37. R-J.potthier, (1821), Trait des obligations, tomo1, paris.

38. Treitle, G.H., (1995) The Law of Contract, 9^th/ed, Sweet and Maxwell, London.

1. Ibn Idris, Muhammad ibn Mansour ibn Ahmad (1990). Al-Sarai Al-Hawi for writing

         Fatwas, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the seminary teachers'

         association.

2. Esfandiari, Ahmad; Seifi Zeinab, Gholam Ali (2021), Justification of the principle of not

         paying attention to objections in Barati law from a jurisprudential point of view,

         Jurisprudence and Islamic Law Research, Volume 17, Number 63, pp. 11-36.

3. Skini, Rabia, (1994). Comparative Commercial Law, (First Edition), Tehran: Majd.


4. Emami, Seyed Hassan, (2006). Civil Law, (26th Edition), Tehran: Islamic Publications.


5. Bojnurdi, Hassan, (1971), the rules of jurisprudence. Volume III. Najaf.


6. Hosseini Ameli, Sayyid Javad bin Muhammad, (1998). Muftah al-Karama fi Sharh Qawa'd

         al-Alamah, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the seminary teachers'

         association.

7. Hosseini Maraghi, Seyed Mir Fattah, (1996). Titles, Qom: Islamic Publishing Institute.


8. Har'amli, Muhammad ibn Hassan, (1989). Shiite means, Qom: Al-Bayt Foundation.


9. Hali, Ja'far ibn Hassan, (1988). Sharia of Islam in Halal and Haram Issues, (Second

         Edition), Qom: Ismailis.

10. Hali (Fakhr al-Muhaqiqin), Muhammad ibn Hassan ibn Yusuf. (1967). Explaining the

         benefits in explaining the problems of the rules, Qom: Ismaili Institute.

11. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (2008). The Impact of Will in Civil Law, (Second

         Edition), Tehran: Ganj-e-Danesh.

12. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (2008). Rights of obligations. (Third Edition),

         Tehran: Treasure of Knowledge.

13. Jalil Qanavati and others, (2000). Contract Law in Imami Jurisprudence, (First Edition),

         Tehran: Samat.

14. Shahidi, Mehdi (2001). Formation of Contracts and Obligations, (Second Edition),

        Tehran: Majd.

15. Kant, Immanuel (2001). Philosophy of Law, translated by Sanei Darhobidi, Manouchehr,

         Tehran: Naghsh-o-Negar Publications.

16. Ameli, Javad, (1998). The key to honor in explaining the rules, Qom: Islamic

         Publications Office.

17. Erfani, Mahmoud, (1996). International Trade Law, (Second Edition), Tehran: University

         Jihad Publications.

18. Gharavi Esfahani, Mohammad Hossein, (1997). Margin of gains, Qom: Dar al-Mustafa

         for the revival of heritage.

19. Katozian, Nasser. (2005). Civil Law: General Rules of Contracts, (seventh edition),

         Tehran: Anteshar Co.

20. Katozian, Nasser, (2004). Definite period of contracts, (ninth edition). Tehran: Anteshar

         Co.

21. Katozian, Nasser, (2004). General Rules of Contracts, (sixth edition), Tehran: Anteshar

         Co.

22. Kaviani, Kourosh, (2004). Commercial Document Law, (First Edition). Tehran: Rate.


23. Karki, Ali ibn Hussein, (2008). Comprehensive intentions in explaining the rules, Qom:

         Al-Bayt Foundation for the Revival of Heritage.

24. Firoozabadi, Mohammad Ibn Yaqub, (1981). Dictionary of Environment, Beirut: Arab

         Institute for Printing and Publishing.

25. Fakhari, Amir Hossein, (1996). Responsibility of signatories of commercial documents.

         Journal of Legal Research, Shahid Beheshti Law School. No. 17-16, pp. 63-38

26. Feyz Kashani, Mohammad Mohsen, (unpublished). Mafatih al-Sharia, Qom: Ayatollah

         Marashi Najafi Library Publications.

27. Qanawati, Jalil, (2004). Comparative study of acceptance and acceptance, (first edition).

         Qom: Book Garden Publishing.

28. Mousavi Khomeini, Sayyid Ruhollah, (1984). Al-Bayy, Qom: Ismailian Publications.


29. Mousavi Khoei, Seyyed Abolghasem, (1992). The Light of Jurisprudence in Transactions,

         (First Edition). Beirut: Dar al-Hadi.

30. Mughniyeh, Mohammad Javad, (Bita), Fiqh of Imam Ja'far al-Sadiq, Beirut: Dar al-

        Jawad, Dar al-Athar al-Jadid.

31. Makarem Shirazi, Nasser, (1991), Rules of Jurisprudence, (third edition). Qom: Islamic

         Publishing Institute of the Teachers Association.

32. Najafi Khansari, Musa ibn Muhammad, (2003). I am a student in the explanation of

         achievements. Lectures by Mirza Mohammad Hossein Naeini, (second edition). Qom:

         Islamic Publishing Institute.

33. Naraqi, Ahmad, (1997), Shiite documentary on the rules of Sharia. Qom: Al-Bayt

         Institute for the Revival of Heritage.

34. Naraghi, Mullah Ahmad, (2015), Ascension of Happiness, (fourth edition), Qom: Holy

         Message.

35. Nik Farjam, Kamal. (2002) Guarantee in commercial documents. Quarterly Journal of

         Legal Perspectives, Faculty of Judicial Sciences and Administrative Services, Vol. 25,

         Year 7. Pp. 115-93

36. Vahedi, Javad, (1999). Swiss Law of Obligations (translation), (first edition). Tehran:

         Rate.

37. R-J.potthier, (1821), Trait des obligations, tomo1, paris.


38. Treitle, G.H., (1995) The Law of Contract, 9th / ed, Sweet and Maxwell, London.