نگرشی به خلأهای قانونی و چالش‌های اجرایی آرای محاکم در خصوص مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت و راه‌های برون‌رفت

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

الهام نجفی ¹ , جواد حبیبی تبار ² , اعظم خوش صورت موفق ³

1 - دانشجوی دکترای مطالعات زنان گرایش حقوق زن در اسلام، دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم،ایران.,
2 - دانشیار، مدیر گروه فقه و حقق قضایی، جامعه المصطفی‌العالمیه، قم، ایران،
3 - استادیار، دانشکده زن و خانواده، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/06/29 تاریخ پذیرش : 1400/12/19 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: رویه قضایی, اجرت‌المثل, محاکم خانواده, خلأهای تقنینی, چالش‌های اجرایی,

چکیده مقاله :

مسأله اساسی در پژوهش حاضر، ارزیابی عملکرد محاکم خانواده در خصوص احکام صادره نسبت به اجرت‌المثل ایام زوجیت و رویه قضایی فعلی آن در نظام حقوقی ایران است. در این نوشتار سعی بر این است که رویه عملی موجود در دادگاه‌ها و نیز مبانی فقهی و قانونی مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و ضمن بیـان نمونـه‌هـایی از آراء صـادره متعارض در محـاکم قضایی به ارزیابی و نقد استنادات قانونی و رویه قضایی موجود بپردازیم. چرا که وجود خلأها و ابهامات حوزه تقنین موجب عدم وحدت رویه در محاکم و بروز تشتت و صدور آرای متهافت از محاکم خانواده گردیده است. در این پژوهش نوع تحقیق، بنیادی و روش پژوهش توصیفی تحلیلی می‌باشد و از آنجا که رویه قضایی به عنوان یکی از منابع حقوق به‌شمار می‌رود، حتی‌المقدور سعی شده است علاوه بر معرفی رویه فعلی، به‌عنوان شاهد مثال به برخی احکام متهافت از دادگاه‌های خانواده که بصورت اتفاقی انتخاب شده، استناد شود و دادنامه‌های صادره در این زمینه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و نتیجتاً با تصویب و تفسیر قوانین مرتبط با اجرت‌المثل و صدور رأی وحدت رویه در موضوعاتی که آرای متعارض صادر شده می‌توان چالش‌های اجرایی را به حداقل رساند.

چکیده انگلیسی:

The main issue in the current research is to evaluate the performance of family courts regarding the judgments issued regarding the marriage allowance and its current judicial procedure in Iran's legal system. In this article, an attempt is made to analyze and examine the existing practical procedure in the courts as well as the jurisprudential and legal foundations of the demand for marital alimony, and also to express examples of conflicting opinions issued in the judicial courts to evaluate and criticize the legal citations and the existing judicial procedure. Because the existence of loopholes and ambiguities in the field of legislation has caused the lack of uniformity of procedure in the courts and the emergence of confusion and the issuing of mixed opinions from the family courts. In this research, the type of research is basic and the research method is descriptive and analytical, and since judicial procedure is considered as one of the sources of law, it has been tried as much as possible, in addition to introducing the current procedure, as a witness, some joint rulings from the family courts, which are randomly selected, to be cited and the decrees issued in this field should be analyzed, and as a result, by approving and interpreting the laws related to reciprocity and issuing unanimity votes in issues where conflicting opinions have been issued, implementation challenges can be minimized.

منابع و مأخذ:

• آرتیدار، طیبه (1383). قوانین و مقررات ویژه زنان در جمهوری اسلامی ایران. تهران: برگ زیتون.


• ابن مکی، محمد،شهید اول (1384).لمعه دمشقیه، جلد2(چاپ بیست و هفتم). ترجمه علی شیروانی و محسن غرویان. قم: دار الفکر.


• ابن منظور، محمدبن مکرم [بی‌تا] لسان العرب، جلد1. بیروت: دارصادر.


• امامی، سید حسن (1386). حقوق مدنی، جلد2 (چاپ بیست و هفتم). تهران: اسلامیه.


• انصاری،مرتضی (1392). المکاسب، جلد1(چاپ هشتم). اصفهان: دارالحکمه.


• ایزانلو، محسن و میر شکاری، عباس(1391). طلب ممتاز. مجله دیدگاه های حقوق قضایی، دوره17، شماره60، ص68-37.


• بجنوردی، سیدمحمد (1401). قواعد فقهیه،جلد۱. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.


• تبریزی، میرزا جواد (1416)، صراط النجاه(چاپ اول). قم: دفتر نشر برگزیده.


• جبعی العاملی، زین الدین بن علی،شهید ثانی (1374). قواعد فقهیه، جلد1. قم: بی‌جا.


• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386).ترمینولوژی حقوق(چاپ هجدهم). تهران: گنج دانش.


• جمعی از پژوهشگران موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع) موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام (1381). دایرۀ المعارف، جلد5 و2. قم: مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی.


• حبیبی تبار، جواد (1399). گام به گام با حقوق خانواده(چاپ سوم). تهران: نشر میزان.


• حرعاملی، محمدبن حسن،(1414)، وسائل الشیعه، جلد18، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.


• حسینی سیستانی، سید علی (1423). منهاج‌الصالحین، جلد 3(چاپ اول). قم: مکتبة فدک.


• حسینی شیرازی، محمد (1407). موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی، جلد2(چاپ دوم). قم:موسسه الفکر الاسلامی.


• حلی، محمدبن منصور،ابن ادریس (1428). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد2(چاپ ششم). قم: موسسه‌النشر‌الاسلامی.


• خمینی، روح الله (۱۳92). رساله توضیح المسائل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.


• خوانساری، شیخ موسی (1379). منیة الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات میرزا محمدحسین نائینی، جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.


• دانای علمی، منیژه (1392). نقدی بر قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق. مجله کانون وکلا، دوره جدید، شماره ۷-۶.


• روشن، محمد و محمدی، حسن (1392). تأثیر ورشکستگی و اعسار زوج بر مطالبات زوجه. فصلنامه خانواده پژوهی، دوره 9، شماره33،ص144-125.


• زحیلی، وهبه [بی‌تا]. الفقه الإسلامی و أدلته، جلد5. قم:دار الفکر.


• طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1419). العروة الوثقی:المحشّی، جلد5 (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.


• طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، جلد1(چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.


• عدل، مصطفی (1385). حقوق مدنی(چاپ دوم). قزوین: طه.


• عمید، حسن (1388). فرهنگ فارسی عمید (چاپ اول)، تهران: فرهنگ نما.


• فاضل لنکرانى، محمد (1384). جامع المسائل، جلد1و2(چاپ یازدهم). قم: امیر العلم‌.


• فاضل لنکرانی، محمد (1377). سیری کامل در اصول فقه، جلد9، فیضیه، قم.


• فیض، علیرضا (1385). مبادی فقه و اصول (چاپ بیستم). تهران: دانشگاه تهران‌، موسسه انتشارات و چاپ‌.


• قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی مصوب 1318.


• ‌قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 1371.


• قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379.


• قانون مدنی مصوب1314.


• محقق داماد، سید مصطفی (1383). قواعد فقهیه، چاپ دوازدهم. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.


• مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414). تاج العروص فی شرح القاموس، جلد6 (چاپ اول). بیروت: دار الفکر.


• مروج، حسین (1379). اصطلاحات فقهی (چاپ اول). قم: نشر بخشایش‌.


• مکارم شیرازی، ناصر (1411). قواعد فقهیه (چاپ سوم). قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین(ع).


• مکارم شیرازی،ناصر (1385). انوار الاصول، جلد2( چاپ هفتم). قم:نسل جوان.


• مهرپور،حسین و روشن، محمد (1393). مطالبات زوجه و روش وصول آن. تهران:جنگل.


• موسوی بجنوردی، سید محمد(1382). مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه. پژوهشنامه متین، دوره5، شماره 19، ص22-3.


• موسوی خمینی، سید روح الله (1392). تحریر الوسیله:کتاب قضاء، جلد2. تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).


• موسوی خمینی، سید روح الله (1392). استفتائات، جلد6. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).


• نجفی، محمد حسن (1394). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام(چاپ ششم).جلد27، تهران: دارالکتب الاسلامیه.


• نجفی،محمدحسن (1362). جواهر الکلام (چاپ هفتم). جلد31، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

1- Artidar, Tayyaba (2004). Special laws and regulations for women in the Islamic Republic of Iran. Tehran: Olive leaf.

2- Ibn Makki, Muhammad, the first martyr (2005). Lamea Damasqiyah, volume 2 (27th edition). Translated by Ali Shirvani and Mohsen Ghoruyan. Qom: Dar al-Fakr.

3- Ibn Manzoor, Muhammad bin Makram [Bita] Lasan al-Arab, volume 1. Beirut: Dar Sader.

4- Emami, Seyyed Hassan (2016). Civil rights, volume 2 (27th edition). Tehran: Islamia.

5- Ansari, Morteza (2012). Al-Makasab, volume 1 (eighth edition). Isfahan: Dar al-Hikmeh.

6- Izanlou, Mohsen and Mir Shekari, Abbas (2012). Excellent demand. Journal of Judicial Law Perspectives, Volume 17, Number 60, pp. 37-68.
7- Bojnordi, Seyyed Mohammad (1401). Rules of jurisprudence, volume 1. Tehran: Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini (RA), Arouj Publishing and Publishing Institute.

8- Tabrizi, Mirza Javad (1416), Sarat al-Najah (first edition). Qom: Chosen publishing house.

9- Jabai al-Amili, Zain al-Din bin Ali, Martyr Thani (1995). Rules of jurisprudence, volume 1. Qom: Out of place.

10- Jafari Langroudi, Mohammad Jaafar (2007). Legal Terminology (18th edition). Tehran: Ganj Danesh.

11- A group of researchers from the Islamic Jurisprudence Institute on the Ahl al-Bayt (PBUH) Encyclopedia of Islamic Jurisprudence according to the Ahl al-Bayt Religion (2002). Encyclopedia, Volume 5 and 2. Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopaedia Institute.

12- Habibi Tabar, Javad (2019). Step by step with family law (third edition). Tehran: Mizan Publishing.

13- Haraamili, Muhammad bin Hassan, (1414), Vasal al-Shia, volume 18, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them, for the revival of tradition.

14- Hosseini Sistani, Seyyed Ali (1423). Minhaj al-Salehin, volume 3 (first edition). Qom: Fadak School.

15- Hosseini Shirazi, Muhammad (1407). Argumentative encyclopedia in Islamic jurisprudence, volume 2 (second edition). Qom: Islamic Thought Institute.

16- Hali, Muhammad bin Mansour, Ibn Idris (1428). Al-Sara'er al-Hawi for Tahrir al-Fatawi, volume 2 (sixth edition). Qom: Islamic Publishing House.

17- Khomeini, Ruhollah (2013). Treatise explaining the issues. Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institute.

18- Khansari, Sheikh Musa (2000). Maniya al-Talib fi Sharh al-Makasib, Mirza Mohammad Hossein Naini's interpretations, volume 2. Qom: The Islamic Publications Office of the Seminary Teachers' Society.
19- Scientific knowledge, Manijeh (2012). Criticism on the law amending the provisions related to divorce. Bar association magazine, new period, number 6-7.

 20- Roshan, Mohammad and Mohammadi, Hassan (2012). The effect of bankruptcy and bankruptcy of the husband on the demands of the wife. Family Research Quarterly, Volume 9, Number 33, Pages 144-125.

 21- Zaheili, Vahbe [Bita]. Islamic jurisprudence and justice, volume 5. Qom: Dar al-Fakr.

22- Tabatabai Yazdi, Seyyed Mohammad Kazem (1419). Al-Arwa Al-Waghti: Al-Mahshi, Volume 5 (first edition). Qom: Islamic Publications Office.

23- Tousi, Muhammad bin Hassan (2008). Al-Mabusut fi fiqh al-Umamiyah, volume 1 (third edition). Tehran: Al-Mortazawieh Al-Muktabeh, Lahiya Al-Aqti al-Jaafarieh.

24- Adl, Mustafa (2006). Civil rights (second edition). Qazvin: Taha.

25- Omid, Hassan (2009). Farhang Persian Omid (first edition), Tehran: Farhang Nama.

26- Fazel Lankarani, Mohammad (2004). Jami al-Masal, volumes 1 and 2 (11th edition). Qom: Amirul Alam.

27- Fazel Lankarani, Mohammad (1998). A complete guide to the principles of jurisprudence, volume 9, Faizyeh, Qom.

28- Faiz, Alireza (2006). Fundamentals of jurisprudence and principles (20th edition). Tehran: University of Tehran, Publishing and Printing Institute.

29- Law of the Bankruptcy Liquidation Administration approved in 1939

30- Law amending the provisions related to divorce approved in 1992.

31- Law of procedure of public courts and revolution in civil affairs approved 1999.

32- Civil law approved in 1935.

33- Mohagheq Damad, Seyyed Mustafa (2004). Rules of jurisprudence, twelfth edition. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.

34- Morteza Zubeidi, Muhammad bin Muhammad (1414). Taj al-Aros fi Sharh al-Qamoos, volume 6 (first edition). Beirut: Dar al-Fakr.

35- Morouj, Hossein (2000). Jurisprudential terms (first edition). Qom: Bakhshaish Publishing House.

36- Makarem Shirazi, Nasser (1411). Rules of jurisprudence (third edition). Qom: Al-Imam Amirul-Momenin (AS) School.

37- Makarem Shirazi, Nasser (2006). Anwar al-Asul, volume 2 (seventh edition). Qom: Young generation.

38- Mehrpour, Hossein and Roshan, Mohammad (2014). The demands of the wife and the method of collection. Tehran: Jungle.

39- Mousavi Bejnordi, Seyyed Mohammad (2003). Legitimacy of late payment damages. Matin research journal, volume 5, number 19, pp. 3-22.

40- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah (2013). Tahrir al-Wasila: Kitab Qada, Volume 2. Tehran: Imam Khomeini (PBUH) Organization and Publishing Institute.

41- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah (2012). Surveys, volume 6. Tehran: Imam Khomeini (PBUH) Editing and Publishing Institute.

42- Najafi, Mohammad Hassan (2014). Jawaharlal Kalam in the description of Sharia al-Islam (6th edition). Volume 27, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.

43- Najafi, Mohammad Hassan (1983). Jawaharlal Kalam (7th edition). Volume 31, Beirut: Dar Ihiya al-Trath al-Arabi.