اثربخشی آموزش بازی درمانی شناختی-رفتاری بر توجه و تمرکز و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی

محورهای موضوعی : روانشناسی تربیتی

مهرناز مهرافزا ¹ , اصغر نخستین گلدوست ² , آذر کیامرثی ³

1 - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی،واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم تربیتی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
3 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی ، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت : 1401/03/31 تاریخ پذیرش : 1401/07/11 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: سازگاری اجتماعی, توجه و تمرکز, کم‌توان ذهنی, بازی‌درمانی شناختی-رفتاری,

چکیده مقاله :

مقاله حاضر با هدف اثربخشی بازی درمانی شناختی-رفتاری بر توجه و تمرکز و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان کم توان ذهنی انجام شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری، دانش‌آموزان پسر دوره دوم ابتدایی کم توان ذهنی مدارس استثنائی شهر تبریز در سال تحصیلی400-1399 بودند که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس30 نفر به عنوان نمونه جهت اجرای پژوهش انتخاب و به صورت دو گروه آزمایش(15 نفر) و کنترل(15 نفر) گمارده شدند. جهت سنجش توجه و تمرکز از حافظه فعال در مقیاس هوش وکسلر- نسخه چهارم و جهت سنجش سازگاری اجتماعی از پرسشنامه سینها و سینگ(1380) استفاده شد. قبل از اجرای مداخله از هر دو گروه پیش‌آزمون توجه و تمرکز و سازگاری اجتماعی به عمل آمد. گروه آزمایش بازی درمانی شناختی-رفتاری را از طریق پکیج آموزشی در 12 جلسه دریافت کرد و گروه کنترل هیچگونه مداخله آموزشی دریافت نکرد. پس از اجرای مداخله در مرحله پس‌آزمون، هر دو گروه مجدداً ابزارهای مرحله پیش‌آزمون را پاسخ دادند. داده ها با استفاده از آزمون کواریانس تک متغیره و کواریانس چندمتغیره تجزیه و تحلیل شدند. بازی درمانی شناختی-رفتاری در افزایش توجه، تمرکز و همچنین افزایش سازگاری اجتماعی و خرده مقیاس های آن اثربخش بوده است(05/0>p). با توجه به اثربخشی بازی درمانی شناختی-رفتاری پیشنهاد می شود در مدارس استثنایی به صورت دوره ای از روش‌های آموزشیِ بازی درمانی شناختی-رفتاری در جهت افزایش توجه و تمرکز و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان کم توان ذهنی بهره گرفته شود.

چکیده انگلیسی:

The present article was done with the aim to investigate the effectiveness of cognitive-behavioral play therapy on attention and concentration and social adjustment of students with intellectual disability. The research method was quasi-experimental with a pretest and posttest design plus control group. The statistical society consisted of male students with intellectual disability in second grade of elementary exceptional schools during 2021-2022; among them 30 students were selected and categorized in experimental group (15) and control group (15). Wechsler (4th edition) scale used to evaluate students` attention and concentration of active memory and Sinha and Singe (2002) for social adjustment. Prior to the study, Pre-test of attention and concentration and social adjustment was implemented in both groups. The experimental group received cognitive-behavioral play through the training package in 12 sessions, but the control group did not receive any intervention. After the Intervention in the post-test stage, both of the groups answered to the same questionnaire of pre-test stage. The research data was analyzed with one way and Multivariate Covariance Analysis. The cognitive-behavioral play had a positive effect on the increase of students’ attention and concentration and social adjustment and their subscales (P<0.05). According to the effectiveness of the cognitive-behavioral play, it was suggested to apply periodically the methods of cognitive-behavioral play training with the aim to increase intellectually disabled students` attention and concentration and social adjustment.

منابع و مأخذ:

احمدی، مریم. (1400)، اثربخشی بازی درمانی با رویکرد شناختی- رفتاری بر رشد اجتماعی و پرخاشگری دانش‌آموزان دوره ابتدایی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، http://iaut.ac.ir.

افروز، غلامعلی.، کامکاری، کامبیز.، شکرزاده، شهره و حلت، احمد. (1393)، راهنمای اجرا، نمر­گذاری و تفسیر مقیاس­های هوش وکسلر کودکان- نسخه چهارم، تهران، علم استادان.

پنجه علی، فاطمه. (1399)، اثربخشی موسیقی درمانی بر حافظه فعال شنیداری، کنترل هیجانی وانتقال توجه کودکان کم توان ذهنی سطح شدید(تربیت پذیر)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی، مؤسسه آموزش عالی امام جواد (ع) https://civilica.com/doc/1222617/.

حاجیوند، زهرا. (1398)، اثربخشی بازی درمانی بر عملکرد تحصیلی و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی، 19-1. https://civilica.com/doc/914866/.

خانخانی زاده، هنگامه و باقری، سحر. (1391)، اثربخشی خودآموزی کلامی بر بهبود سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان با ناتوانی­های یادگیری، نشریه ناتوانی های یادگیری، 2(1)، 43-52.

خداپرست، زهره. (1393)، بررسی اثربخشی بازی درمانی بر حافظه دیداری و تمرکز و توجه دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر، تعلیم و تربیت استثنایی، 4(6)، 21-26،

درزو، آتنا. (1386)، ترکیب بازی درمانی با رفتاردرمانی شناختی. ترجمه غزال رمضانی، تهران، وانیا.

رضائی، علی. (1398)، اثربخشی موسیقی بر توجه و سازگاری اجتماعی کودکان کم توان ذهنی آموزش‌پذیر، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد رشته کودکان استثنایی، دانشگاه علامه طباطبایی،

سعدی پور، اسماعیل.، درتاج، فریبرز و حجتی، مریم. (1398)، تأثیر بازی درمانی شناختی-رفتاری بر مهارت اجتماعی و سازگاری دانش‌آموزان دختر کم توان ذهنی آموزش پذیر دبستانی شهرستان نجف آباد، پژوهش‌های کاربردی در مشاوره، 2(4)، 134-107،

سینها، ای.پی. و سینگ، آر.پی. (1380)، راهنمای پرسشنامه سازگاری دانش آموزان دبیرستانی. ترجمه ابوالفضل کرمی، تهران: موسسه روان تجهیز سین.

عابدی، محمدرضا.، صادقی، احمد. و ربیعی، محمد. (1388)، رواسازی و اعتباریابی چهارمین ویرایش مقیاس هوش وکسلر کودکان، روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، 7(28)، 386-377،

فاضل کلخوران، جمال.، شریعتی، امیر و بهرامی، هاجر. (1396)، اثر بازی درمانی بر حافظه کوتاه مدت کودکان کم توان ذهنی آموزش­پذیر. رفتار حرکتی، 28، 73-88.

فضلی احمدآباد، معصومه و الیاسی، فرنگیس. (1398)، بررسی عوامل مؤثر بر سازگاری اجتماعی در دانش‌آموزان کم­توان ذهنی، پنجمین کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم اجتماعی، تربیتی و روانشناسی، تهران، 13-1،

قاسم زاده، سوگند؛ امینی، سحر و نوروزی، راضیه. (1399)، تأثیر آموزش نقاشی انگیزشی بر رفتار پرخاشگرانه دانش‌آموزان پسر کم توان ذهنی، فصلنامه کودکان استثنایی، 20(1)، 45-56،

کریمی، سولماز. (1397)، پژوهشی با موضوع اثربخشی بازی درمانی بر کاهش پرخاشگری و بهبود سازگاری اجتماعی کودکان کم توان ذهنی شهرستان کنگان، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد رشته روانشناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندر لنگه.

لواسانی، محسن محمدعلی.، کرامتی، هادی و کدیور، پروین. (1397)، اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی - رفتاری بر سازگاری اجتماعی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان با اختلال خواندن. مجله ناتوانی­های یادگیری، 7(3)، 109-91.

محمدی، عبداله و طاهری مقدم، سیده­فهیمه. (1398)، اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر شناختی - رفتاری بر خودکارآمدی و سازگاری اجتماعی در دانش آموزان دارای اختلال طیف اتیسم سنندج، همایش خانواده، اختلال اتیسم و چالش های همراه، تهران، 8-1.

موسوی نیک، مریم؛ عظیمی، رحمت اله و رحمتی، سیامک، (1399)، اثر بخشی بازی درمانی بر افزایش حافظه کوتاه مدت شنیداری و دیداری کودکان کم توان ذهنی آموزش­پذیر، دومین کنگره تازه یافته‌ها در حوزه خانواده، بهداشت روان، اختلالات، پیشگیری و آموزش، تهران، 21-1،

میلانی­فر، بهروز. (1394)، روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، چاپ هیجدهم، تهران، قومس.

نیازی، محمدرحیم. (1397)، اثربخشی آموزش مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان کم توان ذهنی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

Abedi, M. R., Sadeqi, A., & Rabiei, M. (2010). Validity and reliability of children Wechsler Intelligence Scale fourth edition. Evolution Psychology (Iranian Psychology), 7(28): 377-386. [In Persian].

Afrooz, Gh. A., Kamkari, K., Shokrzadeh, Sh., & Hellat, A. (2015). Guide to Implementing, Scoring, and Interpreting Children's Wechsler Intelligence Scales - Fourth Edition. Tehran: Elme Ostadaan Publication [In Persian].

Ahmadi, M. (2022). The effectiveness of play therapy with cognitive- behavioral approach on the social growth and aggression of elementary students. M.A. thesis of psychology, Islamic Azad University of Tabriz. [In Persian].

Bratton SC, Ray D, Rhine T, Jones L. (2005). The efficacy of play therapy with children: a meta-analytic review of treatment outcomes. Prof Psychol Res Pr. 2005; 36(4): 376–390.

Drews, A. (2008). Blending play therapy with cognitive behavioral therapy. Translated by: Qazal Ramezani, Tehran: Vania publication [In Persian].

Fazel Kalkhoran, J., Shariati, A., & Bahrami, H. (2017). The effectiveness of play therapy on short memory of educable children with mental disability. Movement Behavior, 28, 73-88 [In Persian].

Fazli AhmadAbad, M., & Elyasi, F. (2020). The effectiveness of motivational painting on aggressive behavior of male students` with intellectual disability. The fifth international conference of new research achievements in social, educational and psychology sciences, Tehran, 1-13. [In Persian].

Haajivand, Z. (2020). The effectiveness of play therapy on academic performance and social adjustment of students with learning disabilities. The third International Conference of Research in Psychology, Counseling and Educational Sciences, https://civilica.com/doc/914866/ [In Persian].

Islaeli, I., Yati, M. I., & Fadmi, F.R. (2019). The effect of play puzzle therapy on anxiety of children on preschooler in Kota Kendari hospital. Enfermeria Clinica, 30(55): 103-105.

Karimi, S. (2018). The effectiveness of play therapy on the decrease of aggressive and social adjustment of among children with mental disability in Kangan city. M. A. thesis in educational psychology, Islamic Azad University of Bandar Lengeh [In Persian]. 

Khankhanizadeh, H., & Baqeri, S. (2013). The effectiveness of verbal self-learning on the improvement of social adjustment of students with learning disabilities. The Journal of Learning Disabilities, 2(1): 43-52. JLD-2-1-91-7-3 [In Persian].

Khodaparast, Z. (2015). The effectiveness of play therapy on visual memory and concentration and attention of teachable students with intellectual disability. Exceptional education, 4(6): 21-26. [In Persian].

Lau, P.W., Wang, G., & Wang, J. (2020). Effectiveness of active video game usage on body composition, physical activity level and motor proficiency in children with intellectual disability. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 33(6): 1465–1477. doi:10.1111/jar.12774.

Lavasani, M. M. A., Keramati, H., & Kadivar, P. (2018). The effectiveness of play therapy based on cognitive- behavioral approach on social adjustment and educational adjustment of students with reading disorder. The Journal of Learning disability, 7(3): 91-109 [In Persian].

Lee, J. & Min, D. (2021). Group Game Play Therapy to Improve Sociality of Children with Intellectual Disabilities - A Case Study. The Journal of Play Therapy, 25, 83-96. doi: 10.32821/JPT.25.2.6.

MilaniFar, B. (2016). Children and teenagers` psychology, 18^th edition, Tehran: Qomes Publication.

Mohammadi, A., & Taheri Moqadam, S.F. (2020). The effectiveness of cognitive- behavioral play therapy on self-efficacy and social adjustment of students with Autism disability in Sanandaj city. The conference of family, Autism disorder and its challenges, Tehran, 1-8. https://civilica.com/doc/918930/ [In Persian].

Mousavi Nik, M., Azimi, R., & Rahmati, S. (2021). The effectiveness of play therapy on the increase of auditory and visual short-term memory of teachable children with intellectual disability. The second congress of latest findings in the area of family, mental health, disabilities, prevention and training, Tehran, 1-21. [In Persian].

Niyazi, M. R. (2019). The effectiveness of social skills therapy with behavioral problems and social adjustments of students with intellectual disabilities. M.A. thesis of psychology, Islamic Azad University of Tabin Allameh Tabatabaei University. [In Persian].

QasemZadeh, S., Amini, S., & Norouzi, R. (2021). The effectiveness of motivational painting training on aggressive behavior of male students with intellectual disability. The Journal of exceptional children, 20(1): 45-56. [In Persian].

Panjeh Ali, F. (2021). The effectiveness of music therapy on the hearing active memory, emotion control and attention transmission of children with hard rate of intellectual disability. M. A. thesis in general psychology major, Imam Javad Higher Education Institute. https://civilica.com/doc/1222617/ [In Persian].

Porter, M. L, Hernandes-Reif, M., & Jessee, p. (2007). Play therapy: a review. Early child 15. Developmented and care. Tayor & Francis.

Rezaei, A. (2020). The effectiveness of music therapy on attention and social adjustment of teachable students with intellectual disability. M. A. thesis in Exceptional Children, Allameh Tabatabaei University, [In Persian].

SaadiPoor, S., Dortaj, F., & Hojati, M. (2020). The effectiveness of cognitive- behavioral play therapy social skill and adjustment of teachable female students with intellectual disability of elementary schools in NajafAbaad city. Practical Researches in Counseling, 2(4): 107-134. [In Persian].

Sinha, A. P., & Sing, R.P. (2002). A guideline for social adjustment questionnaire among high school students, translated by Abolfazl Karimi, Tehran: Tajhiz Seen Institute. [In Persian].

Abedi, M. R., Sadeqi, A., & Rabiei, M. (2010). Validity and reliability of children Wechsler Intelligence Scale fourth edition. Evolution Psychology (Iranian Psychology), 7(28): 377-386. [In Persian].

Afrooz, Gh. A., Kamkari, K., Shokrzadeh, Sh., & Hellat, A. (2015). Guide to Implementing, Scoring, and Interpreting Children's Wechsler Intelligence Scales - Fourth Edition. Tehran: Elme Ostadaan Publication [In Persian].

Ahmadi, M. (2022). The effectiveness of play therapy with cognitive- behavioral approach on the social growth and aggression of elementary students. M.A. thesis of psychology, Islamic Azad University of Tabriz. [In Persian].

Bratton SC, Ray D, Rhine T, Jones L. (2005). The efficacy of play therapy with children: a meta-analytic review of treatment outcomes. Prof Psychol Res Pr. 2005; 36(4): 376–390.

Drews, A. (2008). Blending play therapy with cognitive behavioral therapy. Translated by: Qazal Ramezani, Tehran: Vania publication [In Persian].

Fazel Kalkhoran, J., Shariati, A., & Bahrami, H. (2017). The effectiveness of play therapy on short memory of educable children with mental disability. Movement Behavior, 28, 73-88 [In Persian].

Fazli AhmadAbad, M., & Elyasi, F. (2020). The effectiveness of motivational painting on aggressive behavior of male students` with intellectual disability. The fifth international conference of new research achievements in social, educational and psychology sciences, Tehran, 1-13. [In Persian].

Haajivand, Z. (2020). The effectiveness of play therapy on academic performance and social adjustment of students with learning disabilities. The third International Conference of Research in Psychology, Counseling and Educational Sciences, https://civilica.com/doc/914866/ [In Persian].

Islaeli, I., Yati, M. I., & Fadmi, F.R. (2019). The effect of play puzzle therapy on anxiety of children on preschooler in Kota Kendari hospital. Enfermeria Clinica, 30(55): 103-105.

Karimi, S. (2018). The effectiveness of play therapy on the decrease of aggressive and social adjustment of among children with mental disability in Kangan city. M. A. thesis in educational psychology, Islamic Azad University of Bandar Lengeh [In Persian]. 

Khankhanizadeh, H., & Baqeri, S. (2013). The effectiveness of verbal self-learning on the improvement of social adjustment of students with learning disabilities. The Journal of Learning Disabilities, 2(1): 43-52. JLD-2-1-91-7-3 [In Persian].

Khodaparast, Z. (2015). The effectiveness of play therapy on visual memory and concentration and attention of teachable students with intellectual disability. Exceptional education, 4(6): 21-26. [In Persian].

Lau, P.W., Wang, G., & Wang, J. (2020). Effectiveness of active video game usage on body composition, physical activity level and motor proficiency in children with intellectual disability. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 33(6): 1465–1477. doi:10.1111/jar.12774.

Lavasani, M. M. A., Keramati, H., & Kadivar, P. (2018). The effectiveness of play therapy based on cognitive- behavioral approach on social adjustment and educational adjustment of students with reading disorder. The Journal of Learning disability, 7(3): 91-109 [In Persian].

Lee, J. & Min, D. (2021). Group Game Play Therapy to Improve Sociality of Children with Intellectual Disabilities - A Case Study. The Journal of Play Therapy, 25, 83-96. doi: 10.32821/JPT.25.2.6.

MilaniFar, B. (2016). Children and teenagers` psychology, 18^th edition, Tehran: Qomes Publication.

Mohammadi, A., & Taheri Moqadam, S.F. (2020). The effectiveness of cognitive- behavioral play therapy on self-efficacy and social adjustment of students with Autism disability in Sanandaj city. The conference of family, Autism disorder and its challenges, Tehran, 1-8. https://civilica.com/doc/918930/ [In Persian].

Mousavi Nik, M., Azimi, R., & Rahmati, S. (2021). The effectiveness of play therapy on the increase of auditory and visual short-term memory of teachable children with intellectual disability. The second congress of latest findings in the area of family, mental health, disabilities, prevention and training, Tehran, 1-21. [In Persian].

Niyazi, M. R. (2019). The effectiveness of social skills therapy with behavioral problems and social adjustments of students with intellectual disabilities. M.A. thesis of psychology, Islamic Azad University of Tabin Allameh Tabatabaei University. [In Persian].

QasemZadeh, S., Amini, S., & Norouzi, R. (2021). The effectiveness of motivational painting training on aggressive behavior of male students with intellectual disability. The Journal of exceptional children, 20(1): 45-56. [In Persian].

Panjeh Ali, F. (2021). The effectiveness of music therapy on the hearing active memory, emotion control and attention transmission of children with hard rate of intellectual disability. M. A. thesis in general psychology major, Imam Javad Higher Education Institute. https://civilica.com/doc/1222617/ [In Persian].

Porter, M. L, Hernandes-Reif, M., & Jessee, p. (2007). Play therapy: a review. Early child 15. Developmented and care. Tayor & Francis.

Rezaei, A. (2020). The effectiveness of music therapy on attention and social adjustment of teachable students with intellectual disability. M. A. thesis in Exceptional Children, Allameh Tabatabaei University, [In Persian].

SaadiPoor, S., Dortaj, F., & Hojati, M. (2020). The effectiveness of cognitive- behavioral play therapy social skill and adjustment of teachable female students with intellectual disability of elementary schools in NajafAbaad city. Practical Researches in Counseling, 2(4): 107-134. [In Persian].

Sinha, A. P., & Sing, R.P. (2002). A guideline for social adjustment questionnaire among high school students, translated by Abolfazl Karimi, Tehran: Tajhiz Seen Institute. [In Persian].