ارزیابی و پهنه‌بندی توان اکوتوریسمی با رویکرد تحلیل چندمعیاره فازی (مطالعه ‏موردی: شهرستان مشگین‌شهر)‏

محورهای موضوعی : اکوتوریسم

مرتضی قراچورلو ¹ (دانشجوی دکتری، ژئومورفولوژی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
فریبا اسفندیاری ² (دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
الهامه عبادی ³ (کارشناسی ارشد، ژئومورفولوژی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/08/30 تاریخ پذیرش : 1395/04/20 تاریخ انتشار : 1395/04/11

کلید واژه: منطق فازی, اکوتوریسم, مشگین‌شهر, تحلیل چندمعیاره, قابلیت ‏اکوتوریسمی,

چکیده مقاله :

این پژوهش که شهرستان مشگین‌شهر را به سبب وجود پتانسیل‌های طبیعی، مورد هدف ارزیابی اکوتوریسمی قرار داد بر آن بود تا با استفاده از روش تحلیل چندمعیاره فازی به پهنه‌بندی قابلیت اکوتوریسمی در منطقه مورد مطالعه دست یابد. در این راستا بر پایه اسناد مختلف کتابخانه‌ای، داده‌ها و اطلاعات مربوط به 9 معیار محیطی شامل نوع اقلیم، شیب، جهت شیب، ارتفاع از سطح دریا، فاصله از آبراهه‌ها، تراکم پوشش گیاهی، خاک ، سنگ- شناسی و فاصله از گسل گردآوری شد. تمامی عملیات آماده‌سازی، مدیریت و تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی ( GIS ) انجام پذیرفت که در نهایت به تهیه نقشه پهنه‌بندی قابلیت اکوتوریسمی منطقه مورد مطالعه انجامید. نتایج حاصل از این پهنه‌بندی حاکی از وجود پتانسیل‌های خوب اکوتوریسمی در سطح شهرستان مشگین‌شهر بوده و تطابق قابل قبولی را با واقعیات محیط طبیعی منطقه نشان داد. بر طبق این پهنه‌بندی حدود 17 درصد از سطح شهرستان از قابلیت بالای اکوتوریسمی و 72 درصد از سطح آن از قابلیت پایین اکوتوریسمی برخوردار بود. تمرکز فضایی پهنه‌های مساعد اکوتوریسم در جنوب شهرستان که از مراتع و بیشه‌زارهای نسبتا خوبی پوشیده شده است، ما را بر آن می‌دارد که توسعه اکوتوریسمی این قسمت از شهرستان را در اولویت قرار دهیم. در مقابل اقلیم نامساعد نیمه شمالی شهرستان و به تبع آن پوشش گیاهی ضعیف و کم‌تراکم از توان‌های اکوتوریسمی این قسمت کاسته است، به طوری که به غیر از نقاط پراکنده چندی در شمال، قسمت اعظم نیمه شمالی شهرستان را پهنه‌های با قابلیت کم اکوتوریسمی می‌پوشانند.

چکیده انگلیسی:

The study addressed Mshginshahr County for ecotourism assessment, because of having ‎natural potentials, aimed to ecotourism zoning using fuzzy multi-criteria analysis in the ‎area. In this regard, data and information of 9 environmental criteria including climate, ‎slope, aspect, elevation, distance from streams, density of vegetation, soil, lithology and ‎distance to faults was collected according to different library documents. Preparation, ‎management and analysis of data were performed by geographic information system ‎‎(GIS), finalized by zonal mapping of ecotourism potential in the area. Results of the ‎zoning map showed that there is good potential for ecotourism in the area. Also, the ‎map has a suitable agreement with environmental properties of the area. According to ‎ecotourism potential zoning map, about 17 percent of the county had high ecotourism ‎capability and 72 percent of it had low ecotourism capability. Spatial concentration‏ ‏of ‎ecotourism suitable extents in the south, occupied by good ranges and forests, persuades ‎us to prioritize the development of ecotourism in the zone. In contrast, domination the ‎unfavorable climate and consequently poor vegetation cover in northern half of the ‎county have decreased the ecotourism potential in this zone, so that apart from a few ‎scattered locations in the north, most of the northern half of the county has low ‎ecotourism potential.‎

منابع و مأخذ:

1- برزویی، ن.، ملک­نیا، ر.، و زینی­وند، ح. (1393): استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره برای بررسی توان تفرج متمرکز سامان عرفی تاف، اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعه پایدار، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2- پیرمحمدی، ز.، فقهی، ج.، زاهدی امیری، ق.، و شریفی، م. (1389): ارزیابی توان زیست­محیطی متناسب با رویکرد طبیعت­گردی (اکوتوریسم) در جنگل­های زاگرس (مطالع موردی: سامان عرفی چم­حاجی جنگل کاکارضا، لرستان)، تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 18 (2)، 241- 230.

3- جعفری، ض.، میکائلی تبریزی، ع.، محمدزاده، م.، و عبدی، ا. (1390): ارزیابی توان طبیعت­گردی پارک ملی گلستان با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره، تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، 6، صص 37-25.

4- حسینی، ه.، کرم، ا.، صفاری، ا.، قنواتی، ع.ا.، و بهشتی جاوید، ا. (1390): ارزیابی و مکان­یابی جهات توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی مطالعه موردی: شهر دیواندره. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 23، صص 83-63.

5- حسینی توسلی، م.، کهندل، ا.، مرتضایی فریزهندی، ق.، و ارجمند راد، م. (1389): تعیین سایت طبیعت­گردی در مرتع با استفاده از GIS و تلفیق بهینه معیارها، کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه­ریزی، 1 (2)، صص 96- 85..

6- رخشانی­نسب، ح.م.، و ضرابی، ا. (1388): چالش­ها و فرصت‌های توسعه اکوتوریسم در ایران، فضای جغرافیایی، 28، صص 55- 41.

7- زارع مهرجردی، م.ر.، و ضیاءآبادی، م. (1392): ارزش طبیعت­گردی حفاظت از منطقه تفریحی- گردشگری شیرکوه یزد، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 16 (1)، صص 131-123.

8- سبحانی، ب. (1379):  شناسایی آب­های گرم استان اردبیل و جایگاه آن در توسعه صنعت توریسم، سپهر، 9 (35)، صص 44- 38.

9- سلطانی، ز.، کیانی، ص.، و تقدیسی، ا. (1392): نقش اکوتوریسم در فرصت­های شغلی و افزایش درآمد (نمونه موردی: شهرستان خوانسار)، تحقیقات جغرافیایی، 111، صص 152- 137.

10- شایان، س. و پارسایی، ا. (1386): امکان­سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد، مدرس علوم انسانی (ویژه جغرافیا)، 53، صص 181-153.

11- عشوری، پ.، و فریادی، شهرزاد. (1389): ارزیابی توانایی مناطق طبیعت­گردی با استفاده از روش­های تجزیه و تحلیل چندمعیاره، محیط­شناسی، 55، صص 12- 1.

12- مافی غلامی، د.، و یارعلی، ن. ا. (1391): ارزیابی توان زیست­محیطی جهت تعیین نواحی مناسب توسعه طبیعت­گردی در استان چهارمحال و بختیاری، تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، 8، صص 40-31.

13-  ماهینی، ع.س.، ریاضی، ب.، نعیمی، ب.، بابایی کفاکی، س.، و جوادی لاریجانی، ع. (1388): ارزیابی توان طبیعت­گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چندمعیاره با استفاده از GIS، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 11 (1)، صص 198- 187.

14- محمودی، ب.ا.، و دانه­کار، ا. (1388): تحلیل معیارها و عوامل محیطی ـ اکولوژیک مؤثر بر توان تفرجی سامان عرفی منج در جنگل‌های شهرستان لردگان از طریق ارزیابی چندمعیاره، آمایش سرزمین، 1 (1)، صص 69- 55.

15- موحد، ع.، و زاده­دباغ، ن. (1389): ارزیابی توان اکولوژیک محدوده رودخانه دز حد فاصل سد تنظیمی تا بند قیر برای طبیعت گردی، محیط­شناسی، 55، صص 24-13.

16- مهدوی، ع.، کرمی، ا.، و میرزایی، ج. (1390): ارزیابی توان طبیعت­گردی منطقه بدره در استان ایلام با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، اکوسیستم­های طبیعی ایران، 2 (2)، صص 74- 63.

17- نیک­نژاد، م.، مهدوی، ع.، و کرمی، ا. (1394): تعیین مناطق مستعد توسعه اکوتوریسم با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) موردشناسی: شهرستان خرم­آباد، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای، 14، صص 214- 195.

18- Banerjee, U., Kumari, S.P. and Sundhakar, B. (2000): Remote Sensing and GIS Based Ecotourism Planning: A Case Study for Western Midnapore, West Bengal and India. Tourism Management, 32, pp 321-334.

19- Bender, M.Y. (2008): Development of Criteria and Indicators for Evaluating Forest-Based Ecotourism Detinations: A Delphi Study, M.Sc. Thesis of West Virginia University.

20- Lin, L-Z., & Lu, C-F. (2013) ): Fuzzy Group Decision-Making in the Measurement of Ecotourism Sustainability Potential, Group Decision and Negotiation, 22, pp 1051–1079

21- Nyaupane, G.P., & Thapa, B. (2004): Evaluation of Ecotourism: A Comparative Assessment in the Annapurna Conservation Area Project, Nepal, Ecotourism, 3 (1), pp 20-45.

22 - Ştefan, P., Gheorghe S., & Cutaş, C. (2014): New Approaches Concerning the Development of the Ecotourism in Romania, Scientific Papers, Series "Management, Economic Engineering in Agriculture and rural development", 14 (2), pp 297-302.

23- Stefanica, M., & Valvian-Gomez, M. (2010): Ecotourism-Model of Sustainable Tourist Development, Studies and Scientific Researches-Economic Edition, 15, pp 480-486. 

24- Yilmaz, O. (2011): Analysis of  the Potential for Ecotourism in Gölhisar District, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 19, pp 240–249.