تحلیل عدالت فضایی در سکونت‌گاه‌های کویری با تاکید بر خدمات عمومی شهری (مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان)

محورهای موضوعی : GIS

عباس علیپور ¹ , احسان علیپوری ² , مهدی علیزاده ³

1 - استادیار رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1396/09/26 تاریخ پذیرش : 1397/03/19 تاریخ انتشار : 1397/05/15

کلید واژه: سیستان و بلوچستان, عدالت فضایی, خدمات عمومی, سکونتگاه کویری, GWR,

چکیده مقاله :

دستیابی به عدالت فضایی در توزیع خدمات عمومی شهر از جمله برخورداری از خدمات حمل و نقل، انبار داری و ارتباطات جهت بهره برداری عادلانه و برابری استفاده از ظرفیت های محیطی، یکی از اهداف مهم برنامه ریزان شهری است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‌شناسی توصیفی تحلیل می‌باشد که به بررسی عدالت فضایی با تاکید بر خدمات عمومی شهری در استان سیستان و بلوچستان می‌پردازد. برای بررسی روند کار در این راه ابتدا شاخص هایی برای این کار اسخراج گردید. در ادامه در دو گام به این بحث پرداخته‌ایم به گونه‌ای که در گام اول با استفاده از نرم افزار ArcGis و از طریق روابط موجود در این نرم‌افزار ابتدا وضعیت پراکندگی شاخص-های خدمات عمومی در این استان با استفاده از ابزار Hot Spot تحلیل گردید در ادامه با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری نظیر TOPSIS وVIKOR وضعیت شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان از نظر دسترسی به خدمات عمومی با تاکید بر عدالت فضایی مشخص شد همچنین در گام بعدی با استفاده از مدل رگرسیون وزنی جغرافیایی GWR به بررسی رابطه بین پراکنش جعیت و توزیع خدمات عمومی در این استان کویری پرداخته شد. نتایج حاکی از آن بود که وضعیت دسترسی به خدمات عمومی شهری در این استان نامناسب است و شهرستان زاهدان با مرکزیت سیاسی قوی بهترین وضعیت را داراست

چکیده انگلیسی:

Achieving spatial justice in the distribution of urban public services, including the provision of transportation, warehousing and communication services for fair use and the equal use of environmental capacities, is an important goal of urban planners. This research is an applied and descriptive methodology that analyzes spatial justice with emphasis on urban public services in Sistan and Baluchestan province. In order to study the process of doing this, indicators were first developed for this purpose. In the following, we discussed this in two steps: in the first step, using the ArcGis software and through the relationships existing in this software, first, the dispersion of public service indicators in the province using the tool Hot Spot was analyzed. Using decision making models such as TOPSIS and VIKOR, the status of Sistan and Baluchestan province was determined in terms of access to public services with emphasis on spatial justice. Also, in the next step, using the geographical weight regression model The GWR investigated the relationship between native distribution and distribution of public services in this desert province. The results indicate that the access to urban public utilities in this province is inappropriate and Zahedan city with the strong political centrality is in the best position.

منابع و مأخذ:

1. ساسان پور، فرزانه (1390)، مبانی پایداری کلانشهرها با تاکید بر کلانشهر تهران، انتشارات مرکز مطالعات برنامه ریزی شهر تهران


2. حسینی شه پریان، نبی الله (1394)، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما؛ سعید امانپور،استاد مشاور: سعید ملکی، دانشگاه شهید چمران، اهواز


3. فضلی، رحیمه، (1393)، «ارزیابی توسعه‌یافتگی نواحی شهر اردبیل از منظر عدالت فضایی»، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.


4. کریمیان‌بستانی، مریم و مولایی‌هشجین، نصرالله، (1391)، «ارزیابی عدالت فضایی مراکز آموزشی در شهر زاهدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS»، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، 40: 189-170.


5. حافظ‌نیا، محمدرضا، قادری حاجت، مصطفی، احمدی‌پور، زهرا، افتخاری، رکن‌الدین و گوهری، محمد، (1393)، «طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی( نمونه موردی: ایران) »، مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، سال نوزدهم، 1: 34-5 


6. زیاری، کرامت‌الله، مهدیان‌بهنمیری، معصومه و مهدی، علی، (1392)،« بررسی و سنجش عدالت‌فضایی بهره‌مندی از خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم حغرافیایی، سال سیزدهم، 28: 241-217.


7. فضلی، رحیمه، (1393)، «ارزیابی توسعه‌یافتگی نواحی شهر اردبیل از منظر عدالت فضایی»، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.


8. پور احمد، احمد، زارعی، جواد(1394)، سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری، مطالعه موردی منطقه 9 شهر تهران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6، 21، تابستان.


9. ابراهیم‌زاده، عیسی؛ عبادی‌جو کندان، اسماعیل (1387)، «تحلیلی بر توزیع فضایی- مکانی کاربری فضای سبز در منطقۀ سه شهری زاهدان»، مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ ۱۱، صص 59-49.


10. ابراهیمی ثانی، عماد و همکاران (1393)،«سنجش برخورداری ساکنین از پارک‌های محلی با استفاده از شاخص دسترسی در بستر عدالت فضایی (نمونۀ موردی: منطقۀ 7 شهرداری مشهد)»، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی، مشهد، دانشگاه فردوسی، دانشکدۀ علوم پایه


11. بهروان‌فر، حسین (1385)، آمایش فرهنگی و عدالت شهری در مناطق دوازده‌گانه مشهد، کنفرانس مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، مجموعه مقالات، جلد اول


12. داداش‌پور، هاشم؛ رستمی، فرامرز (1390)، «سنجش عدالت فضایی یکپارچۀ خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج»، مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شمارۀ 10، صص 22-


13. داداش‌پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام؛ رستمی، فرامرز (1394)،«تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه‌ریزی شهری با محوریت مفهوم عدالت در مکتب اسلام»، فصلنامۀ نقش‌جهان، شمارۀ 5-1، صص 83-75


14. ستمی، فرامرز (1389)،«بررسی و تحلیل نحوۀ توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی؛ مطالعۀ موردی: شهر یاسوج»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای)، استاد راهنما: هاشم داداش‌ پور، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس


15. طبیبیان، منوچهر؛ شکوهی، محمدصالح؛ ارباب، پارسا (1389)،«ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محلۀ خوب بخت، منطقۀ 15 شهرداری تهران«، نشریۀ معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ سوم، شمارۀ 5، صص 122- ۱۱۱


16. علوی، سیدعلی؛ احمدی، فرزانه (1393)،«مدل‌سازی کمی دسترسی به پارک‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی (نمونۀ موردی: پارک‌های منطقۀ 6 کلان‌شهر تهران«)، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شمارۀ 34، صص 88-69


17. کریمیان بستانی، مریم؛ مولایی هشتجین، نصرالله (1391)، «ارزیابی عدالت فضایی مراکز آموزشی در شهر زاهدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی فضای جغرافیایی، دورۀ 12، شمارۀ 40، صص 189-170


18. محمدی، جمال؛ ضرابی، اصغر؛ احمدیان، مهدی (1391)، «اولویت‌سنجی مکانی توسعۀ فضاهای سبز و پارک‌های شهری با استفاده از روش AHPنمونۀ موردی: شهر میاندوآب»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شمارۀ ۲، صص62-42.


19. مشکینی، ابوالفضل و همکاران (1389)، «ارزشیابی و تحلیل کاربری‌های شهری با تأکید بر کاربری فضای سبز شهری شهر گلستان»، مجلۀ جغرافیاوتوسعۀناحیه‌ای، شمارۀ ۱۵، صص 115-92


20. شکویی، حسین (1378)، اندیشه‌های نو در فلسفۀ جغرافیا، چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ جغرافیایی کارتوگرافی گیتاشناسی


21. پاشا شریفی، حسن. شریفی، نسترن (1383)، روش­های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، نشر سخن، چاپ دوم.


22. Landry, Charles, (2000), Urban Vitality: A New source of Urban Competitiveness, prince claus fund journal, ARCHIS issue Urban Vitality / Urban Heroes


23. Tsou, ko wan, yu, Ting hang, Yao, Lin chang, (2005), An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, cities, 22 (6) : 424-435.


24. Furlan, Raffaello, (2015), Livability and social capital in west bay, the new business precinct of doha, Arts and social sciences journal. 6(3) :166-177


25. Burden, D. & Litman, T. (2011). America needs  complete streets. ITE Journal, 81(4)


26. Bozorg, Leila (2010), “Spatializing Social Equity through Place-Based Policies”, MSc thesis of Wesleyan University, MassaChusetts Institute of Technology.


27. Brown, Nicholas, Rayan, Griffis, Kevin, Hamilton, Sharon, Irish & Sarah, Kanouse ,2007, What Makes Justice Spatial? What Makes Spaces Just? Three Interviews on the Concept of Spatial Justice, Critical Planning,Vol.14,pp. 7-28


28. Cardoso, Ricardo & Isabel, Bredavazquez ,2007, Social Justice as a Guide to Planning Theory and Practice: Analyzing the Portuguese Planning System, International Journal of Urban and Regional Research, vol.31,pp.384-400


29. Chang,Hsueh-Sheng & Liao,Chin-Hsien, 2011,Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks,Journal of Cities,vol.28,No.5,pp.361-371


30. Cutts,Bethany B,Darby,Kate J,Boone,Christopher G & Brewis,Alexandra, 2009,City Struture,Obesty and environmental justice:An integrated analysis of physical and social barriers to walkable streets and park access,Journal of Social Science and Medicine,No.69,pp.1322-1341


31. Fainstein, Susan,2006, Planning and the Just City, Conference on Searching for the Just City, Friends of the Earth, London


32. Soja,Edward W, 2006,The City and Spatial Justice.Justice Spatial,www.jssj.org


33. Prange, J,2009, Spatial Justice: A new frontier in planning for just, sustainable communities Tufts University


34. Semih,Tuzmen & Seyhan,Sipahi, 2011,A multi-criteria factor evaluation model for gas power plant site selection,Journal of Global Manage,vol.2,No.1,pp.12

Pasaogullari,Nill & Daratli,Naciye, 2004,Measuring accessibility and utilization of public spaces in Famagusta, Journal of cities,vol.21,No.3,pp.223-225