تأثیرپذیری حافظ از جلال الدّین عتیقی تبریزی (با تکیه بر دیوان شعر آنها)

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

امیدوار عالی محمودی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران

تاریخ دریافت : 1397/06/27 تاریخ پذیرش : 1397/09/16 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: حافظ شیرازی, تأثیر پذیری, واژگان کلیدی: جلال الدّین عتیقی,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از شاعران مهم ولی کمتر شناخته شدۀ همعصر حافظ، جلال الدّین عتیقی تبریزی بوده است که قریب به ده سال پیش از تولّد حافظ در تبریز درگذشته است، عتیقی علاوه بر شاعری، واعظ و صوفی سرشناسی نیز بوده است و منظومۀ فکری او همچون حافظ شیرازی، سرشار از مفاهیم عرفانی و زبان او آموخته با مضامین رندانه بوده است. از عتیقی دیوان شعری باقی مانده است که با مطالعۀ آن متوجّه می شویم در حوزه های زبانی، آوایی، تصویری، مضمونی و... بین عتیقی و حافظ اشتراکات معنی داری وجود دارد. آنچه از مطالعه و مقایسۀ کلام این دو شاعر همعصردریافت می شود این است که ذهن و زبان حافظ و عتیقی بسیار نزدیک به هم است به گونه ای که می توان تأثیرپذیری حافظ از جلال الدّین عتیقی را قرین به یقین دانست. این پژوهش کوششی است برای معرفی اشتراکات ذهنی و زبانی این دو شاعر مهم زبان فارسی در عهد ایلخانی مغول.

منابع و مأخذ:

1. ابن کربلایی، حافظ حسین بن کربلایی، (1349) روضات الجنّان و جنّات الجنّان، تصحیح جعفر سلطان القرابی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

2. آشوری، داریوش، (1377)، هستی شناسی حافظ و کاوشی در بنیادهای اندیشۀ او، تهران: مرکز.

3. توحیدیان، رجب، (1395) «تأثیرپذیری منصور حافظ از خواجه حافظ شیرازی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات فارسی، سال سیزدهم، شمارۀ 34، صص79- 102.

4. تبریزی، ابوالمجد محمدبن مسعود، (1381)، سفینۀ تبریز (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی)،  با مقدمۀ عبدالحسین حائری، تهران:  مرکز نشر دانشگاهی.

5. حافظ شیرازی، شمس الدین محمد، (1377)، حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: اساطیر.

6. خرمشاهی، بهاء الدّین، (1373)، حافظ نامه، تهران: علمی - فرهنگی.

7. دشتی، علی، (بی تا)، در قلمرو سعدی، تهران: ادارۀ کل وزارت فرهنگ و هنر.

8. سازواری، محمود رضا، (1389)، «تأثیر وتأثر سلمان ساوجی و حافظ»، فصلنامۀ تخصصی سبک شناسی نظم ونثر فارسی(بهار ادب)، سال سوم، شمارۀ دوم، صص 169- 182.

9. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1387)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.

10. ----،-------------، (1388)، موسیقی شعر، تهران: آگه.

11. صفا، ذبیح الله، (1363)، تاریخ ادبیات در ایران، چ3، تهران: امیر کبیر.

12. عتیقی، جلال الدین، (1388)، دیوان عتیقی، به کوشش نصرالله پورجوادی و سعید کریمی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

13. مشهدی، محمدامیر، واثق عباسی، عبدالله، مشهدی، محمدرضا، (1389)، «حافظ و غالب»، فصلنامۀ مطالعات شبه قاره، شمارۀ پنجم، صص 137- 158.

14. نظامی عروضی، احمد بن عمر،(1372)، چهارمقاله، تصحیح و شرح محمد معین، تهران: جامی.

15. نورزاده، نورعلی، (1390)، «تأثیر کلام سعدی و حافظ بر شعر سخنوران فرارود»، مجلۀ رودکی، فصلنامۀ رایزنی فرهنگی ج.ا. ایران در تاجیکستان، شمارۀ سی‌ام، صص 32- 53