بررسی نماد «پری» در خسرو و شیرین نظامی بر اساس نقد کهن‌الگویی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

علی دهقانی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/04/06 تاریخ پذیرش : 1396/08/13 تاریخ انتشار : 1397/05/01

کلید واژه: نماد, نظامی, ناخودآگاه جمعی, کهن‌الگو, پری, شیرین,

چکیده مقاله :

طبق نظر یونگ کهن‌الگوها در ناخودآگاه جمعی از طریق نمادها ظهور می‌یابند. هر کهن‌الگو می‌تواند در جامه‌ نمادهای مختلف ظاهر گردد. با بررسی افسانه‌ها و قصه‌های پریان می‌توان بین خودآگاه و ناخودآگاه که آبشخور اسطوره‌هاست ارتباط برقرار کرد. پریان نیروهای فرا طبیعی روح انسان را نمادین می‌کنند. پایداری مضامین پری در ذهن بشری نشان از قدرت عظیم و شگرف آن‌هاست که توانسته‌اند از ماقبل تاریخ به عصر جدید، سفر کنند و در لابه‌لای آثار قصه پردازان و شاعران به حیات خود ادامه دهند. نظامی به همه باورهای کهن درباره نماد پری آگاه بوده و به کمک آن توانسته نهانی‌های ناخودآگاه درون خود را که در قهرمان داستان-شیرین- نمود یافته است، توصیف ‌کند. او در سایه‌ این نماد و با تخیلات شاعرانه، آنیمای درون خود را به تصویر کشیده است. سویه‌ مثبت پری در خسرو و شیرین، نشانگر روان تکامل یافته و به فردیت رسیده سراینده آن می‌باشد. هماهنگی میان احوال و رفتار و نقش‌های شیرین نظامی با الگوهای باستانی شخصیت پری حاکی از موفقیت شاعر در وصول به هدف آگاهانه اوست. پژوهش حاضر تصویرسازی نظامی را از کهن‌الگوی پری و تحول تدریجی مفاهیم آن در قالب داستان خسرو و شیرین نشان می‌دهد. تصاویر و مفاهیمی که بیان کننده راز بقای اسطورة پری در زبان نمادین شاعران، تحت تأثیر ناخودآگاه جمعی بشر می‌باشد. در این جستار ضمن طرح موضوع نقد کهن‌الگویی و بیان جایگاه نمادها در عرصه‌ آفرینش‌های هنری، به بررسی نماد پری در خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است.

منابع و مأخذ:

1. اصیل، حجت الله (۱۳۸۱)، آرمان شهر در اندیشه ایرانی، تهران: نشر نی، چاپ دوم.


2. الیاده، میرچا (1376)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، تهران: سروش.


3. اوادینیک، ولودیمیر والتر (1379)، یونگ و سیاست، ترجمة علی­رضا طیب، تهران: نی.


4. برفر، محمد (1389)، آینۀ جادویی خیال، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.


5. پالمر، مایکل (1385)، فروید، یونگ و دین، ترجمة دهگان­پور و غلام­رضا محمدی، تهران:رشد.


6. خاقانی، افضل­الدین بدیل (1368)، دیوان، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، چاپ سوم.


7. دلاشو، مارگریت. لوفر (1386)، زبان رمزی قصه­های پریوار، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.


8. دیچز، دیوید (1366)، شیوه­های نقد ادبی، ترجمة محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران: آفاق.


9. ستاری، جلال (1366)، رمز و مثل در روانکاوی، تهران: توس.


10. --------- (1386)، مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران: مرکز.


11. سرانو، میگوئل (1377)، با یونگ و هسه، ترجمة سیروس شمیسا، تهران: بدیهه، چاپ دوم.


12. سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه­های شکار شده، تهران: قطره.


13. سرلو، خوان ادواردو (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمة مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.


14. شوالیه، ژان و آلن گربران (1388)، فرهنگ نمادها، جلد 3-1، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.


15. صفا، ذبیح­الله (۱۳۶۶)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس.


16. فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، جلد 4-1، تهران: قطره.


17. کزازی، میر جلال­الدین (1384)، نامه باستان، تهران: سمت، چاپ سوم.


18. لاهیجی، شهلا و همکار (1371)، شناخت هویت زن ایرانی در گسترة پیش از تاریخ، تهران: روشنگران.


19. مکاریک، ایرناریما (1388)، دانش­نامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.


20. مک­کال، هنریتا (۱۳۷۳) اسطوره­های بین‌النهرینی، ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.


21. ناصرخسرو (1375)، دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: مک گیل.


22. نظامی، الیاس بن محمد (1388)، خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: زوّار، چاپ دوم.


23. واحددوست، مهوش (1387)، نهادینه­های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.


24. هینلز، جان راسل (1389)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تألیف باجلان فرخی، تهران: اساطیر، چاپ سوم.


25. یونگ، کارل گوستاو (1368)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، تهران: امیر کبیر.


26. -------------- (1371)، خاطرات، رؤیاها، اندیشه، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.


27. -------------- (1372)، جهان­ نگری، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.

28- Leith,Vincent B.(Ed.),(2001), Theory and criticism, New York:Norton.