بررسی نام‌ها و جایگاه معشوق در غزل شاه نعمت الله ولی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

حسین کریمی ثابت ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران)
برات محمدی ² (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/07/04 تاریخ پذیرش : 1400/09/16 تاریخ انتشار : 1401/05/01

کلید واژه: عرفان, معشوق, غزل, شاه‌نعمت‌الله ولی,

چکیده مقاله :

جایگاه معشوق در غزل و در سیر ادبیات فارسی از دیرباز تاکنون، دستخوش تحولات بسیاری شده است؛ به نوعی که در ادوار گوناگون شعر فارسی و نیز در شعر هر شاعری با توجه به نوع جهان‌بینی او، نسبت به معشوق و جایگاه آن، رویکردی ویژه وجود داشته است. این جایگاه در بسیاری موارد، تعیین‌کنندۀ جهان‌بینی شاعر نیز بوده است. شاه نعمت‌الله ولی شاعر سدۀ نهم نیز، مانند بسیاری دیگر از شاعران پارسی‌گوی در غزل‌های خود، رویکرد عرفانی به شعر، غزل و به طور اخص، معشوق داشته است که این نوشتار منبع تحقیقی برای یافتن ویژگی‌ها و مقام معشوق گردیده است. علاوه بر این، چگونگی کاربردها و جزئیات نام‌ها و برخی صفات معشوق در این مقاله به نگارش در آمده است که می‌تواند رهیافتی برای درک مظاهر عرفانی شعر شاه نعمت الله ولی دانسته شود. نتیجه اینکه، جایگاهی که شاه نعمت‌الله ولی برای معشوق در غزل خود قائل است، با تمام ویژگی‌های نامی و صفاتی او با انواع کاربردهای استعاری، تشبیهی و وصفی، مقامی است که در پرتو گنجینۀ اصطلاحات اهل تصوف که پیش از او برای معشوق وجود داشته است، مخصوص معشوقی حقیقی است. ویژگی‌های معشوقی که او با صفات مجازی به کار گرفته است، معدود بوده و همه در خدمت اندیشه‌های عرفانی او و خالی از ابداعات ویژه و مسبوق هستند.

چکیده انگلیسی:

Beloved's position in sonnet and Persian literature has faced several changes since long ago till now, thus there has been a special approach in various eras of Persian literature also in each poet's poetry based on his/her worldview to beloved and her/his position. This approach has been determinative of poet's worldview. Shah Ne'matollah Vali, 9th century poet, like many other Persian poets have had mystical approach to poem, sonnet and specifically beloved and this writing had been a source of research for finding beloved's position and properties. Furthermore, details and applications of names and characteristics of beloved   has been mentioned in this article and hereby it can be known as an approach for understanding mystical manifestations of Shah Ne'matollah Vali's poetry.

منابع و مأخذ:

بالدیک، جولیان (1380). آثار منثور صوفیانۀ فارسی از آغاز تا سدۀ نهم هجری. مجموعه مقالات ادبیات ایران از آغاز تا امروز. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: گستره.

براون، ادوارد (1339). تاریخ ادبیات ایران، جلد سوم، از سعدی تا جامی. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. چاپ دوم. تهران: کتابخانۀ سینا.

چرمگی عمرانی، مرتضی (1392). سیمای معشوق و عناوین و القاب شاعرانۀ او در اشعار به جای مانده از رودکی. پژوهش‌نامۀ ادب غنایی. 11 (21)، 82-65.

خرمشاهی، بهاءالدین (1387). حافظ‌نامه. چاپ هجدهم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

رودگر، محمدجواد (1384). یادکردی از عهد اول، بازشناسی عالم ذر با رویکردی تفسیری. قبسات. 10 (36)، 172-149.

رودگر، محمدجواد (1386). تفسیر عشق، تقسیم عشق. مجلۀ کتاب نقد. 12 (43)، 26-3.

زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۵). ارزش میراث صوفیه. چاپ پانزدهم. تهران: امیرکبیر.

ستاری، جلال (1389). عشق صوفیانه. تهران: انتشارات مرکز.

سجادی، محمدجعفر (1393). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ دهم. تهران: انتشارات طهوری.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1387). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. چاپ سوم. تهران: انتشارات سخن.

شمیسا، سیروس (1370). سیر غزل در شعر فارسی از آغاز تا امروز. چاپ سوم. تهران: انتشارات فردوس.

طاهری، مهناز (1383). احوال شاه نعمت‌الله ولی و دیگر دانشمندان و عارفان معاصر وی. مجموعه مقالات شاه نعمت‌الله ولی، سراپردۀ عشق. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.

عراقی، فخرالدین (1353). رساله لمعات و رساله اصطلاحات. تصحیح جواد نوربخش. تهران: انتشارات خانقاه نعمت اللهی

فرزام، حمید (1374). تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت الله ولی. تهران: سروش.

قرآن کریم (1399). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند. تهران: پیام عدالت.

مرزئی، رسول (1393). بررسی انتقادی اصالت طریقت نعمت‌اللهیۀ ایران. نشریۀ حکمت عرفانی. 3 (8)، 34-19.

مستعلی، پارسا؛ حسینایی، محمد (1389). تأملی در سبک شعر شاه نعمت‌الله ولی. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. 3 (9)، 35-23.

مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: انتشارات دارالکتب اسلامیه.

منصوری، نادر (1383). صورخیال عشق در دیوان شاه نعمت‌الله ولی. مجموعه مقالات شاه نعمت‌الله ولی، سراپردۀ عشق. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.

مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1393). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون و سعی بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ هفتم. تهران: نشر ثالث.

ولی کرمانی، شاه نعمت الله (1354). شرح لمعات. تصحیح جواد نوربخش. تهران: انتشارات خانقاه نعمت اللهی

ولی کرمانی، شاه نعمت الله (1363). دیوان کامل شاه نعمت الله ولی. با مقدمه و فرهنگ و فهرست محمد عباسی. تهران: کتابفروشی فخر رازی.

Baldick, J. (2001). Persian Sufistic prose works from beginning to ninth century AH. Collection of Articles of Persian Literature from Beginning to Now. Azhand, Y. (Trans.). Tehran: Gostareh. 

Browne, E. (1960). A Literary History of Persia, Third Vol, from Saadi to Jami. Hekmat, A.A. (Trans.). 2^nd Edition. Tehran: Sina library.

Charmagi Omrani, M. (2013). Beloved image and her poetic titles in the poems left by Rudaki. Journal of Lyrical Literature Researches. 11 (21), 65-82.

Eragi, F. (1974). Thesis of Lomaat and Thesis of Terms. Noorbakhsh, J. (Correc.). Tehran: Khangah Nematollahi publications.

Farzam, H. (1995). Research on the Condition and Critique of the Works and Thoughts of Shah Nimatullah Vali. Tehran: Soroosh publications.

Khorramshahi, B. (2008). Hafez Nameh. 18^th Edition. Tehran: Elmi O Farhangi publications.

Makarem Shirazi, N. (1995). Tafsir Nemooneh. Tehran: Dar Ol Kotob E Eslamieh publications.

Mansoori, N. (2004). Imagery of love in Divan of Shah Nimatullah Vali. Collection of Articles of Shah Nimatullah Vali, Cover of Love. Kerman: Martyr Bahonar University of Kerman.

Marzaei, R. (2014). A critical study of the originality of the Divine Grace of Iran. Journal of Mystical Wisdom. 3 (8), 19-34.

Maulavi, J.M. (2014). The Masnavi. Reynold Nicholson (Corr.). Forouzanfar, B. (Effor.). 7^th Edition. Tehran: Sales publications.

Mostali, P. & Hosseinaei, M. (2010). A reflection on the poetry style of Shah Nimatullah Wali. Journal of Stylistics of Persian poetry and prose. 3 (9), 23-35.

Roodgar, M.j. (2005). A mention of first testament recognition of the world of Zar with interpretive approach. Ghabasat. 10 (36), 149-172.

Roodgar, M.j. (2007). Interpretation of love, partition of love. Criticism Book Magazine. 12 (43), 3-26.

Sajjadi, M. j. (2014). Dictionary of Mystical Terms and Interpretations. 10^th Edition. Tehran: Tahoori Publications.

Sattari, J. (2010). Sufistic Love. Tehan: Markaz publications.

Shafiei Kadkani, M. (2008). Periods of Persian Poetry from Constitution to the Fall of the Monarchy. 3^rd Edition. Tehran: Sokhan publications.

The Holly Ghoran (2020). Mohammadmehdi Fooladvand (Trans.). Tehran: Payeme Edalat.

Vali Kermani, Sh.N. (1975). Sharh E Lomaat. Noorbakhsh, J. (Corr.). Tehran: Khangah Nematollahi.

Vali Kermani, Sh.N. (1984). The Full Divan of Shah Nimatullah Vali. M. (Intro.). Tehran: Fakhr E Razi bookstore.

Shamisa, S. (1991). The Journey of Sonnet in Persian Poetry from the Beginning to Now. 3 rd Edition. Tehran: Ferdos

Taheri, M. (2004). The life of Shah Nimatullah Vali and other contemporary scientists and mystics. Collection of Articles of Shah Nimatullah Vali, Cover of Love. Kerman: Martyr Bahonar University of Kerman, 

Zarrinkoob, A. (2006). The Value of Sufism Heritage. 15^th Edition. Tehran: Amir Kabir.