پهنه بندی و واکاوی فرایندهای هوازدگی در حوضه قره سو گرگان

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

محمد مهدی حسین زاده ¹ (دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
سمیه عمادالدین ² (استادیار ژئومورفولوژی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران)
فخرالدین نامجو ³ (دانشجوی کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/04/22 تاریخ پذیرش : 1394/08/19 تاریخ انتشار : 1394/09/30

کلید واژه: رژیم هوازدگی, مناطق مورفوژنتیکی, مدل پلتیر, حوضه قرهسوی گرگان,

چکیده مقاله :

شدت و تیپ هوازدگی در نواحی مختلف متفاوت میباشد که این اختلافها ناشی از عواملجغرافیایی از قبیل عرض جغرافیایی، زاویه تابش، ارتفاع، دوری و نزدیکی به دریا و ... میباشدکه با توجه به اقلیم خود نوع هوازدگی را به وجود میآورد. برای شناسایی وضعیت هوازدگی درسطح منطقه مورد مطالعه از مدلهای پلتیر استفاده شد و از بین هفت مدل پلتیر، دو مورد)مناطق مورفوژنتیکی و شدت و تیپ هوازدگی( مورد استفاده قرار گرفت. در این پژوهش بهمنظور بررسی وضعیت هوازدگی و شکلهای مورفوژنتیکی حوضه قرهسو، عناصر اقلیمی متوسطدما و بارش سالانه ایستگاههای اقلیمی منطقه که دارای مشاهدات همزمان بوده انتخاب شدهاست که حدود 20 ایستگاه که دادههای مناسبی از لحاظ طول دوره آماری ) 24 ساله( داشتندانتخاب شدند. در ادامه، بعد از بررسی روند دما و بارش در منطقه مورد مطالعه، رژیمهای مربوطبه هر ایستگاه از روی مدلهای پلتیر تعیین شد و بعد از دادن ارزش وزنی به آنها در پایگاه دادهثبت گردید. و در ادامه تجزیه و تحلیلها در محیط GIS صورت گرفت. نتایج مدل مناطقمورفوژنتیکی نشان داد که از 3 وضعیت مورفوژنتیکی موجود در مدل پلتیر، 9 وضعیت در شرایطاقلیمی منطقه اتفاق میافتد. قسمتهای شمالی منطقه از نظر مناطق مورفوژنتیکی جزء مناطقساوان محسوب میشود. ویژگی غالب منطقه ساوان را میتوان فعالیت آبهای جاری با شدتشدید تا ضعیف و تأثیر متوسط بادهای غالب منطقه نام برد. قسمتهای جنوبی منطقه موردمطالعه بدلیل بارش ناچیز و دمای کم جزء منطقه خشک محسوب میشود. ویژگی غالب منطقهخشک را میتوان باد شدید، فعالیت آب جاری و حرکات توده ضعیف نام برد. و همچنین نتایجرژیم هوازدگی نشان داد که از هفت رژیم هوازدگی موجود در مدل پلتیر، سه وضعیت در شرایطاقلیمی منطقه اتفاق میافتد، به طوری که در مناطق کوهستانی منطقه، هوازدگی از نوع مکانیکیملایم رخ میدهد، در صورتی که در مناطق شمالی به علت دما و بارشهای زیاد، بیشترهوازدگیها از نوع شیمیایی متوسط است که بیشترین بخشهای منطقه مورد مطالعه را به خوداختصاص داده است.

چکیده انگلیسی:

The results showed that among nine weathering models in Peltier model, three models happened in the climatic conditions of gharasou basin. Northern part of the study area is savanna area. The dominant features of the savanna are Current water activity with extreme intensity to low and the average impact of prevailing winds in the region. Southern part of the study area due to high temperature and low precipitations are located in arid regions and the most important Geomorphodinamic characteristic of these areas are the effects of wind, Current water activity and weak mass movement. Also result shows in mountainous regions there is weak mechanical weathering.  In north of case study due to heavy precipitations and high temperature, Chemical weathering is more moderate type. While weathering in most parts of the study area is mostly chemical.

منابع و مأخذ:

1- پدرامی، منوچهر (1366): بازنگری در چینه‌شناسی زمانی نئوژن کواتونر، سازمان زمین‌شناسی، صص 67-57.

2- رجائی، عبدالحمید (1373): ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه‌ریزی و عمران ناحیه‌ای، چاپ اول، تهران، موسسه چاپ و انتشارات نشر قومس، ص108.

3- ساری صراف، بهروز و بهرام نکوئی صدر (1389): اقلیم و هوازدگی، چاپ اول، تهران، موسسه چاپ و انتشارات آرین‌زمین، صص 104-103.

4- محمودی، فرج ا…، (1382): ژئومورفولوژی دینامیک، چاپ پنجم، دانشگاه پیام نور

5- معماریان، حسین (1379): زمین شناسی برای مهندسین، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 2148.

6- ذهاب ناظوری، سمیه (1392): بررسی تطبیقی مورفودینامیک لندفرم‌های مخروط‌های آتشفشانی بیدخوان و مساحیم در کواترنری، رساله دکتری، دانشگاه تهران، ص 8.

7- عبدالملکی، طیبه (1391): تحلیل فضایی قلمروهایی هوازدگی در شهرستان تهران با بکارگیری معیارهای مرفوکلیماتیک، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی تهران،ص 6.

8- حسین زاده، سید رضا و روح ا… هراتی (1389): بررسی هوازدگی سنگ‌های نمای ساختمان در کلان شهر مشهد، فصلنامه پژوهشات جغرافیایی، شماره 87، صص 166-145.

9- خوش اخلاق، فرامرز.، علی اکبر شمسی پور، مهران مقصودی، محمد امین مرادی مقدم، هما رستمی گهراز (1393): پهنه‌بندی و واکاوی فرایندهای هوازدگی در غرب دشت مرکزی- زاگرس، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره یازدهم، صص 39-21.

10- طاحونی، پوران (1383): شواهد ژئومورفیک فرسایش یخچالی پلیستوسن در ارتفاعات تالش، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 47، صص 55-31.

11- کرمی، فریبا (1383): فرایند‌های هوازدگی و تأثیر آنها در نواحی شهری و روستایی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 4، صص 80-61.

12- مقصودی، مهران.، فرامرز خوش اخلاق، علی حنفی و ایمان روستا (1389): پهنه‌بندی فرایندهای هوازدگی سنگ‌ها براساس مدل‌های پلتیر در شمال­غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 74، صص46-35.

13- نیکودل، محمدرضا.، امین جمشیدی و ناصر حافظی‌مقدس (1389): همبستگی شاخص دوام با ویژگی‌های مکانیکی نمونه‌هایی از سنگ‌های ساختمانی با تاکید بر تأثیر تعداد چرخه‌های تر و خشک شدن، فصل‌نامه زمین شناسی ایران، سال چهارم، شماره شانزدهم، صص 14-3.

14- جعفری اقدم، مریم.، علی جهانفر و منصور صادقی (1391): پهنه‌بندی فرایندهای هوازدگی حوضه رودخانه جاجرود با استفاده از مدل پلتیر، چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، صص11-1.

15- قهرودی‌تالی، منیژه (1384): پهنه بندی قلمروهای هوازدگی سنگ‌ها در ایران با بکارگیری فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی، نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، صص 124-114.

16- Abtahi, Morteza. A. Saif and M. Khosroshahi., (2012): “Investigation of The last Quaternary Climate from the Geomorphic Evidence in Namak Lake Basin, Central Iran”, Journal of Geography and Regional Planning Vol. 5(3), pp. 93-107.

17- Abtahi, Morteza. Tayebeh Bakhshi and Behzad Kaviani., (2013):” Mapping of Weathering, Erosion and Morphogenetic Zones of Namak Lake Basin of Iran by Peltier's Graphs”, European Journal of Experimental Biology, 3(4):118-125.

-18 Bhattarai, Pankaj. Hideaki Marui, Binod Tiwari, Naoki Watanabe, Gyanu R. Tuladhar and Kiyomichi Aoyama., (2006): “Influence of Weathering on Physical and Mechanical Properties of Mudstone”, by Universal Academy Press, Inc, Tokyo, Japan, pp. 467–479.

19- Fowler, Rell and James Petersen., (2003): A Spatial Representation of Louis Peltier’s Weathering, Erosion and Climatic Graphs Using Geographic Information Systems (GIS), Geo 5419, Advanced GIS II. Spring.

20- Gauri, K. Lal and G. C. Holdren., (1981): Pollutant Effects on Stone Monuments. Environmental Science and Technology15, pp. 386-390.

21- Gregory, A. Pope, Ronald I. Dorn and John C. Dixon., (1995): A New Conceptual Model for Understanding Geographical Variations in Weathering, Annals of Association of American Geographer, pp. 38- 64.

22-Peltier, L., (1950): The Geographic Cycle in Periglacial Regions as it is Related to Climatic Geomorphology, Annals of The Association of American Geographers, 40, 214-236.