تحلیل همدیدی و ساختار دینامیکی الگوهای تابستانه استان خوزستان
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیناهید جمالی زاده 1 , منیژه ظهوریان پردل 2 , حسن لشکری 3 , علیرضا شکیبا 4 , زینب محمدی 5
1 - دانشجوی دکتری تخصصی آب و هواشناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز،ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز،ایران
3 - دانشیار آب و هواشناسی ،دانشکده علوم زمین ،دانشگاه شهید بهشتی تهران ،ایران
4 - دانشیار مرکزمطالعات سنجش از دور و GIS، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران
5 - دکتری آب و هواشناسی سینوپتیک،مرکز مطالعات ناحیه ای و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران
کلید واژه: استان خوزستان, واژگان کلیدی: همدید, ساختار دینامیک, الگوی تابستانه,
چکیده مقاله :
در این پژوهش به بررسی همدیدی و تغییرات ساختار دینامیکی الگوهای تابستانه در استان خوزستان پرداخته‌شده است. بدین منظور دمای ایستگاه‌های منتخب در یک دوره آماری روزانه 30 ساله (2015-1986) تعیین شد و داده‌های جوی سال‌های مذکور با استفاده از سایت http://www.esrl.noaa.gov استخراج گردید و داده‌های روزانه این سال‌ها در تراز دریا در اسکریپتی در محیط نرم‌افزار grads تهیه و استخراج شد. برای الگوهای گردشی غالب تابستانه از شیوه تحلیل عاملی با دوران واریمکس استفاده شد. پرتکرارترین الگوی همدیدی در ماه‌های گرم استان خوزستان الگویی شبیه الگوی مورخ 27 ژوئن 2001 هست. در این الگو در لایه زیرین وردسپهر مرکز چرخندی بر روی شمال عربستان و جنوب خلیج‌فارس تشکیل می‌شود که گاه به‌صورت مستقل و گاه به‌صورت ادغام‌شده با چرخند حرارتی پاکستان بر روی استان خوزستان گسترش می‌یابد. در تمام موارد یک‌زبانه کم‌فشار با راستای جنوب شرقی- شمال غربی در امتداد دامنه‌های جنوبی زاگرس و خلیج‌فارس وارد استان می‌شود. این الگو باعث فرارفت هوای گرم بیابان‌های داغ عربستان بر روی استان می‌شود. به‌تدریج در لایه میانی وردسپهر بخصوص از تراز 700 هکتوپاسکال این الگوی چرخندی جای خود را به یک پشته عمیق که از سلول پرفشار عربستان که در تمام ماه‌ها بر روی ساحل شرقی دریای سرخ (محدوده مکه تا مدینه) قرار دارد، قرار می‌گیرد. این الگوی همدیدی باعث ایجاد یک‌لایه پایدار در لایه میانی بر روی استان شده و با فرونشینی هوا در یک‌لایه ضخیم و گرمایش بی‌دررو حاصل از آن باعث تشدید گرمای لایه سطحی جو بر روی استان می‌گردد.
در این پژوهش به بررسی همدیدی و تغییرات ساختار دینامیکی الگوهای تابستانه در استان خوزستان پرداخته‌شده است. بدین منظور دمای ایستگاه‌های منتخب در یک دوره آماری روزانه 30 ساله (2015-1986) تعیین شد و داده‌های جوی سال‌های مذکور با استفاده از سایت http://www.esrl.noaa.gov استخراج گردید و داده‌های روزانه این سال‌ها در تراز دریا در اسکریپتی در محیط نرم‌افزار grads تهیه و استخراج شد. برای الگوهای گردشی غالب تابستانه از شیوه تحلیل عاملی با دوران واریمکس استفاده شد. پرتکرارترین الگوی همدیدی در ماه‌های گرم استان خوزستان الگویی شبیه الگوی مورخ 27 ژوئن 2001 هست. در این الگو در لایه زیرین وردسپهر مرکز چرخندی بر روی شمال عربستان و جنوب خلیج‌فارس تشکیل می‌شود که گاه به‌صورت مستقل و گاه به‌صورت ادغام‌شده با چرخند حرارتی پاکستان بر روی استان خوزستان گسترش می‌یابد. در تمام موارد یک‌زبانه کم‌فشار با راستای جنوب شرقی- شمال غربی در امتداد دامنه‌های جنوبی زاگرس و خلیج‌فارس وارد استان می‌شود. این الگو باعث فرارفت هوای گرم بیابان‌های داغ عربستان بر روی استان می‌شود. به‌تدریج در لایه میانی وردسپهر بخصوص از تراز 700 هکتوپاسکال این الگوی چرخندی جای خود را به یک پشته عمیق که از سلول پرفشار عربستان که در تمام ماه‌ها بر روی ساحل شرقی دریای سرخ (محدوده مکه تا مدینه) قرار دارد، قرار می‌گیرد. این الگوی همدیدی باعث ایجاد یک‌لایه پایدار در لایه میانی بر روی استان شده و با فرونشینی هوا در یک‌لایه ضخیم و گرمایش بی‌دررو حاصل از آن باعث تشدید گرمای لایه سطحی جو بر روی استان می‌گردد.
منابع
1- ابراهیمی، شهرزاد. شبانکاره، مهرداد. عظیمی، فریده. (1393): تحلیل سینوپتیکی دماهای بیشینه خوزستان، رشد آموزش جغرافیا، دوره بیست و هشتم، شماره چهارم.
2- اکبری، طیبه. مسعودیان، سید ابوالفضل. (1385): شناسایی رژیم دمایی و پهنه‌بندی نواحی دمایی ایران، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 1، پیاپی سی‌وسه.
3- باعقیده، محمد. انتظاری، علیرضا. شجاع، فائزه. (1391): بررسی وقوع درجه‌های مختلف استرس‌های گرمایی در سواحل جنوب ایران، جغرافیا و پایداری محیطی، شماره دوم.
4- توحیدی، علی. (1391): تحلیل همدیدی و منشأ یابی موج‌های گرم زمستانه غرب در دهه اخیر و ارتباط آن با واچرخندهای جنب حاره، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر حسن لشکری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
5- حدادی حسین. (1388): تحلیل زمانی و مکانی امواج گرما در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقلیم در برنامه‌ریزی محیطی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس.
6- خسروی، محمود. علیجانی، بهلول. الماسی، فائقه. (1393): تحلیل همدیدی سامانه‌های شرجی در استان خوزستان، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال پنجم، شماره هفدهم و هجدهم.
7- قویدل رحیمی، یوسف. (1390): بررسی و طبقه‌بندی و تحلیل سینوپتیک موج ابر گرم تابستان 1389 ایران، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال اول، شماره سوم.
8- قویدل‌رحیمی، یوسف. فرج‌زاده اصل، منوچهر. مطلبی‌زاد، سلماز. (1395): تحلیل آماری و سینوپتیک امواج سرمایی منطقه شمال غرب ایران، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره چهلم.
9- کرم پور، مصطفی. رفیعی، جعفر. جعفری، ایوب. (1396): شناسایی و تحلیل سینوپتیکی امواج گرمایی غرب ایران (ایلام، خوزستان، لرستان، کرمانشاه)، مدیریت مخاطرات محیطی، دوره چهارم، شماره سوم.
10- کریمیان، مریم. بابائیان، ایمان. مدیریان، راحله. (1389): مدل‌سازی دمای ایران با استفاده از مدل PRECIS مطالعه موردی دوره 1990- 1976، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، شماره یکم.
11- لشکری، حسن. محمدی، زینب. کیخسروی، قاسم. (1393): تحلیل همدیدی خسارت امواج گرمایی زمستانه بر محصولات درختان میوه در دشت مشهد، کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین در علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست.
12- لشکری، حسن. متکان، علی‌اکبر. آزادی، مجید. محمدی، زینب. (1396): تحلیل همدیدی نقش پرفشار جنب‌حاره‌ای عربستان و رود باد جنب‌حاره‌ای در خشک‌سالی‌های شدید جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهش‌های دانش زمین، شماره دوم، دوره هشتم.
13- الماسی، فائقه. طاووسی، تقی. حسین آبادی، نسرین. (1395): واکاوی رفتار و تغییرات بسامد رخداد امواج گرمایی شهر اهواز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان سال ششم، شماره مسلسل نوزدهم.
14- منتظری، مجید. مسعودیان، ابوالفضل. (1389): شناسایی الگوهای فرا رفت دمایی ایران در سال‌های سرد، پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، شماره هفتاد و سوم.
15- یزدان پناه، حجت‌ا...؛ علیزاده، تیمور. (1391): برآورد احتمال وقوع امواج گرمایی با دوره تداوم مختلف در استان کرمان به کمک زنجیره مارکف، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره بیست و دوم.
16- Bell, G.D. and Bosart, L.F. (1989): A 15-Year Climatology of Northern Hemisphere 500 Mb Closed Cyclone and Anticyclone Centers, Monthly Weather Review, 117, Pp 2142-2163.
17- Bettina M. (2003): Fifty-Third Session of The WHO Regional Committee For Europe, Pp 1-12.
18- Davis, R. E. & et al. (1997): The North Atlantic Subtropical Anticyclone, Journal of Climate, Vol. 10, PP. 728-744.
19- Gao, Y. (1981): Some Aspects of Recent Research on The Qinghai-Xizang (Tibetan) Plateau Meteorology, Bulletin of The American Meteorological Society, 62 (1).
20- Ji-Young Son, Jong-Tae Lee, G. Brooke Anderson, and Michelle L. Bell. (2010): The Impact of Heat Waves on Mortality in Seven Major Cities in Korea. Environ Health Prospect; 120(4): 566–571
21- Krishnamurti T. N. Daggupaty S. M. Fein J. kanamitsu M. J. D Lee. (1973): Tibetan High and Upper Tropospheric Tropical Circulations During Northern Summer. Bulletin of The American Meteorological Society, Vol. 54, No.12,
22- Krishnamurti T. N. (1971): Tropical East-West Circulations During The Northern Summe; Journal of Atmospheric Science, Vol. 28.
23- Neyama, Y. (1968): The Morphology of The Subtropical Anticyclone. Journal of The Meteorological Society of Japan. Ser. II, 46(6), 431-44.
24- Roger D. Peng, Jennifer F. Bobb and Francaesca Do. (2011): Towrd a Quantitative Estimate of Future Heat Wave Mortality Under Global Climate Change. Environmental Health Perspectives, National Instituted of Environmental Healthscince. 119 (5) 701-706.
25- Stanly A. changnon, Kenneth E. Kunkel, and Benth C. (1996): Reinke Midwestern Climate Center, Illinois state Water Survey, Champaign, lllinois 77: 1497-1505.
26- Bumbaco, K. A. Dello, K. D. and Bond, N. A. (2013): History of Pacific Northwest Heat Waves: Synoptic Pattern and Trends”. Journal of Applied Meteorology and Climatology, 52:1618-1631.
_||_منابع
1- ابراهیمی، شهرزاد. شبانکاره، مهرداد. عظیمی، فریده. (1393): تحلیل سینوپتیکی دماهای بیشینه خوزستان، رشد آموزش جغرافیا، دوره بیست و هشتم، شماره چهارم.
2- اکبری، طیبه. مسعودیان، سید ابوالفضل. (1385): شناسایی رژیم دمایی و پهنه‌بندی نواحی دمایی ایران، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 1، پیاپی سی‌وسه.
3- باعقیده، محمد. انتظاری، علیرضا. شجاع، فائزه. (1391): بررسی وقوع درجه‌های مختلف استرس‌های گرمایی در سواحل جنوب ایران، جغرافیا و پایداری محیطی، شماره دوم.
4- توحیدی، علی. (1391): تحلیل همدیدی و منشأ یابی موج‌های گرم زمستانه غرب در دهه اخیر و ارتباط آن با واچرخندهای جنب حاره، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر حسن لشکری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
5- حدادی حسین. (1388): تحلیل زمانی و مکانی امواج گرما در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقلیم در برنامه‌ریزی محیطی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس.
6- خسروی، محمود. علیجانی، بهلول. الماسی، فائقه. (1393): تحلیل همدیدی سامانه‌های شرجی در استان خوزستان، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال پنجم، شماره هفدهم و هجدهم.
7- قویدل رحیمی، یوسف. (1390): بررسی و طبقه‌بندی و تحلیل سینوپتیک موج ابر گرم تابستان 1389 ایران، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال اول، شماره سوم.
8- قویدل‌رحیمی، یوسف. فرج‌زاده اصل، منوچهر. مطلبی‌زاد، سلماز. (1395): تحلیل آماری و سینوپتیک امواج سرمایی منطقه شمال غرب ایران، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره چهلم.
9- کرم پور، مصطفی. رفیعی، جعفر. جعفری، ایوب. (1396): شناسایی و تحلیل سینوپتیکی امواج گرمایی غرب ایران (ایلام، خوزستان، لرستان، کرمانشاه)، مدیریت مخاطرات محیطی، دوره چهارم، شماره سوم.
10- کریمیان، مریم. بابائیان، ایمان. مدیریان، راحله. (1389): مدل‌سازی دمای ایران با استفاده از مدل PRECIS مطالعه موردی دوره 1990- 1976، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، شماره یکم.
11- لشکری، حسن. محمدی، زینب. کیخسروی، قاسم. (1393): تحلیل همدیدی خسارت امواج گرمایی زمستانه بر محصولات درختان میوه در دشت مشهد، کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین در علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست.
12- لشکری، حسن. متکان، علی‌اکبر. آزادی، مجید. محمدی، زینب. (1396): تحلیل همدیدی نقش پرفشار جنب‌حاره‌ای عربستان و رود باد جنب‌حاره‌ای در خشک‌سالی‌های شدید جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهش‌های دانش زمین، شماره دوم، دوره هشتم.
13- الماسی، فائقه. طاووسی، تقی. حسین آبادی، نسرین. (1395): واکاوی رفتار و تغییرات بسامد رخداد امواج گرمایی شهر اهواز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان سال ششم، شماره مسلسل نوزدهم.
14- منتظری، مجید. مسعودیان، ابوالفضل. (1389): شناسایی الگوهای فرا رفت دمایی ایران در سال‌های سرد، پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، شماره هفتاد و سوم.
15- یزدان پناه، حجت‌ا...؛ علیزاده، تیمور. (1391): برآورد احتمال وقوع امواج گرمایی با دوره تداوم مختلف در استان کرمان به کمک زنجیره مارکف، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره بیست و دوم.
16- Bell, G.D. and Bosart, L.F. (1989): A 15-Year Climatology of Northern Hemisphere 500 Mb Closed Cyclone and Anticyclone Centers, Monthly Weather Review, 117, Pp 2142-2163.
17- Bettina M. (2003): Fifty-Third Session of The WHO Regional Committee For Europe, Pp 1-12.
18- Davis, R. E. & et al. (1997): The North Atlantic Subtropical Anticyclone, Journal of Climate, Vol. 10, PP. 728-744.
19- Gao, Y. (1981): Some Aspects of Recent Research on The Qinghai-Xizang (Tibetan) Plateau Meteorology, Bulletin of The American Meteorological Society, 62 (1).
20- Ji-Young Son, Jong-Tae Lee, G. Brooke Anderson, and Michelle L. Bell. (2010): The Impact of Heat Waves on Mortality in Seven Major Cities in Korea. Environ Health Prospect; 120(4): 566–571
21- Krishnamurti T. N. Daggupaty S. M. Fein J. kanamitsu M. J. D Lee. (1973): Tibetan High and Upper Tropospheric Tropical Circulations During Northern Summer. Bulletin of The American Meteorological Society, Vol. 54, No.12,
22- Krishnamurti T. N. (1971): Tropical East-West Circulations During The Northern Summe; Journal of Atmospheric Science, Vol. 28.
23- Neyama, Y. (1968): The Morphology of The Subtropical Anticyclone. Journal of The Meteorological Society of Japan. Ser. II, 46(6), 431-44.
24- Roger D. Peng, Jennifer F. Bobb and Francaesca Do. (2011): Towrd a Quantitative Estimate of Future Heat Wave Mortality Under Global Climate Change. Environmental Health Perspectives, National Instituted of Environmental Healthscince. 119 (5) 701-706.
25- Stanly A. changnon, Kenneth E. Kunkel, and Benth C. (1996): Reinke Midwestern Climate Center, Illinois state Water Survey, Champaign, lllinois 77: 1497-1505.
26- Bumbaco, K. A. Dello, K. D. and Bond, N. A. (2013): History of Pacific Northwest Heat Waves: Synoptic Pattern and Trends”. Journal of Applied Meteorology and Climatology, 52:1618-1631.
