بررسی انواع و شدت فرسایش و تولید رسوب در زیر حوضه های آبخیز ناورود
محورهای موضوعی : اقلیم شناسی
طاهره فتح اله زاده
1
(دکترای ژئومرفولوژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران)
کلید واژه: فرسایش, حوضه ناورود, تولید رسوب, روش ای پی ام,
چکیده مقاله :
حوضه های آبخیز در ایران از نظر زمین شناسی، ناهمواری و اقلیم و سایر عوامل موثر در امر فرسایش بسیار متفاوت هستند، هدف از این پژوهش بررسی انواع فرسایش در حوضه آبخیز ناورود، بررسی شدت فرسایش، تولید رسوب و عوامل موثر در این رابطه است در این خصوص ویژگی های فیزیوگرافی، توپوگرافی، اقلیمی، زمین شناسی، ژئومرفولوژی، پوشش گیاهی، خاک، فرسایش و تولید رسوب به طور کلی بررسی شد. این حوضه دارای مساحتی در حدود 265/46 کیلومتر مربع است. هدف کلی پژوهش، بررسی میزان فرسایش و تولید رسوب در حوضه و پی بردن به مناطق حساس از نظر فرسایش است. برای رسیدن به هدف فوق از روش پتانسیل فرسایش (ای پی ام) استفاده شده است.ابزارهای گردآوری اطلاعات، عکسهای هوایی، انواعنقشه ها، روش مشاهده و منابع کتابخانهای هستند. در این مطالعه با استفاده از روش ای پی اممیزان فرسایش در هر یک از زیر حوضه ها )زیر حوضه( بررسی شده است . در رابطه باژئومرفولوژی منطقه از 22 نوع رخساره تشکیل شده است. با ادغام آنها با ساختار سنگشناسی و مقاومت آنها در برابر فرسایش و تلفیق شیب به آنها 209 واحد کاری به دست آمد.بررسی شدت فرسایش و تولید رسوب در در هر واحدکاری با استفاده از روش تجربی EPM )کمی( صورت گرفت. براساس نتایج به دست آمده، زیر حوضههای شماره 9 و 2 از نظر شدّت.)0/ 0 و 11 / فرسایش بیشترین فرسایش را دارد )ضریب فرسایش 19 همچنین بیشترینرسوب زایی را نسبت به سایر زیر حوضهها به خود اختصاص دادهاند. علّت زیاد بودن فرسایشویژه و توان رسوب دهی دراین زیر حوضهها، نسبت به زیر حوضههای دیگر شیب زیاد وحساسیّت سنگها نسبت به فرسایش، تغییرکاربری، تخریب جنگل و مرتع، جاده سازی است.
Basins in terms of geology, climate and other factors on the roughness and erosion are very different, the aim of this study was to evaluate Navrood watershed erosion, erosion rate, sediment yield and factors in the relationship between the physiographic features, topography, climate, geology, geomorphology, vegetation, soil erosion is generally determined. The basin has an area of about 265/46 square kilometers. The aim of this study was to evaluate the erosion and sediment production in the watershed and to find the sensitive areas of erosion. To achieve the above objective, the erosion potential (EPM) was used for data collection. The data collection tools, aerial photos, map types, methods and library sources are observed. In this study, using EPM (Erosion Potential Method) erosion rate in each sub-basin (sub-basin 11) has been investigated. In relation to the regional geomorphologic outcrop s is composed of 15 types. By integrating them into the structure of the slope, lithology and resistance to wear and combine them work units respectively. The erosion rate and sediment production in each experimental work units using EPM (quantitative) took place. Based on the results obtained, the following basins 4 and 5 of erosion is most severe erosion (erosion rate of 0/24 and 0/22). The highest sediment than the other sub-basins have been allocated. Because of the large number of specific erosion and deposition in the sub-basin, sub-basin compared to other high slopes and rock sensitivity to erosion, Switch, grassland and forest degradation, road-building.
1- احمدی، حسن، (1378): ژئومورفولوژی کاربردی، جلد 1 (فرسایش آبی)، چاپ دوّم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 551-545.
2- ثروتی، محمّدر ضا، (1381): ژئومرفولوژی منطقهای ایران، انتشارات سازمان جغرافیایی، ص 129.
3- ثروتی، محمّدر ضا، نظری سامانی، علی اکبر، نورمحمّدی، علی محمّد، (1390): به کارگیری مدلهای تجربی و روشهای آماری چند متغیّره در ارزیابی شدّت فرسایش آبی(بررسی موردی: حوضه باغره خراسان رضوی) مجله منابع طبیعی ایران (نشریه مرتع و آبخیزداری) دوره 64، شماره 2، ص 166.
4- ثروتی، محمّد رضا، فتح ا... زاده، طاهره، (1382): بررسی انواع فرسایش در حوضه آبخیز ماسوله رودخان (استان گیلان)، مجله منابع طبیعی ایران، جلد 56، شماره 3، ص 155-164.
5- خدابخش، سعید، محمّدی، اکبر، رفیعی، بهروز، بزرگزاده، عیسی. (1388): مقایسه برآورد میزان فرسایش و رسوبزایی در زیر حوضه سزا (حوضه آبریز سد دز) با استفاده از مدلهای تجربی EPM, MPSIACبا کمک دانش فازی، فصلنامه زمین شناسی ایران، سال سوّم، شماره دوازدهم، ص51-61.
6- خدابخشی، زینب، ارزانی، ناصر، عبدالهی، خدایار، داودیان، علیرضا (1389): مطالعه فرسایش پذیری واحدهای سنگی و تولید رسوب با استفاده از مدل EPM به کمک GIS در بخشی از حوضه آبریز زاینده رود - حوضه حیدری در شمال شهرکرد، پژوهشهای چینه نگاری و رسوب شناسی، سال بیست و ششم، شماره پیاپی 39، شماره دوّم، ص33- 48.
7- درویش زاده، علی، (1380): زمین شناسی ایران، انتشارات امیرکبیر، ص 543.
8- رفاهی، حسینقلی، (1379): فرسایش آبی و کنترل آن، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 85.
9- رفاهی، حسینقلی، (1375): فرسایش آبی و کنترل آن، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 275.
10- رفاهی، حسینقلی، (1382): فرسایش آبی و کنترل آن، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص247.
11- سازمان زمین شناسی کشور(1371): نقشه زمین شناسی1:100000 خلخال - رضوانشهر.
12- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح(1372): نقشههای توپوگرافی1:500000 خلخال و اسالم.
13- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح(2002): عکسهای هوایی 1:400000 منطقه.
14- سبحانی، بهروز(1376): تجزیه و تحلیل قابلیّت رسوب دهی حوضه آبخیز آق لاقان چای با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایاننامه کارشناسی ارشد، قدوسی، جمال، دانشگاه تربیت مدرس گروه جغرافیا، ص 210.
15- سلاجقه، علی، دلفاری، صادق. (1386): مقایسه روشهای کیفی ژئومرفولوژی و کمی EPM در برآورد فرسایش و رسوب(مطالعه موردی: زیر حوضه خوسبان حوضه آبخیز طالقان، چکیده مقالات چهارمین همایش ملّی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، مدیریت حوضههای آبخیز، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، ص270.
16- فیض نیا، سادات، (1374): مقاومت سنگها در مقابل فرسایش در اقالیم مختلف ایران، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 47، ص 95-116.
17- قدسی پور، حسن، (1379): فرایند تحلیل سلسله مراتبی، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیر کبیر، ص143.
18- قدیری، حسین، (1368): حفاظت خاک، چاپ دوّم اهواز، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز، ص469 .
19- کریمی، حسین و حسین کریمی وردنجانی و سیف ا... قربانی(1386): کاربرد مدل SATEEC در محیط GIS در برآورد رسوب زایی و تهیّه-ی نقشه شدّت فرسایش زیر حوضهی آبخیز زاینده رود، چکیده مقالات چهارمین همایش ملّی علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران،ص286.
20- محمّدیان شوئیلی، محمّد حسن، سرور، جلیل الدین، (1386): روشهای برآورد فرسایش و رسوب براساس مدلهای رایج تجربی(EPM, PSIAC, MPSIAC) در حوضه آبخیز گوهر رود، مجموعه مقالات چهارمین همایش ملّی علوم مهندسی آبخیزداری ایران مدیریت حوضه های آبخیز، تهران، دانشگاه تهران، ص 176-157.
21- مخدوم، مجید. (1381): شالوده آمایش سرزمین، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، ص 289.
22- مقیمی، ابراهیم، محمودی، فرج ا...، (1383): روش پژوهش در جغرافیای طبیعی، نشر قومس، ص169.
_||_23- Colman, S. M. & D. P. Dethier, (1990): Rates of Chemical Weathering of Rocks and Minerals.
24- Gerrard, A. j., (1988): Rocks and Landforms, Unwin Hyman Pub. Co., 319 Pp.
25- Hann. C. T. & Others. Hydrologic Modeling of Small Watersheds, American society of Agriculture. Engine. 1982. 533 p.
26- Lal, R., (1988): Soil erosion research methods, Soil and Water Conservation Society, 244pp.
27- Morgan. R.P.C. (1995): Soil Erotion and Conservation. John Willey and Sons. Now
28- Ollier, C.D., (1979): Weathering, Longman Group Limited, 304 pp.
29- Wollny, Ewold, Baver, L.D. (1938): Apioneer in Soil and Water Conservation Research. Soilsci. Soc. Am. Proc. 3:330-333.
30- Tangestani, Majid H (2006): Comparison of EPM and PSIAC Models in GIS for Erosion and Sediment Yield Assessment in a Semiarid Environment: Afzal Catchments, Fars Province, Iran, Journal of Asian Earth Sciences, Vol. 27, Issue 5, P.585- 597.
