ارزیابی فعالیت های تکتونیکی در حوضه آبریز دالکی با استفاده از شاخص های ژئومورفیک

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

زهرا دزفولی کلونی ¹ (کارشناسی ارشد جغرافیا، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
مریم ایلانلو ² (استادیارگروه جغرافیا، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1396/02/02 تاریخ پذیرش : 1397/03/09 تاریخ انتشار : 1397/09/30

کلید واژه: ژئومورفولوژی, شاخص های ژئومورفیک, تکتونیک, حوضه آبریز دالکی,

چکیده مقاله :

زمین سیستمی پویاست که تغییر و تحول از جمله ویژگیهای آن است. شبکه های زهکشی و چشم اندازهای رودخانه ای به صور گوناگون نسبت به وقوع تغییرات در بستر جریان عکس العمل نشان میدهند. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثر تکتونیک بر شبکه زهکشی حوضه آبریز دالکی است. در این پژوهش از برخی از شاخصهای کمی ژئومورفیک از قبیل نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره (VF) ،عدم تقارن حوضه ها(AF) ، گرادیان طول رودخانه(SL) و شاخص سینوسی جبهه کوهستان(Smf) استفاده شده است. نتایج تحلیل شاخصهای ژئومورفیک و داده های ژئومورفولوژی حاصل از تجزیه و تحلیلها، نشان میدهد که: که در حوضه دالکی، بریدگی نسبتاً زیاد جبهه کوهستانی، موجب سینوسی زیاد آن شده است. شکل حوضه نیمه کشیده و از نظر تقارن توپوگرافی، نیمه متقارن است، ولی بی نظمیهای موجود در نیمرخ طولی رودخانه به دلیل واحدهای لیتولوژی مختلف و ساختارهای گسلی متعدد، زیاد است. به این ترتیب، مجموع داده ها و شواهد زمینی در حوضه آبریز دالکی نیمه فعال بودن آن را از نظر دینامیک نیروهای درونی زمین نشان میدهد.

چکیده انگلیسی:

زمین سیستمی پویاست که تغییر و تحول از جمله ویژگیهای آن است. شبکه های زهکشی و چشم اندازهای رودخانه ای به صور گوناگون نسبت به وقوع تغییرات در بستر جریان عکس العمل نشان میدهند. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثر تکتونیک بر شبکه زهکشی حوضه آبریز دالکی است. در این پژوهش از برخی از شاخصهای کمی ژئومورفیک از قبیل نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره (VF) ،عدم تقارن حوضه ها(AF) ، گرادیان طول رودخانه(SL) و شاخص سینوسی جبهه کوهستان(Smf) استفاده شده است. نتایج تحلیل شاخصهای ژئومورفیک و داده های ژئومورفولوژی حاصل از تجزیه و تحلیلها، نشان میدهد که: که در حوضه دالکی، بریدگی نسبتاً زیاد جبهه کوهستانی، موجب سینوسی زیاد آن شده است. شکلحوضه نیمه کشیده و از نظر تقارن توپوگرافی، نیمه متقارن است، ولی بی نظمیهای موجود در نیمرخ طولی رودخانه به دلیل واحدهای لیتولوژی مختلف و ساختارهای گسلی متعدد،زیاد است. به این ترتیب، مجموع داده ها و شواهد زمینی در حوضه آبریز دالکی نیمه فعال بودن آن را از نظر دینامیک نیروهای درونی زمین نشان میدهد.

منابع و مأخذ:

1. اسفندیاری فریبا، صلاحی، برومند، حسن زاده، رسول، (1394)، ارزیابی فعالیت های نئوتکتونیکی حوضه آبریز دالکی با استفاده از  شاخص های تکتونیکی(SL.FD.BR.BS) ، پژوهش های دانش زمین، سال ششم،  22. ص 99- 84.


2. اسماعیلی، رضا، 1390،  بررسی نقش مورفوتکتونیک بر ناهنجاری الگوی زهکشی رود، البرز شمالی، پژوهش های دانش زمین، سال سوم،  9 ، بهار.


3.  بابائی، شیما، ده بزرگی، مریم، حکیمی آسیابر، سعید، حسینی اصل، امین، (1396)، بررسی زمین ساخت فعال با استفاده از شاخص های ژئومورفولوژی در البرز مرکزی، پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، سال ششم، 1. ص 56-40.


4. بهرامی، شهرام. مقصودی، مهران. بهرامی، کاظم. 1390، بررسی نقش تکتونیک در ناهنجاری مورفومتری شبکه ی زهکشی در چهار حوضه ی آبخیز در زاگرس، پژوهش های جغرافیای طبیعی،  76 ، تابستان.


5. جمال آبادی جواد، امیراحمدی ابوالقاسم، مونسیان قاسم، شایان یگانه علی اکبر ، 1393، بررسی تأثیرات تکتونیکی گسل کمایستان بر شبکه زهکشی و مخروط افکنه ها با استفاده از شاخص های ژئومورفیک در دامنه های شمالی ارتفاعات جغتای، مجله آمایش جغرافیایی فضا فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه گلستان، سال چهارم/  مسلسل یازدهم/ بهار.


6. خادمی،  مجید، 1389 محاسبه و تفسیر برخی شاخص های ریخت زمین ساختی پیرامون گسل ترود، جنوب دامغان»، مجله علوم زمین،  75 ، صص 56 - 47 .


7. روستایی، شهرام، رجبی، معصومه ، زمردیان ، محمد جعفر و مقامی مقیم، غلامرضا ، ( 1388 )، نقش فعالیت های تکتونیکی در شکل گیری و گسترش مخروط افکنه های دامنه های جنوبی آلاداغ، مجله جغرافیا و توسعه ،  13 ، ص. -137 ص 156


8. سمندری، نسرین، روستایی، شهرام، (1396)، بررسی تکتونیک فعال حوضه ی اسکوچای با استفاده از شاخص های ژئومرفیک و شواهد مورفولوژیکی، مجله مخاطرات محیط طبیعی،  نهم، ص 76-55.


9. قنواتی، عزت الله؛ صفاکیش، فریده؛ مقصودی، یاسر؛(1396)، ارزیابی تکتونیک فعال در زیرحوضه ‌های جراحی‌- زهره بر پایۀ تحلیل مورفوتکتونیکی و اثرهای آن بر میدان‌ های نفتی حوضۀ مورد مطالعه، پژوهش های جغرافیای طبیعی دوره 49


10. مابقی، سعیده اعظم، حسین زاده،سید رضا، (1396)، تجزیه و تحلیل تکتونیک- ژئومورفولوژی حوضۀ رودخانۀ درونگر، مجله جغرافیا و توسعه،  94. ص 188-163.


11. مقصودی، مهران، کامرانی دلیر، حمید، ( 1387) ارزیابی نقش تکتونیک فعال در تنظیم کانال رودخانه ها ، مطالعه موردی : رودخانه تجن ، پژوهش های جغرافیای طبیعی ،  66 ، ص37 ص 55


12. منصوری و صفاری 1394، به تحلیل فعالیت زمین ساختی حوضه آبخیز فرحزاد از طریق شاخص های ژئومورفیک، فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی( سپهر)دوره 24 ،  95 ، پاییز.

1. Acar, A., Dincer, I. (2005), “Left upstream slope design for the Catalan Dam, Adana Turkey and its behaviour under actual earthquake loading”, Engineering Geolog,82:1-11.


2. Dehbozorgi, M., Pourkermani, M., Arian, M., Matkan, A.A., Motamedi, H., Hosseinias, H., 2010. Quantitative analysis of relative tectonic activity in the Sarvestan area, central Zagros, Iran, Geomorphology, Vol. 121, 329–341.


3. Flavio Giaconia, Guillermo Booth-Rea, José Miguel Martínez-Martínez \, José Miguel Azañón, José Vicente Pérez-Peña, Joaquín Pérez-Romero, Irene Villegas, (2012), Geomorphic evidence of active tectonics in the Sierra Alhamilla (eastern Betics, SE Spain), Geomorphology. Vol 145–146. 90–106


4. Garcia-tortosa, F.J., Alfaro, P., Galindo-Zaldivar, J., Gibert, Lopez-Garrido A.C., Sanz de Galdeano C., Urena, M (2008). Geomorpholgy Evdemce of the Active Baza Fault (Betic Cordillera, South Spain), Geomorphology, Vol 97, PP: 374-391.


5. Hamdouni, R.E., Irigaray, c., Fernadez, T., Chacon, J., Keller E.A (2008). Assessment of Relative Active Tectonic, South West Border of the Sierra Nevada (Southern Spain), Geomorpholgy, Vol, 96. PP:150-173.


6. Keller, E.A., Pinter, N., (1996), “Active, Tectonics: Earthquaqe, Uplift and Landscape, Prentice Hall Publication”, London.


7. Keller, E.A., Pinter, N., (2002), “Active Tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape. Prentice Hall”, New Jersey. 23- Molin,


8. Jamieson, S.S.R., Sinclair, H.D., Kirstein, L.A., Purves, R.S., 2004, Tectonic Forcing of Longitudinal Valleys in the Himalaya, morphological Analysis of the Ladakh Batholith, North India, Geomorphology, 58, pp. 49–65.


9. Ramirz Herra, M. T (1998). Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay graben, Mexican volcanic Belt. Earth surface processes and landforms.


10. Simoni, A., Elmi, C., Picotti, V., 2003. Late Quaternary uplift and valley evolution in the Northern Apennines: Lamone catchment, Quaternary International, Vol. 101–102 , 253–267


11. Talling, P., Sowter, M.J., 1999. Drainage density on progressively tilted surfaces with different gradients, Wheeler Ridge, California. Earth Surface Processes and Landforms, Vol. 24, 809-824