بررسی فیتوشیمیایی اسانس توده‌های مختلف گیاه دارویی Satureja sahendica Bornm. در شرایط زراعی در استان یزد

محورهای موضوعی : شیمی و آنالیز ترکیبات طبیعی

عباس زارع‌زاده ¹ (مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، یزد، ایران)
فاطمه سفیدکن ² (استاد پژوهش مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، ایران)
سیدرضا طبایی عقدایی ³ (استاد پژوهش مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران، ایران)
علی میرحسینی ⁴ (کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، یزد، ایران)
محمد رضا عزیززاده ⁵ (کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، یزد، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/09/30 تاریخ پذیرش : 1395/02/27 تاریخ انتشار : 1395/03/01

کلید واژه: یزد, کارواکرول, اسانس‌, تیمول‌, مرزه سهندی,

چکیده مقاله :

گیاه مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) ازگونه‌های اندمیک ایران است.این تحقیق با هدف بررسی کمیت و کیفیت اسانس توده‌‌های مختلف این گیاه در شرایط زراعی انجام گرفت. ابتدا بذر8 توده ‌مختلف مرزه سهندی از رویشگاه‌های مختلف استان‌های آذربایجان شرقی،کردستان وزنجان جمع‌آوری گردید، پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی، درسه تکرار درسال 1389 درمرزعه کشت شدند.سرشاخه‌های گل‌دار توده‌های مختلف طی چهارسال متوالی جمع‌آوری و در سایه خشک گردید.اسانس نمونه‌ها با استفاده از به روش تقطیر باآب استخراج و آنالیز مواد موثره پس از تعیین بازده اسانس براساس وزن خشک گیاه به‌وسیله کروماتوگرافی گازی وکروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی تجزیه وشناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس‌ها صورت گرفت. نتایج تجزیه واریانس بازده اسانس در سطح 5 درصد و درصد ترکیب‌های تیمول و ترانس-کاریوفیلن اسانس توده‌های مختلف طی چهار سال برداشت در سطح 1درصد معنی‌دار بودند. مقایسه میانگین‌ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد، از بین ترکیب‌های شیمیایی موجود در توده‌ها ترکیب‌های آلفا-ترپینن،گاما-ترپینن،لینالول،پارا-سیمن، 1و8 -سینئوال‌، ترپینئولن، ترپینن 4-ال،آلفا-ترپینئولن،سابینن و میزان تولید اسانس در هکتار معنی‌دار بودند. نتایج تجزیه خوشه‌ای توده‌ها براساس ترکیب‌‌های تشکیل‌دهنده اسانس در دوگروه قرار گرفت.گروه اول غنی از ترکیبات فنلی تیمول و کارواکرول (SS6, SS5,SS4, SS3, SS2, SS1) بودند وگروه دوم درصد بالایی از پارا-سیمن وگاما-ترپینن (SS7وSS8)مقادیر کمی تیمول وکارواکرول داشتند .بیشترین شباهت بین دو تودهSS2و SS5وکمترین شباهت بین دو توده SS1و SS8بود.توده‌های SS3 با بازده اسانس 13/2درصد و تولید اسانس 52/14 کیلوگرم در هکتار و23/41درصد تیمول و 57/13 درصد کارواکرول با منشاء استان آذربایجان شرقی و SS2 با بازده اسانس 69/2 درصد و تولید 49/13 کیلوگرم اسانس در هکتار و 62/37 درصد تیمول و 78/2 درصد کارواکرول با منشاء استان کردستان به‌ترتیب به‌عنوان توده‌های برتر معرفی می‌گردند.

چکیده انگلیسی:

The Satureja was consist of 14 annual and perennial species in Iran, which Satureja sahendica is one of the endemic species in Iran. This research was carried out to investigate quality and quantity of essential oil in satureja sahendica accessions. Seeds of eight Satureja sahendica accessions were collected from greenhouse in medicinal research farm of Yazd Agricultural and Natural Resources and Education Center. Seedlings were planted in field using a randomized complete block design with three replications in 2010. Samples were harvested at 50% flowering stage during four years. Essential oils were extracted from dried samples by Clevenger apparatus and the oil compounds were analyzed by GC/MS. The results were showed significant differences between accessions for essential oil percentage at 5% level and  the thymol and e-caryophylen at 1% level. Cluster analysis  were showed two chemotype groups rich for thymol and carvacrol  (SS6, SS5,SS4, SS3, SS2, SS1) and rich for para-cymen and  γ -terpinene (SS7 and SS8). Regarding to essential oil yield  per hectare and essential oil quality, in SS3 accessions from East Azarbayjan province with mean of essential oil (2.13%),oil yield (14.52 Kg/ha) which had carvacrol (%13.57) and thymol (%41.23) , according to SS2 accessions from Kordestan  province with mean of essential oil (2.96%),oil yield (13.49 Kg/ha)  had carvacrol (%2.78) and thymol (%37.62), both of them were selected as the superior accessions.  

منابع و مأخذ:

1. Adams, R.P. 1989.Identification of essential oil by ion trap mass spectroscopy. The Wiley NBS registry of mas spectral data. New York: John Wiley,302P.


2. Akbarinia, A., Sefidkon, F., RazazHashemi, S.R. 2009. Essential oil compositions of cultivated and accessions of Sahand Savory (Satureja sahendica).  Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 25(3): 376-385.


3. Azaz,D.,Demirci,F.,Satil,F.,Kurkcvoglu,M., Baser,K.H.C.2002.Antimicrobial activity of some Satureja essential oils Z. Naturforsch. Journal of Biosciences,57(9-10):817-821.


4. Baser, K.H.C., Ozek, T., Kirimer,N., Tumen, G. 2004. A comparative study of the essential oil of wild and cultivated Satureja hortensis. Journal of essential oil research, 16(5): 422-424.


5. Davis, N.W. 1990.Gas chromatographic retention indices of monoterpense and sesquiterpenes on methyl silicone and carbowasx 2oM phases.


6. 6-Eftekhar, F., Raei,F., Yousefzadi, M., Ebrahimi, S.N., Hadian,J. 2009. Antibacterial activity and essential oil composition of Satuerja spicigera from iran. Journal of Biosiences, 64(1-2):4-20.


7. Hadian,J.,Najafi, F., Salehnia, A.,Ehteshamnia, A., Ganjipoor, P.2010.Screening of Satureja khuzestanica and   Saturejarechigeri collections for high yielding   genotypes.Journal of Planta Media, 52-76. 


8. Jamzad, Z. 2009. Thymus and Satureja species of Iran. Publication of Research Institute of Forests and Rangelands, 171pp.


9. Sefidkon, F., Jamzad, Z. 2004. Essential oil composition of satureja spicigera from Iran. Flower and Fragrance Journal, 19: 571–573.


10. Sefidkon, F.,Abbasi, K.,Jamzad,Z., Ahmadi, S.2007. The effect of distillation method and stage of plant growth on the essential oil content and composition of Satureja rechigeri. Journal of food chemistry,3(100):1054-1058.


11. Sefidkon, F., Akbarnia, A. 2009. Essential oil content and composition of Satureja sahendica at different stages of plant growth.   Journal of Essential Oil, 21(2): 112-114.


12. Shibamoto, T. 1987.Retention indices in essential oil analysis in capillary Gas chromatography in essential oils analysis. Edits,Sandra,P and Bicchi, C., 259–274,Dr. AlferdHuethigVerlag, New York.


13. TabatabaiRaeci, A., Khaliq, A., Kashi, A., Asnaashari,S., Bamdadmoghadam, S., Del Azar, A. 2007.Antioxidant activity and chemical constituents of essential oil ofthe aerial parts of Satureja sahendica. Journal of Pharmaceutical Sciences, 3: 1-6.