تحلیلی بر جایگاه شهرهای کوچک در نظام سلسله مراتب شهری استان کرمانشاه (نمونه موردی: شهر سرپل ذهاب)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

زهرا عزیزی ¹ ((دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران))
مجید شمس ² (استاد تمام گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/01/20 تاریخ پذیرش : 1398/06/31 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: سلسله مراتب شهری, شبکه شهری, شهرهای کوچک, مدل رتبه - اندازه, شهر سرپل ذهاب,

چکیده مقاله :

شهرهای کوچک و جایگاه آن در برنامه ریزی کشورهای در حال توسعه، بخشی از استراتژی های توسعه شهری را تشکیل می‌دهد. تجربیات جهانی در این زمینه بیانگر این واقعیت است که حل مسائل و مشکلات شهرهای بزرگ مستلزم حمایت جدی از مراکز شهری کوچک می باشد. هدف اینپژوهش تحلیلی بر جایگاه شهرهای کوچک در نظام سلسله مراتب شهری استان کرمانشاه می باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش کمی - تحقیقی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل رتبه – اندازه و نوع تعدیل یافته آن، مدل لگاریتمی رتبه – اندازه، شاخص نخست شهری و شاخص چهارشهری استفاده شده است. نتایج به دست آمده از تحلیل و بررسی سلسله مراتب شهری در استان کرمانشاه در طول چند دوره سرشماری که مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت، بیانگر عدم تعادل و توازن در این استان است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شهر سرپل ذهاب در طول چند دوره سرشماری از سال 1375 تا سال 1395 جزء شهرهای متوسط محسوب می‌شود. نتایج حاصل از بررسی سلسله مراتبی شهرهای کوچک نشان می‌دهد که در صورت تقویت این گونه شهرها می‌توان از یک سو جلوی مهاجرت های بی رویه به شهرهای کلان را گرفت و از سوی دیگر می‌توان با توسعه این شهرها می‌توان باعث پیشرفت نقاط روستایی شده و تعادل و توازن را در سطح منطقه ایجاد کرد.

چکیده انگلیسی:

Towns and their location in the planning of developing countries are part of urban development strategies. Global experiences in this area represent the fact that solving the problems of major cities requires serious support from small urban centers. The purpose of this analytical study is to determine the status of towns in the urban hierarchy system of Kermanshah province. The method used in this study is descriptive-analytic. To analyze the data, the rank-size model and its adjusted type as well as logarithmic Rank Model – Size were used. First, Urban Primacy Index and four urban indices were used. The results obtained from urban hierarchy analysis in Kermanshah province during several census periods have been analyzed and the analysis indicated the  lack of balance  in this province. The results of the study show that the city of Sarpole Zahab was a small town. During several periods from 1375 to 1395 it was considered as an average city. The results of the hierarchical survey of small towns show that cities with a smaller population have lower population stability and lower growth rates rather than the upstream cities. The causes of this instability can be the lack of resource allocation and adequate state budget institutions, inequality in the distribution of income and assets, lack of health facilities and so on. In the case of the strengthening of such cities, on the one hand, it is possible to prevent large migrations to major cities, and on the other hand, the development of these cities can help develop rural areas and create a balance in the region.  

منابع و مأخذ:

 

1-       ابراهیم زاده، ع، طیبی، ن، شفیعی، ی. 1390. تحلیلی کارکردی از نقش اقتصادی شهرهای کوچک در توسعه روستایی(مطالعه موردی: زاهد شهر در بخش شیبکوه فسا. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. شماره 1. ص155.

2-       اعتماد،گ، حسامیان، ف، حائری، م. 1363. شهرنشینی در ایران. انتشارات آگاه. ص149.

3-       ایزدی خرامه،ح. 1380. تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعه روستایی(استان فارس). رساله دکترا جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. انتشارات دانشگاه تربیت مدرس. تهران.

4-        تقوایی، مسعود، گودرزی، مجید. 1388. بررسی و تحلیل وضعیت شبکه شهری در استان بوشهر، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای. شماره سیزدهم. 114-113.

5-        حکمت نیا، ح، موسوی، م . 1385 . کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای. انتشارات علم نوین.

6-        خسروی، م، شمس، م، حقیقی، ذ. 1396. مطالعه تطبیقی قاعده رتبه اندازه و مدل دیفرانسیل شهری در نظام سلسله مراتبی شهری استان همدان با تأکید بر نقش شهرهای کوچک.برنامه‌ریزی منطقه­ای سال هفتم. شماره 27.

7-       زبردست، اسفندیار. 1386. بررسی تحولات نخست شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا. شماره 29.

8-       زنگی آبادی، ع، صابری، ح. بررسی وتحلیل ساختارسلسله مراتب شهری ایران 1375- 1385. شماره مقاله783.

9-        زیاری، ک و موسوی، م. 1384. بررسی سلسله مراتب شهری در استان آذربایجان غربی. مجله پژوهشی دانشگاهاصفهان ( علم انسانی). سال نهم. شماره 18.

10-    زیاری،ک. 1377. تحلیلی از جایگاه شهرهای جدید در روند نظام شهرنشینی اصفهان. فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی شماره 34. 110-125.

11-   سلطانی، م. 1390. نقش شهرهای کوچک در توسعه منطقه­ای نمونه موردی شهرگناباد. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری. زاهدان. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

12-   شکویی، ح. 1386. دیدگاههای نو در جغرافیای شهری. انتشارات سمت. تهران. 485.

13-    شمس، م، شیخ اعظمی، ع. 1391. شهر و روستا در برنامه­ریزی فضایی نمونه موردی ایران. پنجمین کنگره بین المللی جغرافیدانان اسلام،ص3-1.

14-    شمس، م. 1385. نقش شهرهای میانه در توسعه فضایی استان همدان با نگرش بر شهر ملایر. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی. 115 -126.

15-    شمس، م، پورکیانا، ج، کرمی نژاد، ط. 1395. امکان سنجی توسعه پایدار گردشگری در بافت مرکزی شهر کرمانشاه با استفاده از روش ANP. فصنامه جغرافیایی فضای گردشگری، شماره 18.

16-     شیعه، ا.1380. مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری. انتشارات دانشگاه علم و صنعت تهران.

17-   فنی، ز. 1387. تحلیل نظری بر نقش کانون­های کوچک شهری در توسعه منطقه­­ای. مجموعه مقالات همایش و پژوهش­ها و قابلیت­های علم جغرافیا در عرصه سازندگی.

18-   مستوفی الممالکی، ر. 1380. شهر و شهرنشینی در بستر جغرافیایی ایران. تهران، چاپ اول. انتشارات دانشگاه ازاد اسلامی ایران.

19-    مرکز آمار ایران. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران، 1395- 1355.

20-    مرصوصی، ن، غلامی، م، رستگار، م. 1391. شهرهای کوچک و نظام کاربری اراضی شهری. مجله برنامه­ریزی فضایی. 67-81.

21-   معصومی، م. 1388. درآمدی بر رویکردها در برنامه­ریزی توسعه گردشگری محلی، شهری و منطقه­ای تهران.

22-    ملک حسینی، ع، صفاری راد، ع، قاسمی، ا، رجبی امیرآباد، ر. 1394. تحلیل سلسله مراتب شهری استان گیلان بین سال­های 1390- 1365 (با استفاده از مدل­های لگاریتمی رتبه– اندازه، منحنی لورنز و ضریب جینی). مجله آمایش محیط. دوره 8. شماره 30. 120.

23-    نظریان، ا. 1375. نقش شهرهای کوچک در سامان­دهی فضایی و توسعه ملی(استان زنجان). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره3. 48-71.

24-   نظریان، ا، بهارلویی، ک. 1392. بررسی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری و توسعه  منطقه‌ای (مطالعه موردی شهرنایین شهر). فصلنامه اقتصاد ومدیریت شهری. شماره چهارم،ص4.

25-    نظریان، ا. 1374. جغرافیای شهری ایران. چاپ اول انتشارات دانشگاه تهران پیام نور.

26-    نظریان، ا . 1373. نظام سلسله مراتب شهرهای ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره32.

27-   یغفوری، ح، لطفی فر، م. 1392. بررسی جایگاه شهرهای کوچک در نظام سلسه مراتبی شهری (نمونه موردی روانسر). پنجمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری.

28-clark, D. 2000. urban world global city, routledge

29-  Masika, R, Haan, A, Baden, s. (1997). urbanisation and urban poverty: Agenda. Analysis.

30-Rondinelli.dennis, A.1983. Secondary cities in Developing Countries :for Diffusing urbdnization policies. Sage

31-Limtankool,N. 2007. Ranking functional urban regions citiesm. Vol 24 .No 1