فراتحلیلی بر پژوهش‌های انجام شده با موضوع کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی در ایران به منظور ارائه پرسشنامة استاندارد
محورهای موضوعی : آمایش محیط
علی اسکوئی ارس
1
,
فریدون بابائی اقدم
2
,
ایرج تیموری
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه برنامهریزی شهری و منطقهای، دانشکده برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
3 - دانشیار گروه برنامهریزی شهری و منطقهای، دانشکده برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
کلید واژه: کیفیت زندگی شهری, سکونتگاههای غیررسمی, فراتحلیل, برنامهریزی شهری, تحلیل عاملی,
چکیده مقاله :
توجه به کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی در ایران میتواند به عنوان رهیافتی اثربخش در تقلیل مشکلات ساکنین این سکونتگاهها قلمداد شود. هدف این پژوهش، فراتحلیلی بر پژوهش‌های انجام شده با موضوع کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی در ایران به منظور ارائه پرسشنامة استاندارد جهت ارزیابی کیفیت زندگی شهری در این سکونتگاهها است. روش پژوهش، ترکیبی (کمی و کیفی) بوده و اطلاعات لازم از بررسی مطالعات و پرسشنامههای محقق ساخته پیشین جمعآوری شد. برای تحلیل اطلاعات از رویکرد فراتحلیل و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. روش جمعآوری دادهها در پژوهش‌های مورد مطالعه از طریق پیمایش و پرسشگری بود. یافتههای پژوهش نشانگر آن بود که چهار بعد؛ اجتماعی (با 6 عامل = 983/74)، کالبدی (با 8 عامل = 194/74)، اقتصادی (با 4 عامل =227/72) و در نهایت بهداشتی و زیست محیطی (با 2 عامل = 917/69) به عنوان مهم ترین عوامل اندازهگیری و شاخصهای کیفیت زندگی شهری استاندارد شده در سکونتگاههای غیررسمی ایران معرفی شدند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که با بهرهگیری از نماگرهای کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی در ایران میتوان یک ابزار اندازهگیری استاندارد به منظور سنجش شاخصهای کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی تدوین نمود.
Improving the quality of urban life in informal settlements is crucial for addressing the socio-economic and environmental challenges faced by their residents. This study conducts a meta-analysis of research on the quality of urban life in informal settlements in Iran, aiming to develop a standardized questionnaire for its assessment. Employing a mixed-methods approach (quantitative and qualitative), this research systematically reviews previous studies and researcher-designed questionnaires. Data analysis is performed using meta-analysis techniques and exploratory factor analysis. Surveys and structured interviews were the primary data collection methods in the reviewed studies. The findings identify four key dimensions essential for measuring urban quality of life in informal settlements: social (six factors, score = 74.983), physical (eight factors, score = 74.194), economic (four factors, score = 72.227), and health & environmental (two factors, score = 69.917). These results highlight the importance of a structured framework for assessing and improving urban life in these settlements. By utilizing standardized indicators, this study proposes a comprehensive tool to evaluate and enhance the quality of urban life in informal settlements in Iran.
1- احدنژاد روشتی، م؛ مرادی، ع. 1401. ارزیابی اثرات استقرار شهرکهای صنعتی بر کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر دندی). پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی، 3(9): 114-97.
2- احمدی، ز. 1393. ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی در کلانشهر اهواز (نمونة موردی: محلة ملاشیه)، پایاننامة کارشناسیارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکدة علوم زمین و GIS، دانشگاه شهید چمران اهواز.
3- اجزاءشکوهی، م؛ شیرازی، ع؛ حدادمقدم، ز. 1392. بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه غیررسمی پنج تن آل عبا (التیمور مشهد)، جغرافیا و توسعة ناحیهای، 11(21)، 79-59.
4- اسکوئی ارس، ع. 1400. سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی شهری و رضایتمندی از آن در سکونتگاههای غیررسمی شمال تبریز (مطالعة موردی: محلة احمدآباد)، پایاننامة کارشناسیارشد رشتة برنامهریزی شهری، دانشکدة برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
5- اسکوئی ارس، ع؛ حکیمی، ه. 1400. سنجش شاخصهای سرزندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی (مطالعة موردی: سیلاب قوشخانة تبریز)، پژوهش‌های جغرافیای برنامهریزی شهری، 9(1): 163-143.
6- اسکوئی ارس، ع؛ قربانی، ر؛ روستایی، ش. 1403. سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی شهری و رضایتمندی از آن در سکونتگاههای غیررسمی شمال تبریز (مطالعه موردی: محله احمدآباد). نگرشهای نو در جغرافیای انسانی، 16(2): 126-153.
7- بابائیمراد، ب. 1401. ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در چهارچوب حکمرانی خوب و ارتباط آن با کیفیت زندگی شهری و سرمایة اجتماعی، آرمانشهر، 15(39): 238-227.
8- پوراحمد، ا؛ زارعی، ج. 1394. سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسودة شهری مطالعة موردی: منطقة 9 شهر تهران، پژوهش و برنامهریزی شهری، 6(21): 18-1.
9- پوراحمد، ا؛ عمو، ا؛ حاجیان، م؛ رئوفی، ا. 1396. سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی (مطالعة موردی: محلة اسلامآباد تهران)، جغرافیای اجتماعی شهری، 4(2): 22-1.
10- حاتمینژاد، ح؛ ابدالی، ی؛ علی پوری، ا. 1395. سنجش کیفیت زندگی مهاجران افغان مقیم ایران با رویکرد ذهنی (مطالعة موردی: روستای فیروزآباد)، جغرافیایی سرزمین، 13(49): 92-77.
11- حاتمینژاد، ح؛ حیدری، اصغر؛ نجفی، اسماعیل؛ عباسی فلاح، وحید. 1396. ابعاد کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاههای خودروی شهری (مطالعة موردی: محلة اسلامآباد کلانشهر تهران)، 4(2): 45-23.
12- حسینآبادی، س؛ روستایی، ش؛ یاپنگ غروی، م. 1393. سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی (نمونة مطالعاتی: محدودة شرق کال عیدگاه سبزوار، نگرشهای نو در جغرافیای انسانی، 6(3): 215-199.
13- حقی، ی؛ فکری علی بابالو، ل؛ انصاریگبلو، ا؛ کرمینصب، ص. 1401. بررسی و تحلیل وضعیت شاخصهای کیفیت زندگی شهری از دیدگاه شهروندان (مورد مطالعه: شهر گرمی)، جغرافیا و روابط انسانی، 4(4): 122-111.
14- حیدریسرای، ر. 1397. سنجش کیفیت ذهنی زندگی در ساکنان سکونتگاههای غیررسمی شمال تبریز (مطالعة موردی: یوسفآباد تبریز)، پایاننامة کارشناسیارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکدة برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
15- خدائی، ر. 1398. تحلیل کیفیت زندگی محلات اسکان غیررسمی شهری (مطالعة موردی: محلة مهدیآباد شهر یزد)، پایاننامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه پیام نور، اردکان.
16- خراسانیمقدم، ص؛ یزدانفر، س.ع؛ حسینی، س.ب. 1394. بررسی شاخصهای کیفیت زندگی مؤثر بر میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاههای غیررسمی (مطالعة موردی: محلة فرحزاد تهران – فرحزاد شمالی)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(1): 97-117.
17- رجایی، س.ع؛ عباسی فلاح، و؛ نجفی، ا. 1398. ارزیابی تطبیقی شاخصهای عینی و ذهنی کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی شهر ورامین، آمایش محیط، 12(46): 176-149.
18- رحمانی، آ؛ نظری، و.ا. 1395. ارزیابی نقش کاربری سبز شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری (مطالعة موردی: شهر تاکستان)، پژوهش اجتماعی، 8(30): 104-87.
19- زادولیخواجه، ش. 1397. بازاندیشی بوممحور در امکانسنجی ارتقاء کیفی – کالبدی مناطق اسکان غیررسمی براساس معیارهای مسکن حداقل (بررسی تطبیقی کلانشهرهای اهواز و تبریز)، رسالة دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
20- زنگنهشهرکی، س؛ گلین شریفادینی، ج؛ حسنزاده، د،؛ سالاریمقدم، ز. 1393. تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی منطقة کلانشهری تهران (مطالعة موردی: اسلامآباد، صالحآباد)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(1): 177-196.
21- زیاری، ک.ا؛ ابدالی، ی؛ الله قلیپور، س. 1398. تحلیل و ارزیابی مؤلفههای کیفیت زندگی در کانونهای جرمخیز، مطالعة موردی: منطقة 12 شهر تهران، پژوهش‌های بومشناسی شهری، 10(1): 122-105.
22- زیاری، ک.ا؛ رفیعیمهر، ح. 1396. ارزیابی کیفیت زندگی شهری بافت حاشیهنشین موردشناسی: محلة حصار همدان، جغرافیا و آمایش شهری – منطقهای، 7(23): 214-199.
23- زینالی عظیم، ع؛ رضایی، ب؛ فرجی، س؛ رفیعزاده، م. 1402. سنجش شاخصهای اجتماعی کیفیت زندگی شهری با مقیاس خرد در تبریز، اقتصاد و برنامهریزی شهری، 4(2): 51-34.
24- شاکریمقدم، م؛ شهریاری، س.ک.ا. 1397. تعیین کیفیتهای محیطی جهت ارتقاء کیفیت زندگی در خیابان شهری، کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، 20 اردیبهشت 1397، دانشگاه تبریز – دانشگاه شهید مدنی آذربایجان – دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تبریز.
25- شاهینیفر، م. 1401. ارزیابی طرحهای بهسازی و نوسازی در ارتقاء کیفیت زندگی شهری (مطالعة موردی: بافت فرسودة مرکزی شهر کرمانشاه)، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 6(11): 127-113.
26- شهدادنژاد، م. 1397. بررسی راهکارهای ارتقاء شاخصهای کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی سیسآباد مشهد، پایاننامة کارشناسیارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
27- غفوری، ع؛ وبر، ک. 1399. فضاهای شهری چندعملکردی؛ راهکاری برای افزایش کیفیت زندگی شهری در شهرهای متراکم، منظر، 12(51): 47-36.
28- فرجی، ا. 1396. سنجش رضایتمندی از کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی؛ مطالعة موردی: شهر بجنورد، پژوهش‌های بومشناسی شهری، 8(2): 100-89.
29- فرجی ملایی، ا؛ عظیمی، آ؛ زیاری، ک.ا. 1389. تحلیل ابعاد کیفیت زندگی در نواحی شهری ایران، پژوهش و برنامهریزی شهری، 1(2): 16-1.
30- فرهنگینجفی، ز. 1391. ارزیابی ارتقای کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی با رویکرد توانمندسازی موردمطالعه: قشلاق عمرآباد ورامین، پایاننامة کارشناسیارشد مدیریت شهری، دانشکدة مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی.
31- قربانی، ر؛ اسکوئیارس، ع؛ طهماسبیمقدم، ح. 1401. بررسی رضایتمندی از کیفیت زندگی شهری در سکونتگاههای غیررسمی (مطالعة موردی: محلة یوسفآباد تبریز)، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 6(4): 834-817.
32- کریمی، م. 1400. منظر شهری و کیفیت زندگی؛ نظام بصری فضاهای باز شهری در محلات ناکارآمد مناطق جنوبی شهر تهران، رسالة دکتری معماری – معماری منظر، دانشکدة هنر، دانشگاه تبریت مدرس.
33- لطفی، ص. 1388. مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامهریزی شهری، جغرافیای انسانی، 1(4): 65-80.
34- نجفی، س؛ احدنژاد، م؛ دویران، ا. 1394. ارزیابی کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی شهرها موردشناسی: محلة اسلامآباد شهر زنجان، جغرافیا و آمایش شهری – منطقهای، 5(16): 90-75.
35- Murgs, F., Klobucnik, M. 2018. Quality of Life in the City Urban Life or Well-Being in the City: Conceptualization and case study. Ekológia (Bratislava), 37(2): 183-200.
36- Peattie, L., Aldrete-Haas, J.A. 1981. Marginal Settlements in Developing Countries: Research, Advocacy of Policy, and Evolution of Programs. Annual Review of Sociology, 7(1): 157-175.
37- Petrikovicová, L., Kurilenko, V., Akimjak, A., Akimjaková, B., Majda, P., Datelinka, A., Biryukova, Y., Hlad, L., Kondrla, P., Maryanovich, D., Ippolitova, L., Roubalová, M., Petrikoviˇc, J. 2022. Is the Size of the City Important for the Quality of Urban Life? Comparison of a Small and a Large City, 14(15589): 1-17.
