سیر تحولات سلسله مراتب شهری در استان خوزستان طی دهه‌های(85-1335)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

امیر بسطامی نیا ¹ , مسعود صفائی پور ² , سعید ملکی ³ , یوسف تازش ⁴ , کورش امیدی پور ⁵

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه یزد، یزد، ایران)
2 - (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
3 - (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)
4 - (دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یاسوج، یاسوج، ایران)
5 - (دانشجوی دکتری مدیریت منابع انسانی پژوهشکده شاخص پژوه اصفهان، اصفهان)

تاریخ دریافت : 1394/01/25 تاریخ پذیرش : 1394/12/15 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: سلسله مراتب شهری, نخست شهری, استان خوزستان, تحولات,

چکیده مقاله :

در چند دهه گذشته شهرها با سرعت هر چه بیش تر گسترش یافته اند و خود را به عنوان یک واقعیت غیر قابل انکار مطرح نموده اند. در این میان کلان شهرهای ملی و منطقه ای با تمرکز شدید امکانات و زیرساخت ها در خود، به قطب های اصلی جاذب جمعیت تبدیل شده اند. بی توجهی به نظام شهری و نحوه پراکندگی مراکز شهری همزمان با رشد افسار گسیخته شهرنشینی باعث عدم تعادل و از هم گسیختگی در نظام شهری کشور شده است. روند رو به رشد شهرنشینی، مهاجرت های روستا – شهری و تحولات اقتصادی – اجتماعی باعث به وجود آمدن الگوی نامتوازن شبکه شهری شده است. این امر باعث به وجود آمدن پدیده نخست شهری و عدم تعادل در نظام فضایی شهرها شده است. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل وضعیت سیستم شهری استان خوزستان با استفاده از شاخص های نخست شهری، مدل حد اختلاف طبقه ای، منحنی لورنز و ضریب آنتروپی است. روش به کار گرفته شده در این تحقیق از نوع کمی – تحلیلی می باشد. نتایج تحقیق نشان دهنده عدم تعادل در شیب خط رگرسیون در نظام سلسله مراتب شهری استان خوزستان می باشد. این عدم تعادل در سال های 65 و 85 از بقیه دوره ها بیش تر و در سال 75 کمتر می باشد. وضعیت نخست شهری در استان خوزستان از سال 35 تا 55 در حال کاهش می باشد و تا این سال حاکمیت نخست شهری در استان وجود ندارد. اما در سال 65، نخست شهری در استان به علت مسائل ناشی از جنگ به شدت افزایش می یابد. نخست شهری در سال 75 اندکی کاهش یافته ولی در سال 85 دوباره افزایش می یابد. محاسبات ضریب آنتروپی، بیانگر افزایش میزان تمرکز در استان خوزستان در طی سالهای 35 تا 85 است. بطوری که ضریب آنتروپی از 0.747 در سال 35 به 0.692 در سال 85 می رسد.

چکیده انگلیسی:

In recent decades, more and more cities have expanded rapidly and have raised as an undeniable fact. The national and regional metropolises, with its focus on facilities and infrastructure, the main hub of the population have become attractive. Negligence of the urban system and the urban sprawl growth uncontrollable urbanization and fragmentation causes an imbalance in the country's urban system. The growing trend of urbanization includes migration, rural - urban and economic development - social causes and uneven pattern of urban networks.This leads to the creation of the first urban phenomenon and is an imbalance in the urban space. The purpose of this study was to analyze the urban system by using the first city in Khuzestan province, rank - size, the class difference, the entropy coefficient and Lorenz curve. The method used in this research is a quantitative – analytic method. The results indicate an imbalance in the regression slope in the hierarchy of a city in Khuzestan province. This imbalance between the ages of 65 and 85 and 75 years less was more. The first city in the province  was of 35 to 55 years in declining to rule .But in 65 years, the first town in the province due to issues arising from the war  was greatly increased. First city in 75 years has fallen slightly but rises again in 85 years. Entropy calculations indicate an increase in the concentration of 35 to 85 years in Khuzestan province. So that the entropy factor of 0.747 to 0.692 at 35 years is 85 years.

منابع و مأخذ:

 

1)   اسمی، م و سپاسخواه، ع.  (1383): پیش­بینی بارندگی سالانه استان خوزستان از روی زمان وقوع رگبارهای پاییزه. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال هشتم، شماره اول.

2)   بهفروز، ف.(1371): تحلیلی نظری-تجربی برای متعادل سازی توزیع فضایی جمعیت در سیستم شهرهای ایران. مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره 28 .

3)   تقوایی، م ، صابری، ح . (1389).  تحلیلی بر سیستم های شهری ایران طی سال های 1335 تا 1385. مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال دوم، شماره 5 .

4)      تقوایی، م، موسوی، م. (1388). نقدی بر شاخص های تعیین نخست شهری و ارائه شاخصی جدید. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی.

5)      توکلی نیا، جمیله، محمد شالی. (1390). نظام شهری استان آذربایجان شرقی. فصلنامه جغرافیا، سال نهم، شماره 29.

6)   تولایی، س، خزایی، ا. (1385). الگوی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان مازندران. فصلنامه جغرافیا، دوره جدید، سال چهارم، شماره 10 و 11.

7)      حکمت نیا، ح، موسوی، م .(1385). کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای. انتشارات علم نوین.

8)      داداش پور، ه ، مولودی، ج . (1389). بررسی و تحلیل ساختار سلسله مراتب شهری در استان اردبیل

9)      دانشمند، ف. اصغریان، ا. (1389). تقویت روحیه شهروندی در مدیریت کلانشهرها. مجله آمایش محیط، شماره 8.

10) زالی، ن. (1389). رویکرد آمایشی در تحلیل نظام شهری با تاکید بر مفهوم مناطق همگن و اداری. مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال اول، شماره چهارم.

11)  زبردست، ا.(1386). بررسی تحولات نخست شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا، شماره 29.

12)  سرایی، م.ح. (1388). بررسی نظام سکونتگاهی استان یزد نظام شهرنشینی. فصلنامه سپهر، دوره هجدهم، شماره 72.

13) سرمست، ب ، زالی، ن .(1389). انتظام فضایی شبکه شهری و برنامه ریزی جمعیتی در افق 1400مطالعه موردی آذربایجان. فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره 48.

14)     فصلنامه فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شماره 34.

15)  قنبری، ا. ( 1390). تحلیل عوامل موثر بر نابرابری در نقاط شهری استان های ایران. مجله آمایش محیط، دوره 3، شماره 6.

16)  مرکز آمار ایران، سرشماری سالهای 85-1335.

17)  میهن، ن. (1389). تحلیل سلسله مراتب شهری در شهرهای بالای صد هزار نفر. مجله آمایش محیط، شماره 11.

18)  نظریان، ا. (1377). جغرافیای شهری ایران. دانشگاه پیام نور، چاپ چهارم.

19) Amy K. and Mark J.McDonn (2005), Selecting Independent Measure  to Quantity , Melbourne Urban-Rural Gradient, Lanurb. Plan. Journal.