نگاهی بر ارتباط بین تناسبات در نظام آفرینش با تناسبات معماری در بناهای تاریخی اسلامی ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ

مجید طاهری دمنه ¹ , ابوذر مجلسی کوپائی ² , شیرین طغیانی ³

1 - گروه معماری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
2 - گروه معماری، واحد شاهین شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهین شهر، ایران
3 - گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/02/28 تاریخ پذیرش : 1401/05/06 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: تناسبات کمی, تناسبات کیفی, نظام آفرینش, معماری اسلامی ایران,

چکیده مقاله :

تناسب رابطه بین اندازه‌ها است و در هنرهای تجسمی بر رابطه‌ی مناسب میان اجزاء با یکدیگر و با کلیت شکل‌گرفته از اجزاء دلالت دارد. علاوه بر رابطه بین اندازه‌ها، تناسبات کیفی یا به عبارتی مناسبت نیز در جای‌جای نظام آفرینش و در ساخته‌های بشری وجود دارد. عدالت در سطح نظام هستی به معنای نوعی توازن و تناسب در نظام هستی و قرار گیری هر چیز سر‌جای خود می‌باشد که این همان تناسب کیفی است که به آن عدالت تکوینی هم می‌گویند. در این راستا با مطالعه مفاهیم و مصادیق تناسبات کمی و کیفی و نیز نظریه‌های مربوط به هنر اسلامی به روش توصیفی- تحلیلی و با استدلال منطقی این نتیجه به دست آمد که تناسبات در بعد کمی و کیفی به عنوان جلوه ای از حسن خداوندی در مخلوقات تجلی می‌یابد و سپس توسط هنرمند مورد ادراک قرار‌گرفته و بازتاب آن در آثار بشری و از جمله معماری متجلی می‌شود. حسن الهی که در مخلوقات متجلی شده در هنر در قالب هندسه، تناسبات، هماهنگی، ریتم، تعادل و... توسط هنرمند بروز می‌یابد. در معماری هندسه و تناسبات نمود عدل و تقدیر خدایی و تجلی حسن اوست که هنرمند آن را باز‌تابش داده است. عدالت در معماری و شهرسازی به توازن و تناسب همه جانبه و فراگیر یعنی تناسبات کمی و مناسبات کیفی تعبیر می‌شود و رعایت تناسب یعنی زیبایی به معنای واقعی آن.

چکیده انگلیسی:

Proportion is the relationship between dimensions, and in the visual arts it implies a proper relationship between components with each other and with the totality formed by the components. In addition to the relationship between dimensions, there are qualitative or, in other words, appropriate proportions in place of the system of creation and in human constructions. Justice at the level of the system of existence means a kind of balance and proportion in the system of existence and the placement of everything in its place, which is the same qualitative proportion, which is also called developmental justice. In this regard, by studying the concepts and examples of quantitative and qualitative proportions as well as theories related to Islamic art in a descriptive-analytical method and with logical reasoning, it was concluded that quantitative and qualitative proportions as a manifestation of God's goodness in creatures. It is found and then perceived by the artist and its reflection is manifested in human works, including architecture. The divine goodness that is manifested in the creatures manifested in art in the form of geometry, proportions, harmony, rhythm, balance, etc., is expressed by the artist. In architecture, geometry and proportions represent the divine justice and destiny and the manifestation of his goodness, which the artist has reflected. Justice in architecture and urban planning is interpreted as comprehensive and all-encompassing balance and proportion, that is, quantitative proportions and qualitative relations, and observance of proportion means beauty in its true sense.