فراهنجاری گویشی و سبکی در 250 غزل از دیوان شمس

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات خراسان

خدابخش اسدالهی ¹ , منصور علیزاده ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی

تاریخ دریافت : 1395/12/23 تاریخ پذیرش : 1396/04/20 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: فرمالیسم, برجسته‌سازی, فراهنجاری گویشی, فراهنجاری سبکی, غزلیّات مولوی,

چکیده مقاله :

یکی از جریان های نقد ادبی که در خلال جنگ جهانی اوّل پا به عرصۀ وجود گذاشت، فرمالیسم روسی بود. فرمالیست ها با رویکردی زبان شناسانه به بررسی ادبیات پرداختند. آن ها به دنبال یافتن ادبیّت متن و کشف قوانین این ادبیّت بودند. به نظر فرمالیست ها از جمله راه هایی که به ادبیّت متن کمک می کند، برجسته سازی است که از دو طریق فراهنجاری و قاعده افزایی انجام می پذیرد. به عقیدۀ لیچ فراهنجاری شعر می سازد و قاعده افزایی باعث ایجاد نظم می شود. از انواع فراهنجاری در تقسیم بندی لیچ می توان به فراهنجاری گویشی و سبکی اشاره کرد. در پژوهش حاضر نمونۀ این دو نوع فراهنجاری در 250 غزل از غزلیات مولوی مورد بررسی قرار گرفته است. شاعر از واژه های گویش زادگاه خود در لابلای اشعارش استفاده کرده و گاه کلمات را به شکل محاوره ای آن (البتّه پس از گذراندن از صافیِ ذوق و ادب) به کار برده است. این دو عمل باعث شده است که زبان شعری وی از زبان دیگر شاعران متمایز شود و درنتیجه منجر به برجسته سازی و آشنایی زدایی از اشعارش گردد.

چکیده انگلیسی:

One of the flows of literary criticism that emerged during the First World War up to the land region Frmalyst‌Hay were Russians. Frmalyst‌Ha Zban‌Shnasanh approach to their literature review. They are looking to find the "Literature" text and discovering the laws of the "Literature" were. It Frmalyst‌Ha including Rah‌Hayy the "Literature" highlighting text helps that the two conducted by paranormal and Qadh‌Afzayy My‌Pzyrd. Leach opinions paranormal and makes poetry to create order placed Qadh‌Afzayy. Leach is categorized types of paranormal can be noted in the paranormal dialect and style. In the present study samples of the two types of deviation from the lyrics of Rumi's ghazals in 250 has been examined. The result is that Rumi addressing the deviation dialect and the dialect Khorasani components and stylistic deviation has managed the image of his poems, while creating real art, antiquity and used to remove dust.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، ب.، 1380. ساختار و تأویل متن، مرکز، تهران، چ دهم.


2. اکبری شالچی، ا.ح، 1370. فرهنگ گویشی خراسان بزرگ، مرکز، تهران، چ اوّل.


3. انوری، ح.، 1388. فرهنگ بزرگ سخن، ج6، سخن، تهران.


4. ایگلتون، ت.، 1380. پیش ­درآمدی بر نظریّۀ ادبی، ترجمۀ عبّاس مخبر، مرکز، تهران.


5. بورشه، ت.، 1377. زبان: مجموعۀ مقالات زبان­شناسی و ادبیّات، ترجمه­ی کوروش صفوی، هرمس، تهران، چ اول.


6. جمال­زاده، م. ع.، 1382. فرهنگ لغات عامیانه، به کوشش محمد جعفر محجوب، سخن، تهران، چ دوم.


7. خطیب ­رهبر، خ.، 1367. دستور زبان فارسی (کتاب حروف اضافه و ربط)، سعدی، تهران، چ دوم.


8. دهخدا، ع.ا، 1372. لغت­نامه، دانشگاه تهران، تهران، چ اوّل.


9. رامین، ع.، 1386. فلسفۀ تحلیلی هنر، فرهنگستان هنر، تهران، چ دوم.


10. روحانی، م.، 1388. «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی»، پژوهش­نامۀ زبان و ادب فارسی، ش سوّم، (صص 90- 63).


11. سلدن، ر.، 1384. راهنمای نظریّۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عبّاس مخبر، طرح نو، تهران، چ سوّم.


12. سمیعی، احمد، 1389. آیین نگارش و ویرایش، سمت، تهران، چ دهم.


13. شایگان­فر، ح.ر، 1380. نقد ادبی، دستان، تهران.


14. شفیعی کدکنی، م.ر، 1386. موسیقی شعر، آگاه، تهران، چ دهم.


15. شمیسا، س.، 1383. نقد ادبی، فردوس، تهران، چ چهارم.


16. شیری، ع.ا، 1386. درآمدی بر گویش­ شناسی، مازیار، تهران، چ اوّل.


17. صفا، ذ.، 1388. تاریخ ادبیات در ایران، ج1/3، فردوس، تهران، چ پانزدهم.


18. صفوی، ک.، 1383. از زبان­شناسی به ادبیّات، ج1،نظم، سورۀ مهر، تهران، چ دوم.


19. علوی مقدّم، م.، 1381. نظریّه ­های ادبی معاصر، سمت، تهران، چ دوم.


20. لوریا، ا.، 1376. زبان و شناخت، ترجمۀ حبیب­ الله قاسم­ زاده، فرهنگان، تهران، چ دوم.


21. متیوز، پ.ا، 1388. زبان شناسی، ترجمۀ حشمت ­اله صباغی ی.اچ.: 102


22. مشکوه ­الدّینی، م.، 1386. سیر زبانشناسی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، چ چهارم.


23. مقدادی، ب.، 1378. فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، فکر روز، تهران، چ اوّل.


24. مولوی، ج.م، 1384. کلّیات غزلیّات شمس تبریزی، امیرکبیر، تهران، چ هجدهم.


25. مولوی، ج.م، 1384. گزیدۀ غزلیّات شمس، با مقدّمه و شرح لغات و ترکیبات و فهارس به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی، امیرکبیر، تهران، چ بیست و یکم.


26. مولوی، ج.م، 1386. مثنوی معنوی مولانا جلال­ الدّین بلخی، انتشارات دوستان، تهران، چ نهم.


27. هیئت، ج.،1380. سیری در تاریخ زبان و لهجه­ های ترکی، نشر پیکان، تهران، چ سوّم.