بررسی و تطبیق درونمایه‌های داستانی بهرام و گلندام امینالدین صافی و بیت(منظومۀ ملحون) عامیانۀ کُردی
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
2 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد،ایران.
کلید واژه: درونمایه, بهرام و گلندام, روایت صافی, روایت کردی,
چکیده مقاله :
داستان بهرام و گلندام از آن دسته داستان هایی است که روایت های گوناگونی دارد؛ در این میان روایتی که امینالدین صافی، شاعر کلاسیک قرن نهم، در 3049 بیت سروده است و روایتی دیگر که از ادب عامیانۀ کُردی به شیوۀ بیت‌خوانی سینه به سینه نقل شده است؛ دو نوع ادبی در دو زبان(فارسی و کردی) و با درونمایه های متنوع از حیث داستان‌سرایی موضوع کار پژوهش قرار گرفته است. منشأ این داستان مانند بسیاری از داستان های کهن هنوز به خوبی معلوم نیست. در قرن نهم هجری، نظیره گویی از خمسۀ نظامی به اوج خود رسید و یکی از علل رونق بازار داستان سرایان، علاقۀ حکام محلی و فرمانروایان به شنیدن داستان های غنایی، حماسی، افسانه ها و... در اوقات فراغت بود. همین امر باعث می شد شعرا با بهره گیری از اسامی شخصیت‌های داستان ها ی کهن با پردازش و خلاقیتی نو، داستانی دیگر با سلیقۀ خویش و بعضاً با ساختاری ضعیف، بی هیچ منشأ خاصی، صرفاً جهت رفع تکلیف و پرکردن اوقات فراغت حکام و اربابان بسرایند؛ مانند داستان امیرارسلان که ترکیبی از فضای داستان های هزار و یک شب، شاهنامه و دیو و... را در ذهن شنونده تداعی می کند. درونمایه‌های گوناگون به علت وجود راویان و روایت های متفاوت یا متشابه به وجود می آید. در این مقاله با بررسی و مقایسۀ درونمایه در داستان بهرام و گلندام، فکر اصلی یا همان مضمون و در نهایت پیام داستان و دیدگاه نویسنده نسبت به موضوع داستان روشن می شود. چگونگی درونمایه ها در دو روایت فارسی و کُردی، میدان را برای مقایسه و بررسی تأثیر و تأثر دو روایت مورد بحث فراخ می‌کند و دریچه ای نو در شناخت سختگی و پرداختگی یا ضعف داستان می‌گشاید. روش میدانی و کتابخانه ای مبتنی بر تحلیل محتوا، ساختار پژوهش حاضر را تشکیل داده است.
The story of Bahram and Glendam is one of those stories, which have different narratives. Among them, there is a narration written by Amin O-Din Safi, a classical poet of the 9th century, in 3049 couplets, and another recitation has been narrated from Kurdish folk literature in the style of literacy from generation to generation. The subject of this research is two types of literary in two languages (Persian and Kurdish) with various themes in terms of storytelling. The origin of this story, like many ancient stories, is still not well understood. In the ninth century AH, poetry imitation of the Khamse-Nezami reached its peak and one of the reasons of the prosperity of storytellers was the interest of local rulers and sovereigns to hear lyrical stories, epics, legends, etc. in their spare time. This caused the poets to use the names of the characters of old stories with new processing and creativity to write another story with their own perception and sometimes with a weak structure, without any special source, just to elucidate the task and fill the leisure time of rulers and masters. Like the story of Amir Arsalan, which evokes a combination of the atmosphere of the stories in the listener's mind of One Thousand and One Nights, Shahnameh and the Demon, etc. Different themes arise due to the existence of different or similar storytellers and narratives. In this article, by examining and comparing the theme in the story of Bahram and Golandam, the main idea or the same theme and finally the message of the story and the author's view on the subject of the story become clear. The nature of the themes in both Persian and Kurdish narratives widens the field for comparing and examining the effect of the two narratives in question, and it opens new windows in recognizing the difficulty and coverage or weakness of the story. The field and library study method based on content analysis has formed the structure of the present study.
- احمدی، بابک، (1372)، ساختار و تأویل متن، تهران، جلد دوم، چاچ دوم، تهران: مرکز.
- ارجانی، فرامرز بن خدادداد، (1363)، سمک عیار، به تصحیح دکتر پرویز ناتل خانلری، تهران: آگاه.
- استنفورد، (1386)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمۀ مسعود صادقی، تهران: سمت
- بلعمی، محمد بن محمد، (1382)، تاریخ بلعمی (ترجمه تاریخ طب‍ری)، مقدمه و حواشی به اهتمام م‍ح‍م‍دج‍واد م‍ش‍ک‍ور، تهران: دنیای کتاب.
- بلوکباشی، علی، (1375)، قهوه خانه های ایران، تهران: بینا.
- بنایی، مولانا کمالالدین، (1351)، برگزیدۀ، باغ ارم مثنوی بهرام و بهروز، تصحیح و انتشار: سیداسدالله مصطفوی.
- بهار، محمد تقی،( 2535)، بهار و ادب فارسی(مجموعه مقالات بهار)، تهران: شکت سهامی کتابهای جیبی.
- بیدل دهلوی، عبدالقادر، (بیتا)، غزلیات بیدل، به تصحیح خلیل‌الله خلیلی، جلد اول، تهران: نشر بین‌الملل.
- پراپ، ولادیمیر، (1368)، ریخت‌شناسی قصه ای پریان، فریدون بدرهای، تهران: توس.
- ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل، (1385)، شاهنامه ثعالبی در شرح احوال سلاطین ایران، ترجمه محمود هدای، تهران: اساطیر.
- ثمینی، نغمه،(1379)، عشق وشعبده، تهران: مرکز.
- حکمت، علیاصغر،(1337)، سرزمین هند، تهران: دانشگاه تهران.
- خزانه دارلو، محمدعلی، (1375)، منظومه‌های فارسی، تهران: انتشارات روزنه.
- داد، سیما، (1382)، فرهنگ اصطلاحات ادبی،تهران: مروارید.
- ذوالفقاری، حسن، (1374)، منظومه‌های عاشقانۀ ادب فارسی، تهران: نیما.
- رحمانیان، داریوش، (1379)، افسانه های لُری، تهران: مرکز.
- رزمجو،حسین، (1370)،انواع ادبی وآثارآن درزبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
- روزبه، محمدرضا، (1379)، ادبیّات معاصرایران، شعر، تهران: روزگار.
- سیف، هادی،(1369)، نقاشی قهوه خانه ای، تهران: بینا.
- شمیسا، سیروس،(1387)، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران: میترا.
- صافی، امینالدین محمد، (1386)، بهرام و گل‌اندام، تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران: چشمه.
- صفا، ذبیح‌الله، (1387)، حماسه‌سرایی درایران، تهران: فردوس.
- صفا، ذبیح‌الله، (1373)، تاریخ ادبیّات درایران، جلد چهارم، تهران: فردوس.
- صورتگر، لطفعلی، (1340)، منظومه‌های غنایی ایران، تهران: ابن‌سینا.
- فتاحی قاضی، قادر،(1345)، منظومۀ کردی مهر و وفا، تبریز: دانشگاه تبریز.
- فتاحی قاضی، قادر ، (1347)، منظومۀ کردی بهرام و گلندام، تبریز: مؤسسه تاریخ وفرهنگ ایران.
- فتاحی قاضی، قادر ،(2007)، گهنجینه ی بهیتی کوردی، ههولیر: ئاراس.
- فردوسی، ابوالقاسم، (1373)، شاهنامۀ فردوسی، تصحیح ژول مُل، تهران: سخن.
- فردوسی، ابوالقاسم ،(1971ـ 1963)، شاهنامۀ فردوسی، چاپ انتقادی مسکو: بی نا.
- قیس رازی، شمس(1314)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تهران: مجلس.
- مان، اسکار،(1905)، تحفۀ مظفریه، برلین: گیورک رایمر.
- محجوب، محمدجعفر، (1386)، ادبیّات عامیانۀایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
- محجوب، محمدجعفر، (1382)، ادبیّات عامیانۀایران، مجموعه مقالات دربارۀ افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.
- مستور، مصطفی، (1379)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
- مشیری، میرمحمد سعید،(1369)، تذکرۀ صفویه، مقدمه و تصحیح و تحشیه دکتر محمد باستانی پاریزی، تهران: نشر علم.
- معصومی، غلامرضا، (۱۳۸۸)، دایرة‌المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان[برای] پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی؛ ویراستار ابوالقاسم محمودی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
- میرصادقی، جمال، (1366)، ادبیات داستانی، تهران: شفا.
- میرصادقی، جمال، (1385)، عناصر داستان، تهران: سخن.
- نظامی، الیاس ابن یوسف، (1389)، هفت‌پیکر، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- نظامی، الیاس بن یوسف(1335)، کلیات دیوان حکیم نظامی گنجهای، از روی نسخۀ تصحیح شدۀ وحید دستگردی، تهران: امیر کبیر.
- نفیسی، سعید، (1344)، تاریخ نظم ونثردرایران ودرزبان فارسی، تهران: کتاب‌فروشی فروغ.
- وارنر، رکس،(1389)، دانشنامۀ اساطیر جهان، برگردان ابوالقاسم اسماعیلپور، چاپ چهارم، تهران: اسطوره.
- یاحقی، محمد جعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره های ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
پایان‌نامه‌ها
- مسگری، منیره، (1394)، «بررسی تطبیقی بهرام و گل‌اندام امینالدین صافی با روایت منظوم در ادب فولکلوریک کُردی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد.
- رمضانی مقصود، راضیه،(1392)، «بررسی عناصر روایی منظومۀ بهرام و گلندام امینالدین صافی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان.
مجلات
- پاکزاد، مهری، (1396)،«مقایسۀ دو روایت از قصۀ مهر و وفا در ادب عامیانۀ کُردی با روایت فارسی از شعوری کاشی»، دو ماهنامۀ فرهنگ و ادب عامه، سال5، ش15، صص 179- 197.
- ریاض، محمّد، (1354)، «سیری در ادبیات فارسی هند و پاکستان»، مجلۀ هنر و مردم، ش156، صص34 – 38.
- کلانتری، منوچهر،(1352)، «رزم و بزم شاهنامه در پردههای بازار قهوهخانهای»، مجلۀ هنر و مردم، سال دوازدهم، ش 134، صص 2-15
- میکائیلی، حسین، (1394)، «بیت در ادب فولکلور کُردی»، پژوهشنامۀ ادبیات کُردی، سال اول، ش 1، صص 51- 76.
- یلمه ها، احمدرضا، (1391)،«محب و محبوب منظومۀ غنایی نفیس و ناشناخته»،پژوهشنامۀادب غنایی دانشگاه سیستان وبلوچستان، سال دهم، ش 18، صص199- 217.
پایگاه اینترنتی
- http://cod.km u.ac.ir/Defaul. سایت دانشگاه علوم پزشکی کرمان، مشاهیر کرمان
ـ منبع لاتین
- Nehru, Jawahar lal,(1946), Dicovery of India, London.
_||_