بررسی گونههای مختلف عناصر عامیانه و محلّی در اشعار شوریدۀ شیرازی
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))
محمد هادی خالق زاده
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.)
کلید واژه: شعر, فرهنگ عامیانه, لهجۀ شیرازی, شوریده, زبان محلّی,
چکیده مقاله :
محمّد تقی شوریده شیرازی(۱۲۷۶- ۱۳۴۵ ق) ملقّب به فصیح المُلک از شعرای قرن سیزدهم و نیمۀ اوّل قرن چهاردهم هجری قمری یعنی دورۀ بیداری است که به هنجارگریزی از زبان گذشته دست زده و زبان شعر را به زبان کوچه و بازار و مردم نزدیک کرده است. وی زبان عامۀ مردم را برگزید تا با صمیمیّت خاص مورد توجه مردم نیز قرار گیرد و توانست در کنار واژه های فصیح و دیرینۀ فارسی بویژه واژههای خراسانی و عراقی، از زبان گفتار روزگار خویش، واژههای عامیانه و مصطلحات محلّی و شیرازی را به امانت گرفته و در اشعار خود با مهارت تمام ذکر کند. واژه های پیش پا افتاده و معمول کوچه و بازار که حتّی شعرای هم زمان وی امکان ورود آن اصطلاحات به شعر را نادرست می دانستند در شعر شوریده ممزوج و هم‌نشین واژه های رسمی شده است. این جُستار در پی آن است تا با بررسی مصطلحات شیرازی، فرهنگ و بازی‌های عامیانه، کنایات محلّی و گاه واژه های لُری و ترکی منطقۀ فارس در شعر شوریده این نتیجه را تایید کند که یکی از علل مقبولیّت شوریده در نزد عموم، همین نزدیکی زبان این شاعر به زبان تودۀ جامعه است.
Mohammad Taghi Shurideh Shirazi, (1276-1345 AH) nicknamed Fasih al-Mulk, had lived among the poets of the thirteenth century and the first half of the fourteenth century AH, that is, the period of awakening. He left the previous language forms and approached the poems to the language of bazaar’s ordinary people. He had chosen the general language of the people; thus, he was able to use the eloquent and ancient Persian words, especially the Khorasanian and Iraqi style, of his time’s language, slangs, local and Shirazi terms. Borrowing mentioned in his poems, including the trivial and common words of the street and the bazaar, which the poets of his time even considered the inaccurate possibility of entering those terms into poetry, it has become a mixed word in the poem of Shurideh and the official words. This article is in search of Shirazi terms, popular culture, games, local allusions, and sometimes the Lori and Turkish words of the Persian region in Shurideh's poetry; consequently, this work seeks to confirm that one of the causes of Shurideh's popularity with the public is this closeness. The language of this poet is the language of the masses of society.
1- اسفندیاری پور، زهرا؛ خاتمی، احمد.(1395). « شوریدۀ شیرازی و خصایص سبکی دیوان وی»، بهار ادب، شماره 34، صص 15- 34.
2- اسفندیاری پور، زهرا؛ خاتمی، احمد.(1397). «میزان و چگونگی کاربرد استفاده از اصطلاحات عامیانه و کنایات در شعر دوره قاجار با تکیه بیشتر بر ایرج میرزا»، بهار ادب، شماره 40، صص 65- 86.
3- اکبری بیرق، حسن؛ اسدیان، مریم.(1386). «الفاظ و تعبیرات عامیانه در غزلیات شهریار»، علوم ادبی، شمارۀ 3، صص 113 -144.
4- امداد، حسن.(1388). انجمنهای ادبی شیراز، شیراز: انتشارات نوید.
5- انوری، حسن.(1381). فرهنگ سخن، 8 مجلّد، تهران: سخن.
6- انوری، حسن. (1390). فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن.
7- بهروزی، علینقی.(1348). واژهها و مثلهای شیرازی و کازرونی، شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر فارس.
8- ثابت، عبدالرحیم.(1393). خوان خنده، شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم با همکاری بنیاد فارسشناسی.
9- ثروت، منصور.(1379). فرهنگ کنایات، تهران: سخن، چاپ سوم.
10- حافظ، شمس الدّین محمّد.(1375). دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، دو مجلّد، تهران: خوارزمی.
11- حقشناس، علی محمّد.(1379). «فرهنگ فارسی عامیانه یا گفتاری»، نشر دانش، سال هفدهم، شمارۀ ٢، صص 59-65.
12- دهخدا، علی اکبر.(1377). لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران : دانشگاه تهران.
13- رکنزادۀ آدمیّت، محمّد حسین.(1337). دانشمندان و سخنسرایان فارس، پنج مجلّد، تهران: کتابفروشی اسلامیّه و خیّام.
14- زرینکوب، عبدالحسین.(1372). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران، سخن، چاپ دوم.
15- زیانی، جمال.(1393). دلنوشته هایی از فرهنگ، آداب، رسوم و باورهای شیرازی، شیراز: آوند اندیشه.
16- سارلی، ناصرقلی.(١٣٨٧). زبان فارسی معیار، تهران: هرمس.
17- سپاسدار، محمود.(1393). شیرازی؛ نگاهی به لهجۀ مردم شیراز، شیراز: آوند اندیشه، چاپ دوم.
18- شاملو، احمد.(1379). کتاب کوچه، با همکاری آیدا سرکیسیان، جلد 2، تهران: مازیار.
19- شاملو جانی بیک، اکبر.(١٣٩١). «بررسی بازتاب جلوههای فرهنگ عامه در داستانهای جلال آل احمد»، مطالعات داستانی، پیام نور، دورۀ اول. شمارة ٢ ، صص 43-47.
20- شریفی، محمّد.(1387). فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو و معین.
21- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(1380). تذکرۀ شعاعیّه، به تصحیح محمود طاووسی، شیراز، بنیاد فارسشناسی.
22- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(1347). دیوان اشعار، نسخۀ خطی شمارۀ 300، به خط شاعر، بخش کتب اهدایِ علیاصغر حکمت کتابخانۀ دانشگاه تهران.
23- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(بی‌تا). تذکرۀ شکرستان فارس، نسخۀ خطی 11876، مجلس شورای اسلامی.
24- شفیعی کدکنی، محمّد رضا.(۱378). صور خیال در شعر فارسی، تهران: نشر آگه، چاپ هفتم.
25- شمیسا، سیروس.(1372). بیان و معانی، تهران: نشر میترا.
26- شوریده، محمّد تقی.(133). دیوان اشعار، شرح و تحشیۀ حسن فصیحی، به اهتمام خسرو فصیحی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مکگیل.
27- شیفته، میرزا حسینخان، میرزا حسنخان احسان.(1307). «شوریدۀ شیرازی»، ارمغان، دورۀ نهم، شمارۀ 2 و 3، صص 77-92.
28- مشکور، محمدجواد.(1388). دستورنامه در صرف و نحو زبان پارسی، تهران: شرق.
29- علوی مقدم، محمد و رضا اشرف زاده.(1384). معانی و بیان، تهران: سمت.
30- محمّد پادشاه.(1363). فرهنگ آنندراج، تهران: کتابفروشی خیام.
31- مرادی، محمّد.(1390). «بررسی گونههای اصلی وزن و تحول آنها در شعر گویش شیرازی»، ادبیات و زبانهای محلّی ایران زمین، سال اول، شمارۀ 3، صص 177 – 210.
32- ملک زاده، محمدجعفر.(1380). فرهنگ زرقان، تهران: نشر آثار.
33- مقیمی، افضل و دیگران.(1394). فرهنگ واژههای لُری بویراحمدی، تهران: مانا.
34- معین، محمد.(1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
35- نجفی، ابوالحسن.(1387). فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: نیلوفر.
36- نقابی، عفت؛ تاج فیروزه، فاطمه.(1397). «بررسی مؤلّفه های زبان عامیانه در داستانهای جلال آل احمد»، دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 84، صص 243 - 269.
_||_