بررسیِ فرایندهای واجیِ «حذف»، «ابدال»، «قلب» و «اضافه» در گونۀ طبسی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات خراسان

شیماء جعفری دهقی ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ولایت، سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، ایران.)
فاطمه غریب زاده ² (دانشجوی کارشناسی ارشد زبان‌های باستانی ایران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ولایت، سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/07/16 تاریخ پذیرش : 1399/11/05 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: قلب, فرایندهای واجی, حذف, ابدال, گونۀ طبسی,

چکیده مقاله :

چکیدهگونۀ طبسی گونۀ رایج در طبس، یکی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی است. در مقالۀ حاضر، هدف بررسی برخی فرایندهای واجی در این گونه است. داده‌های پژوهش به دو روش میدانی و کتابخانه‌ای و از طریق مصاحبه با ده گویشور ساکن در این شهرستان در محدودۀ سنی30 تا 80 سال گردآوری شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که به‌طورکلی فرایندهای حذف، ابدال، قلب و اضافه از جمله فرایندهای واجی در این گونه است. همچنین سایر فرایندهای واجی از جمله همگونی نیز در این گونه نیز مشاهده شد. در گونۀ طبسی حذف صامت‌های پایانی /d/، /m/، /n/،/t/،/k/، /z، حذف مصوت پایانی y]]، آوردن یک مصوّت در ابتدای خوشۀ صامت، ابدال گروه آوایی ān]] و ām]] به u(n)]] و um]]، ابدال دو واج āb]] و ab]] و af]] و āy]] و āv]] به مصوّت مرکّب əw]] ازجمله فرایندهای واجی است. بدون شک بررسی و توصیف گونه‌ها و گویش‌های ایرانی به شناخت هرچه بیشتر ما از آن ها خواهد انجامید.

چکیده انگلیسی:

Tabasi dialect is the vernacular spoken in Tabas, one of the cities in Khorasan province, Iran. In the present article, the aim is to study some phonological processes of this variety. The data were gathered by field study and written sources. The data from field study were collected via interviews with the local informants settled in Tabas. The informants age ranged between 30 to 80 years. Generally, the results showed that the process of "elision" and "assimilation", “metathesis” and “prothesis” are some of the phonological ones in this variety. Other phonological processes in this variety are mentioned as well. In Tabasi dialect, deletion of the final consonants /d/, /m/, /n/, /t/, /k/, /z/; deletion of the final vowel [y]; addition of a vowel at the beginning of a cluster consonant; changing the phonetic group [ān] and [ām] to [u(n)] and [um]; exchanging the two phonemes [āb] and [ab] and [af] and [āy] and [āv] and the compound vowel [əw] are some of the phonological processes.

منابع و مأخذ:

1-  آرلاتو، آنتونی.(1384). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی، ترجمۀ یحیی مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2- امینی، محمود.(1385).جغرافیای تاریخی شهرستان طبس، یزد: نیکوروش

3- ارانسکی، یوسیف میخائیلوویچ.(1378). زبان‌های ایرانی، ترجمۀ علی اشرف صادقی، تهران: سخن

4- باقری، محمد.(1396).طبس‌پژوهی، بیست و هفت جستار دربارۀ تاریخ و تمدن طبس، مشهد: آبی

5- باقری، مهری. (1378). مقدمات زبان‌شناسی، تهران: نشر قطره

6- بهار، محمدتقی.(1388). سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، جلد اول، چاپ سوم، تهران: انتشارات زوار

7- بی‌جن‌خان، محمود.(1384). واج‌شناسی: نظریۀ بهینگی، تهران: انتشارات سمت

8- جلیلی، محمود.(1389). بررسی گویش طبس گلشن، مشهد: دستور

9- حق‌شناس، علی‌محمد. (1393). آواشناسی(فونتیک)، چاپ پانزدهم، تهران: آگه

10- زمردیان، رضا.(1379). گردآوری و توصیف گویش‌ها، مشهد: دانشگاه فردوسی.

11- قلی‌فامیان، علیرضا و وحید بصیرت.(1393). «تحلیل فرایندهای آوایی گویش گیلکی بر مبنای اطلس زبانی»، فصلنامۀ زبان‌پژوهی، سال 6، شمارۀ 4، پیاپی 13،صص 91-109.

12- صمصامی، شیرین و محمدرضا عطاری.(1390). فرهنگ واژگانی گویش طبس، چاپ اول، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

13- کلباسی، ایران.(1370). فارسی اصفهانی، چاپ اول، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

14- مشکوۀالدینی، مهدی.(1385). ساخت آوایی زبان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

15- نجفیان، آرزو.(1391). زبان‌ها و گویش‌های خراسان، تهران: نشر کتاب مرجع.

منابع لاتین

1-Crystal, D. (1980), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Cambridge: Cambridge Press 

2-Odden, D. (2005), Introducing Phonology, Cambridge: Cambridge Press