• الصفحة الرئيسية
  • ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه های شبکه های توزیع گاز طبیعی با رویکرد سوارا فازی و بهترین – بدترین فازی

شارک

عنوان URL للمقالة


رقم المقالة : JMEMIAU-2401-1323 (R1) زيارة : 134 الصفحة: -

نوع المخطوط: ابحاث

ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه های شبکه های توزیع گاز طبیعی با رویکرد سوارا فازی و بهترین – بدترین فازی

الموضوعات :

عمار رستمی نجف آبادی 1 (گروه مهندسی صنایع، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
مهرداد نیکبخت 2 (مرکز تحقیقات فناوری های نوین ساخت و تولید، گروه مهندسی صنایع، واحد نجف¬آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف¬آباد، ایران)
عاطفه امین دوست 3 (مرکز تحقیقات فناوری های نوین ساخت و تولید، گروه مهندسی صنایع، واحد نجف¬آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
مهدی کرباسیان 4 (گروه مهندسی صنایع، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاريخ الإرسال : 20 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 06 الإثنين , شوال, 1445 تاريخ الإصدار : 20 الإثنين , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: پروژه, شبکه‌های توزیع گاز طبیعی, مدیریت ریسک, تکنیک سوارا فازی و تکنیک بهترین- بدترین فازی.,

ملخص المقالة :

با در نظر گرفتن شرایط رقابتی و جایگاه پروژه‌های گازی در توسعه کشور به‌عنوان یکی از منابع مهم انرژی و برتری‌های اقتصادی، انجام طرحها و پروژه‌های بزرگ در این صنعت، به‌منظور اجرای هدفمند، بهینه و اثربخش پروژه‌های شبکه‌های توزیع گاز امری ضروری محسوب می‌گردد. بنابراین با توجه به اهمیت اجرای این‌گونه پروژه‌ها و چالش‌های مطرح در این حوزه، مطالعه حاضر سعی دارد با مقایسه دو تکنیک‌ تصمیم‌گیری چند معیاره فازی به ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه‌های شبکه‌های توزیع گاز طبیعی بپردازد. بدین منظور با انتخاب تعداد 36 نفر خبره و متخصص در حوزه صنعت گاز طبیعی از پرسشنامه محقق ساخته، روش لاوشه و تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره سوارا فازی (Fuzzy SWARA) و بهترین - بدترین فازی (FBWM) استفاده شده است. نتایج بدست آمده بیانگر این است که، از بین 32 معیار مدیریت ریسک، 17 معیار به‌عنوان معیارهای کلیدی مدیریت ریسک شناسایی گردید. براساس نتایج حاصل شده چنین استنباط می‌گردد که معیار عدم کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی در تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره بهترین – بدترین فازی با وزن قطعی (22/0) با رتبه دوم در تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره سوارافازی فازی با وزن قطعی (82/0) هم‌خوانی دارد و از بیشترین اهمیت برخوردار است.

المصادر:
نص كامل:


 

فصلنامه مهندسی مدیریت نوین

سال دهم ، شماره اول، بهار 1403

 

ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با رویکرد سوارا فازی و بهترین – بدترین فازی

عمار رستمی نجف­آبادی1، مهرداد نیکبخت2،  عاطفه امین­دوست3، مهدی کرباسیان4

چکیده

با در نظر گرفتن شرایط رقابتی و جایگاه پروژه­های گازی در توسعه کشور به­عنوان یکی از منابع مهم انرژی و برتری­های اقتصادی، انجام طرح‌ها و پروژه­های بزرگ در این صنعت،              به­منظور اجرای هدفمند، بهینه و اثربخش پروژه­های شبکه­های توزیع گاز امری ضروری محسوب می­گردد؛ بنابراین با توجه به اهمیت اجرای این­گونه پروژه­ها و چالش­های مطرح در این حوزه، مطالعه حاضر سعی دارد با مقایسه دو تکنیک­ تصمیم­گیری چندمعیاره فازی به ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی بپردازد. بدین منظور با انتخاب تعداد 36 نفر خبره و متخصص در حوزه صنعت گاز طبیعی از پرسشنامه محقق ساخته، روش لاوشه و تکنیک­های تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی (Fuzzy SWARA) و بهترین- بدترین فازی (FBWM) استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده بیانگر این است که از بین 32 معیار مدیریت ریسک، 17 معیار به­عنوان معیارهای کلیدی مدیریت ریسک شناسایی گردید. بر اساس نتایج حاصل‌شده چنین استنباط می­گردد که معیار عدم کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین– بدترین فازی با وزن قطعی (22/0) با رتبه دوم در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی با وزن قطعی (82/0) هم­خوانی دارد و از بیشترین اهمیت برخوردار است. همچنین معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین– بدترین فازی با وزن قطعی (50/0) و در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی با وزن قطعی (048/0) کمترین اهمیت را به خود اختصاص داده که اشتراک معنایی با یکدیگر دارند.

کلیدواژه‌ها: پروژه، شبکه­های توزیع گاز طبیعی، مدیریت ریسک، تکنیک سوارا فازی و تکنیک بهترین- بدترین فازی.

 

مقدمه

تفسیر قوانین و مقررات مختلف و سرعت تغییرات در فرآیندهای سیستم شبکه­های توزیع گاز امری ضروری است. علاوه بر این، در شرایط رقابتی اقتصاد امروز و جایگاه پروژه­های گازی در توسعه کشور، اجرا و انجام طرح­ها و پروژه­های بزرگ در این صنعت در دو حوزه اجرای پروژه و امور بهره­برداری پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی مطرح می­شود(Flanagan and Norman, 2000) . صنعت نفت و گاز یکی از صنایع کلیدی در جهان به‌ویژه ایران است که تولید ناخالص داخلی آن به‌شدت به آن بستگی دارد(Matbou and Maleki, 2022) .

امروزه با توجه به محیط­های پیچیده و متغیر در پروژه­ها به‌ویژه پروژه­های گازی، ضرورت استفاده از شیوه­های نوین مدیریتی به‌منظور کاهش زمان، هزینه، ریسک و افزایش سطح کیفیت مورد انتظار ذینفعان در پروژه­های اجرایی است. غالباً برخی از پروژه­ها در رسیدن به زمان، بودجه و کیفیت مورد نظر به شکست منجر می­شود. علت اصلی این انحرافات، وقوع ریسک­هایی است که در طول اجرای یک پروژه رخ می­دهند (Zhang, and Fan, 2014) و به­عنوان احتمال رخدادی تعریف می­شود که ممکن است بر چرخه عمر یا زمان‌بندی پروژه تأثیر منفی بگذارد و پروژه را در معرض زیان قابل قبولی قرار دهد. پیامدهای مخرب مختلفی ممکن است به دلیل خطرات و عدم قطعیت بر روی پروژه رخ دهد (Flanagan and Norman, 2000). ازاین‌رو بایستی به شناسایی، ارزیابی و پاسخ به خطراتی که ممکن است پروژه­های گازی با آن روبه‌رو شوند، دقت کافی به­عمل آید. از طرفی دیگر، نادیده گرفتن خطرات ناشی از شکست در پروژه­ها می­تواند هزینه­های اضافی را تحمیل کند یا زمان آن را افزایش دهد. (Zhang, and Fan, 2014). 

هدف اصلی در سیستم شبکه­های توزیع گاز طبیعی، ارائه توزیع کارآمد و قابل اعتماد انرژی به مشتری است. عملکرد سیستم شبکه­های توزیع گاز بایستی نسبت به تأمین گاز قابلیت اطمینان کافی و قوی داشته باشد که بتواند با توجه به نیاز مصرف کننده موضوع ارزیابی ریسک و خطرات و پیامدهای ناشی از آن کاهش یابد (Dos Santos et al, 2011). از طرفی دیگر در اجرای پروژه­های گازی از عدم اطمینان­هایی مانند مهارت­های فنی، طراحی، مدیریتی و غیره برخوردار هستند که بسیاری از آنها در دست­یابی به اهداف مورد انتظارشان به شکست منجر می­شوند. توجه به این عدم قطعیت­ها سبب می­شود تا رویداد و وضعیتی نامعلوم در صورت وقوع بر پروژه تحمیل شود که به‌صورت پیامد منفی اثر آن را بر پروژه می­گذارد؛ بنابراین پرداختن به مدیریت ریسک جهت کاهش شکست­های ناشی از ریسک­های احتمالی و غیرقابل‌پیش‌بینی ضروری است(Barkhordari Ahmadi & Jamali, 2017). با توجه به‌ضرورت دستیابی به قابلیت اطمینان و ایمنی در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز، ارزیابی مدیریت ریسک به­عنوان یک ابزار صحیح برای مقابله با این خطرها می­تواند مورد استفاده قرار گرفته و تهدیدها و آسیب­های ممکن الوقوع را شناسایی و اندازه­گیری نماید (Moradi (et al, 2017.

بااین‌وجود عوامل مختلفی نیز ممکن است در انجام هر پروژه ناشناخته باشد و با توجه به اجرای تعداد زیادی از طرح­ها و پروژه­های بزرگ گازی، بسیاری از آنها به نقطه موفقیت نمی­رسند و نسبت به اهداف مشخص‌شده خود دارای انحراف هستند. این انحراف و محدودیت­ها را می­توان به عواملی نظیر رعایت نشدن حدود زمان، هزینه و کیفیت مصوب در پروژه­ها، وجود شیوه­های مختلف طراحی، اجرا و بهره­برداری، عدم توجه به مدیریت ریسک در پروژه­ها، موازی و دوباره­کاری و مهم‌تر از آن عدم اجرای صحیح مدیریت دانش بر پایه موفقیت در پروژه برشمرد (Flanagan and Norman, 2000).

لذا با در نظر گرفتن انحراف و محدودیت­های به وجود آمده در اجرای پروژه­های صنعت گاز در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی توسط شرکت­های گاز و شرکت­های مجری، نظیر عدم قطعیت و در دسترس نبودن اطلاعات کافی، عدم          تصمیم­گیری و برنامه­ریزی مناسب در اجرای پروژه­ها، در نظر نگرفتن معیارهای مدیریت ریسک و تأثیرپذیری این نوع معیارها در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی، لازم است تدابیر مدیریتی اندیشید که از این نوع چالش­ها رهایی یافت و در جهت افزایش اثربخشی و تقویت، بهبود و تسهیل در راندمان اجرای فعالیت­های پروژه­ای بتوان با تصمیم­گیری و برنامه­ریزی مناسب، سیستماتیک و هدفمند با نظام­مند نمودن مدیریت بهینه پروژه­ها، پروژه­های موفق اجرا نمود. با توجه به اهمیت مسئله و پژوهش حاضر و با در نظرگرفتن ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است که این سبب ایجاد شکاف تحقیقاتی در پروژه­های اجرایی گازی و حوزه صنعت گاز است. این تحقیق در راستای پرسازی شکاف تحقیقاتی موجود به روش لاوشه5 و بهره­گیری از دو تکنیک        تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی6 و بهترین– بدترین فازی7 پرداخته شده است. همچنین به مقایسه نتایج حاصل‌شده از یافته­های به‌دست‌آمده با انجام دو تکنیک اشاره شده می­پردازد. ساختار اصلی پژوهش حاضر بدین‌صورت خلاصه می­گردد: بخش دوم و سوم به پیشینه و روش پژوهش می­پردازد و در بخش چهارم و پنجم به یافته­های پژوهش و نتایج و بحث اختصاص یافته است.

 

پیشینه تحقیق

تاکنون تحقیقات و مطالعات متنوعی در ارتباط با موضوع مورد مطالعه انجام شده است که به تعدادي از مهم‌ترین سوابق پژوهش‌های خارجی و داخلی صورت گرفته اشاره می­شود. برای مثال: بهرامی و رستگار (Bahrami and Rastegar, 2022) در مطالعه خود به شناسایی فیدرهای توزیع نیروی برق مبتنی بر امینت و ریسک پرداخته و از روش فازی بهترین- بدترین و ویکور8 و همچنین از روش سکا9 استفاده شده است. در این پژوهش سه معیار افت ولتاژ، تلفات و حاشیه بارگذاری به‌عنوان عملیات مبتنی بر امنیت و ریسک تعریف شده است. معصومی و همکاران(Masoumi & et al, 2022) در مطالعه خود جهت انتخاب یک استراتژیک تأمین­کننده در زنجیره تأمین انرژی­های تجدیدپذیر در شرایط سبز بهینه­سازی نرخ مصرف منابع و کاهش اثرات منفی زیست­محیطی، از رویکرد فازی بهترین - بدترین، واسپاس10 و کوپراس11 استفاده نموده­­اند. کرایدی و همکاران(Kraidi et al, 2021) در پژوهشی به بررسی کاهش خطرات ایمنی و امنیتی مرتبط با پروژه­های نفت و گاز مبتنی بر نظریه فازی با استفاده از روش­شناسی ترکیبی به تجزیه‌وتحلیل و رتبه­بندی روش‌های کاهش ریسک اشاره دارد. نتایج نشان داد عوامل: تروریسم، فساد اداری و مناطق ناامن بیشترین میزان در کاهش خطرات ایمنی و امنیتی مرتبط با پروژه­های نفت و گاز را دارند. مولی کاستیلو و همکاران(Mouli-Castillo et al, 2021) در مقاله خودارزیابی کمی ریسک در شبکه­های توزیع هیدروژن و مقایسه با گاز طبیعی را مدنظر قرار داده‌اند. یافته­های این تحقیق که بر اساس مدلسازی صورت گرفته است نشان از آن دارد که کنتور گاز خانگی عاملی خطرساز و دارای ریسک بالا است. بالالی و همکاران(Balali et al, 2021) در تحقیقی با عنوان رتبه­بندی ریسک­های مؤثر بر تهدیدات منابع انسانی در پروژه­های تأمین گاز طبیعی با استفاده از روش­های فرآیند تحلیل شبکه­ای12 و کوپراس به مطالعه موردی شهر شیراز پرداخته­اند. با استفاده از روش فرآیند تحلیل شبکه، عواملی از جمله: نصب، خطر نشتی، تأثیر ریسک، نحوه عملکرد و خطر وقوع و بر اساس رویکرد کوپراس عواملی چون: مداخلات شهرداری، اشتباهات در تعمیر گاز، تأمین لوله‌های گازرسانی، ناتوانی مالی پیمانکاران در عایق‌کاری لوله‌ها، خرابکاری انسانی و خوردگی مهم‌ترین عوامل شناسایی‌شده در ریسک­های مؤثر در پروژه­های تأمین گاز طبیعی قرار گرفته است. سلیک و جول (Celik and Gul, 2021) یک رویکرد مبتنی بر شناسایی خطر، ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل ریسک و نظارت و کنترل برای ساخت ایمنی سد به­منظور بهره­گیری بهینه از آب و تولید برق آبی با استفاده از روش بهترین– بدترین و مارکوس13 ارائه می­دهند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد که مهم‌ترین خطر ناشی از رانندگی وسایط نقلیه شناسایی شده است. محتشمی(Mohtashami, 2021) هدف از ارائه مقاله خود را یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره اصلاح ‌شده با رویکرد بهترین–بدترین فازی بیان می­دارد. نصراللهی و همکاران(Nasrollahi et al, 2021) ایجاد یک رویکرد یکپارچه بهترین-بدترین فازی و تکنیک پرامتی14 جهت انتخاب یک ربات مناسب برای اهداف صنعتی خاص در محیط تولید مبتنی بر اتوماسیون را مدنظر قرار داده‌اند. معصوم بیگی و همکاران (Masoumbeigi et al, 2021) در مطالعه خود به شناسایی و ارزیابی انواع خطرات و تهدیدات (ریسک­های) بالقوه تأسیسات آبی شهر هشتگرد در مورد کمیت و کیفیت آب و بهره­برداری و نگهداری پرداخته و از روش تجزیه‌وتحلیل حالات شکست و خرابی15 استفاده شده است. یافته­های این مطالعه نشان داد انجام اصلاحات به‌خصوص برای تهدیدات در سطح بحرانی، به ترتیب اولویت برای مخازن آب و شبکه توزیع، ایستگاه پمپاژ و سپس چاه­های آب، می­تواند نقش مؤثری در کاهش پتانسیل خطر و اثرات مخرب تهدیدات در بحران داشته است. تهرانی و همکاران (Tehrani et al, 2020) هدف از نگارش پژوهش خود را مديريت ريسك قراردادهاي سرمايه­گذاري پروژه­هاي بالادستي نفت و گاز ايران با رويكرد نظريه داده بنياد نظام­مند با خطوط راهنماي تفسل معرفی نموده­اند. نتایج حاکی از آن است که از بین دو دسته تحولات سياسي بين­المللي و تحولات اقتصادی، مهم‌ترین ریسک­های شناسایی‌شده، ريسك­هاي وقوع جنگ و ناآرامي، تحريم سرمايه­گذاري و تحريم فروش نفت و گاز هستند. همچنین از روش دلفی16 فازی نیز برای غربال­سازی شاخص­ها استفاده گردیده است. میرمحمد صادقی و نبویان­پور (Mirmohammad Sadeghi & Nabavianpour, 2019) هدف از نگارش خود را در پژوهشی، بررسی ریسک­پذیری (وضعیت موجود) شبکه توزیع آب شهر گرمسار به روش­های باینری17 و تاپسیس18 و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی19 بیان می­دارند. نتایج نشان داد روش تاپسیس (63 درصد صحت) نسبت به روش باینری (45 درصد صحت) در پیش‌بینی اتفاقات شبکه توزیع آب عملکرد بهتری داشته است. نصراللهی و اصغری­زاده (Nasrolahi & Asgharizadeh, 2019) هدف از ارائه پژوهش خود را شناسایی و اولویت­بندی شاخص­های مؤثر بر بهره­وری عوامل تولید و اشتغال در صنعت پرورش مرغ گوشتی استان آذربایجان غربی با روش بهترین- بدترین فازی عنوان می­دارند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد که در چهار گروه اصلی نیروی انسانی، هزینه، سرمایه و مواد دسته­بندی شده است. مهم‌ترین شاخص شناسایی‌شده قیمت فروش مرغ زنده و پس از آن، مدت زمان پرورش است. عسگری و همکاران (Asgari & et al, 2016) در پژوهشی بر اساس ساختار شکست ریسک و تکنیک تاپسیس شناسایی و اولویت‌بندی ریسک­های پروژه­های بالادستی نفت و گاز ایران را ارائه نموده­اند. نتیجه این پژوهش حاصل از آن است که علاوه بر گستردگی و تنوع ریسک­های پروژه­های بالادستی، اولویت‌بندی بر اساس سه سطح ساختار ریسک انجام که ریسک­های ناهمگون را سطوح دو و یک شامل می­شود طبقه­بندی شده است.

 بررسی ادبیات نظری مرتبط با پژوهش نشان داد که در اکثر مطالعاتی که تاکنون در زمینه اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز صورت گرفته، در مورد مباحث تخصصی گاز و تأثیرگذاری معیارهای مدیریت ریسک پژوهشی انجام نگرفته است و در تعداد کمی از مقالات مذکور به مطالعه فرآیند شناسایی و اولویت‌بندی مخاطرات و ریسک­های پروژه­های نفت و گاز و شبکه توزیع گاز شهری پرداخته شده است؛ بنابراین پژوهش جاری تلاش می­کند مؤثرترین و کلیدی­ترین معیارهای مدیریت ریسک که در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با آن روبه­رو هستند را به­عنوان یکی از مهم‌ترین چالش­های عنوان‌شده در زمینه مطالعاتی مطرح و با روش لاوشه شناسایی و انجام دهد. همچنین تاکنون پژوهشی برای مقایسه نتایج حاصل‌شده از یکدیگر با استفاده از دو تکنیک­ تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی و بهترین– بدترین فازی انجام نشده است.

 

روش تحقیق

در اين پژوهش با توجه به اينكه هدف، در نظر گرفتن معیارهای مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی است، پژوهشی کاربردی و از نظر ماهیت داده­ها، روش توصيفي - تحلیلی و از نوع پيمايشي است. براي تدوين چارچوب نظري تحقيق و مروري بر تحقيقات پيشين از روش مطالعه كتابخانه­اي و در قسمت مطالعه کاربردی از نوع میدانی از طریق مشاهده و مصاحبه با گروه خبرگان و متخصصین حوزه صنعت گاز طبیعی استفاده گردیده است. پس از ارزیابی تحقیقات و نظریه­هاي گروه خبرگان مرتبط با موضوع تحقیق، بر اساس معیارهای پژوهش اقدام به تهیه و طراحی پرسشنامه محقق ساخته گردید.

جامعه آماری این پژوهش در حوزه صنعت گاز طبیعی است. نمونه آماری این پژوهش 36 نفر است که به‌عنوان خبرگان و متخصصین این حوزه انتخاب شده است. از این تعداد 31 نفر به پرسشنامه محقق ساخته جواب داده­اند و تعداد 31 پرسشنامه قابل استفاده عودت گردید. به دليل قابليت دسترسي به جامعه آماري، روش نمونه­گيري غیرتصادفی هدفمند به شيوة سرشماري انجام گرفته و كل جامعه آماري را شامل مي­شود.

در این پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته، روش لاوشه، تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی، تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین – بدترین فازی استفاده می­شود. جهت تجزیه‌وتحلیل یافته­های پژوهش در انجام روش لاوشه به کمک نرم­افزار اکسل20 عوامل مؤثر و با اهمیت بیشتر انتخاب و بقیه عوامل حذف می‌شوند. همچنین با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی و بهترین- بدترین فازی با استفاده از نرم­افزار لینگو21 معیارهای کلیدی مدیریت ریسک وزن داده و اهمیت آنها محاسبه و ارزیابی می­شود و در نهایت نتایج حاصل با یکدیگر مقایسه می­گردد.

 

تکنیک سوارا فازی

تکنیک سوارا یکی از روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره است که توسط کرسولین و همکاران(Kersuliene et al, 2010) در زمینه وزن­دهی به معیار­های پژوهش با استفاده از نظرات جمعی خبرگان معرفی شده است. در این روش اهمیت و اولویت­بندی وزن هر معیار با استفاده از عواملی مانند دانش ضمنی، تجربه و اطلاعات توسط گروه خبره تعیین می­گردد. مهم‌ترین معیار در رتبه اول و کم‌اهمیت‌ترین معیار در رتبه آخر قرار می­گیرد. سپس با توجه به میانگین مقدار رتبه­ها، رتبه­بندی نهایی صورت می­پذیرد؛ در این روش ابتدا، معیارها با توجه به نظر خبرگان اولویت­بندی شده و سپس میزان اهمیت و وزن نسبی هر یک از آنها نسبت به یکدیگر محاسبه و تعیین می­گردد. تکنیک سوارا فازی برحسب سه حد پایین، متوسط و بالا طبق نظر ماوی و همکاران (Mavi et al, 2017) شامل پنج گام و مرحله است و به شرح ذیل است:

گام اول: ابتدا معیارهاي کلیدی و نهایی که وزن داده شده است را بر اساس درجه اهمیت به‌صورت نزولی مرتـب می­شوند. مهم‌ترین معیار در ردیف اول قرار می­گیرد.

گام دوم: در این مرحله اهمیت نسبی هریک از معیارها نسبت به معیار مهم­تر قبلی مشخص و تعیین می­گردد کـه با Sj نشان داده می­شود.

 گام سوم: در این گام ضریب فازی محاسبه می­گردد که تابعی از مقدار اهمیت نسبی هر معیار است. این ضریب فازی با Ki نمایش داده می­شود و با استفاده از رابطه (1) محاسبه می­گردد.

گام چهارم: وزن اولیه معیارها طبق رابطه (2) محاسبه و تعیین می­گردد که با حرف اختصاری آمده است. لازم به ذکر است وزن معیار نخست که مهم‌ترین معیار است برابر عدد یک در نظر گرفته می­شود.

(1)

K~L=

گام پنجم: در مرحله آخر، وزن نهایی و قطعی معیارها که وزن نرمال شده نیز محسوب می­شود با استفاده از حرف اختصاری بر اساس رابطه (3) محاسبه می­گردد.

(2)

 

 =

لازم به ذکر است که خروجی در این گام، به­صورت وزن­های نسبی فازی است که باید از طریق رابطه (4) به اعداد ()  قطعی تبدیل شوند.

(3)

 =

تکنیک بهترین- بدترین فازی

 تکنیک بهترین-بدترین فازی یکی از جدیدترین و کاربردی­ترین روش­های        تصمیم­گیری چندمعیاره فازی است که در راستای پاسخ به ابهامات و معایب سایر       روش­های مبتنی بر مقایسه زوجی بین هر یک از این دو معیار (بهترین و بدترین) و دیگر معیارها انجام می­پذیرد که یک مسئله حداقل-حداکثری جهت مشخص کردن وزن معیارهای مختلف فرموله و حل می­گردد (Rezaei, 2015). ازجمله ویژگی­های برجسته این روش نسبت به سایر روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره فازی می­توان نیاز به داده­های مقایسه­ای کمتر و همچنین منجر به مقایسه­ای پایدارتر و استوارتری می­شود، بدین معنی که جواب­های قابل اطیمنان­تری به دست می­آید (Rezaei, 2016). این روش اولین بار توسط گو و ژائو (Guo & Zhao, 2017) توسعه داده شده است. تکنیک بهترین- بدترین فازی شامل پنج گام و مرحله اصلی است که در ذیل بدان اشاره می­شود (گو و ژائو، 2017):

گام 1: در این مرحله، مجموعه معیارهای {C1, C2,…, Cn} که باید در تصمیم­گیری مورد استفاده قرار گیرند، مشخص می­گردد.

گام 2: در این بخش، تصمیم­گیرندگان بهترین (مطلوب­ترین و مهم‌ترین) و بدترین (نامطلوب­ترین و بی­اهمیت­ترین) معیارها را مشخص می‌کنند.

گام 3: در این گام، میزان عملکرد بهترین معیار در برابر سایر معیارها تعیین و مشخص می­شود. بردار نتایج مقایسات بهترین معیار نسبت به بقیه معیارها به‌صورت رابطه (5) بیان می­شود:

(4)

Wcrisp=

(5)

AB= (αB1, αB2, …, αBn)

گام 4: در این مرحله، میزان عملکرد همه معیارها نسبت به بدترین معیار تعیین و مشخص می­شود. بردار نتایج مقایسات معیارها نسبت به بدترین معیار به‌صورت رابطه (6) بیان می­شود:

(6)

AW= (α1w, α2w, …, αnw)

گام 5: در این بخش، مقادیر بهینه وزن­ها برای معیارها تعیین و مشخص می­گردد. مقادیر بهینه برای معیارها منحصربه‌فرد است که برای هر جفت از- ᾶBj    و   - ᾶJW  خواهیم داشت. برای برآورده ساختن این شروط برای همه j ها باید راه‌حلی انجام گیرد که مقدار قدر مطلق حداکثر اختلاف   │ - ᾶBj - ᾶBj│  و │  - ᾶjW│ حداقل گردد. با توجه به اینکه وزن­ها غیرمنفی و جمع­پذیر هستند، مسئله به‌صورت مدل (1) بیان می­گردد:  

(1)

Min Max {│ - ᾶBj│and │ - ᾶjW│}

S.t

 

 

                             j= 1, 2, …, n

     که ᾶjw = (ljw, mjw, ujw),  = (, , ), J= (, , ), B= (, , )   و ᾶBJ = (lBj, mBj, uBj)  تعریف می­شود.  

در ادامه مدل (1)، با تعریف ξ = (lξ, mξ, uξ)   و lξ mξ  uξ   و با در نظر گرفتن  ξ* = (K*, K*,K*)  و K*   مدل نهایی به‌صورت مدل (2) تبدیل و به دست می­آید.

(2)

Min ξ                                                                                                                         

S.t

│ – (lBj,mBj,uBj) │≤ (K*, K*, K*)

│ – (ljW, mjW, ujW) │≤ (K*, K*, K*)

 

                         j= 1, 2, …, n

 

با حل مدل (2)، مقادیر بهینه و نهایی وزن­های (W1*, W2*, …, Wn*) و مقدار ξ* و نرخ سازگاری با بهره­گیری از نظرات خبرگان به دست خواهد آمد.

يافته­های پژوهش

با استفاده از مرور ادبیات تحقیق در منابع و مراجع معتبر به‌ویژه مطالعات میدانی و نظرسنجی و مصاحبه با خبرگان متخصص و صاحب‌نظر در حوزه صنعت گاز طبیعی، طبق جدول (1)، تعداد 32 معیار مدیریت ریسک با 6 بعد (عنوان ریسک) به‌عنوان معیارهای مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی شناسایی و دسته­بندی شدند. در مرحله بعد، پرسشنامه محقق­ساخته بین جامعه آماری ذکر شده توزیع و پس از پاسخ­ به سؤالات طراحی‌شده و تکمیل آن، میزان اهمیت هر کدام از این معیارها ارزیابی می­گردد.

به­منظور محاسبه ضریب و نسبت روایی محتوایی پژوهش و استفاده از روش لاوشه ابتدا شاخص CVR22 و در ادامه شاخص CVI23 نسبت به تعداد کل مشارکت­کنندگان (خبرگان متخصص) که در اجرای این تحقیق به پرسشنامه محقق­ساخته جواب داده­اند (31 نفر) انجام می­گردد. شاخص CVR در محدوده 31/0 تا 33/0 قرار می­گیرد که اگر شاخص محاسبه‌شده برای گویه­ها، مقدار منفی یا کوچک‌تر از 31/0 باشد آن گویِ را کنار گذاشته و از پرسشنامه حذف می­گردد؛ در غیر این صورت، گویه در پرسشنامه باقی می­ماند. همچنین برای محاسبه شاخص CVI، اگر مقدار حاصل از 7/0 کوچک­تر بود گویه حذف می‌شود؛ اگر بین 7/0 تا 79/0 بود باید بازبینی انجام شود و اگر از 79/0 بزرگتر بود قابل قبول است. نظر به اینکه هرگز از هر دو روش‌ها همزمان نمی­توان استفاده کرد، چونکه هر کدام ممکن است نتایج متفاوتی را ارائه کنند، بنابراین برای غلبه بر این مشکل، در این تحقیق، با استفاده از شاخص روایی CVI، شاخص­هایی که با استفاده از CVR تعیین شده­اند، مجدداً با استفاده از شاخص CVI مورد سنجش و غربالگری در شاخص­های تعیین‌شده CVR قرار می­گیرد (لاوشه، 1975). در نهایت نتایج به‌دست‌آمده از روش لاوشه جهت ارزیابی شاخص­های CVR و CVI در جدول (1) و همچنین معیارهای کلیدی و نهایی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی در جدول (2) دیده می­شوند.

 

جدول (1): ارزیابی معیار­های مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی

عنوان ریسک

معیارهای مدیریت ریسک

شاخص

CVR

شاخص

CVI

وضعیت (نتیجه پذیرش/ عدم پذیرش)

طراحی

عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی

0.806

0.90

باقی می­ماند.

عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه

0.548

0.77

باقی می­ماند.

بروز تغییرات در طراحی در طول پروژه

0.097-

---

حذف می­شود.

عدم شفافیت برخی از دستورالعمل­های طراحی

0.032-

---

حذف می­شود.

فنی

پیچیدگی‌های ناشی از تکنولوژی و نوآوری­های جدید مورد استفاده در اجرای پروژه

0.355-

---

حذف می­شود.

عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه

0.677

0.83

باقی می­ماند.

عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه

0.548

0.77

باقی می­ماند.

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه

0.613

0.81

باقی می­ماند.

ریسک‌های راه‌اندازی موقت پروژه

0.226

---

حذف می­شود.

مدیریتی

مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی

0.806

0.90

باقی می­ماند.

کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی

0.484

0.74

باقی می­ماند.

ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه

0.548

0.77

باقی می­ماند.

ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه

0.548

0.77

باقی می­ماند.

فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران

0.419

0.71

باقی می­ماند.

عدم پایبندی به تعهدات ارائه‌شده به ذینفعان پروژه (نارضایتی ذینفعان، شکل­گیری پرونده­های قضایی و حقوقی، اتلاف در منابع مالی و زمان و ...)

0.032

---

حذف می­شود.

برون‌سپاری نامناسب پروژه

0.032

---

حذف می­شود.

مدیریتی

عدم‌کفایت منابع انسانی و سازمانی پروژه

0.161

---

حذف می­شود.

زیست

‌محیطی

خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه

0.548

0.77

باقی می­ماند.

توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره)

0.613

0.71

باقی می­ماند.

شرایط جوی نامناسب

0.290-

---

حذف می­شود.

ایمنی

توقف در کار به دلیل مخاطرات ایمنی (بروز حوادث آتش‌سوزی و خسارت به اموال، نشت گاز و ...)

0.097

---

حذف می­شود.

توقف در کار به دلیل عوامل زیان‌آور در محیط کار (عوامل بیماری‌زا، گرما، سرما و ...)

0.226-

---

حذف می­شود.

عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی

0.484

0.74

باقی می­ماند.

مالی و اقتصادی

عدم تأمین به‌موقع منابع مالی

0.806

0.90

باقی می­ماند.

هزینه فرصت ازدست‌رفته

0.032

---

حذف می­شود.

خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه

0.419

0.71

باقی می­ماند.

عدم اجرای بودجه‌ریزی عملیاتی

0.226

---

حذف می­شود.

اشکال در تهیه اسناد و برگزاری مناقصات و استعلامات و انتخاب پیمانکاران واجد صلاحیت

0.290

---

حذف می­شود.

برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء

0.613

0.81

باقی می­ماند.

اشکالات در فهرست بهاء

0.161

---

حذف می­شود.

عدم توانایی در تهیه اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه به علت تحریم و ممنوعیت­های خاص

0.226

---

حذف می­شود.

نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی

0.419

0.71

باقی می­ماند.

 

جدول (2): معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی

ردیف

عنوان ریسک

معیارهای کلیدی مدیریت ریسک

1

2

طراحی

عدم کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی

عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه

3

4

5

فنی

عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه

عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه

6

7

8

9

10

مدیریتی

مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی

کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی

ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه

ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه

فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین­کنندگان و پیمانکاران

11

12

زیست‌محیطی

خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه

توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره)

13

ایمنی

عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی

14

15

16

17

مالی و اقتصادی

عدم تأمین به‌موقع منابع مالی

خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه

برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء

نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی

بر اساس یافته­های به‌دست‌آمده از نتایج محاسبه شاخص CVR برای ارزیابی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی، از 32 معیار در نظر گرفته شده، 17 معیار در پرسشنامه باقی می­ماند و 15 معیار به دلیل عدم احراز سطح شاخص از پرسشنامه کنار گذاشته و حذف می­شود. همچنین طبق نتایج جدول (1)، از 17 معیار مدیریت ریسک شناسایی‌شده، همان 17 معیار برحسب نتایج شاخص CVI باقی‌مانده است که به‌عنوان معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در جدول (2) نمایش داده شده است.

پس از انجام و انتخاب معیارهای کلیدی و نهایی مدیریت ریسک مطابق جدول (2)، در مرحله بعد وزن بهینه و نهایی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک سوارا فازی انجام می­گردد. نتایج آن با توجه به گام­های پنج­گانه اشاره‌شده در انجام تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی در جداول (3) تا (4) و نمودار (1) دیده می­شود.

جدول (3): محاسبات نهایی مربوط به تعیین میزان اهمیت نسبی (Sj)، ضریب فازی (Kj)، وزن اولیه هر معیار (qj) و وزن نهایی و قطعی (wj) مقادیر معیارها مربوط به معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی

معیارهای کلیدی مدیریت ریسک

Sj

Kj

qj

wj

رتبه

عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه

0.63

1.63

0.35

0.89

1

نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی

0.73

1.73

0.2

0.89

1

عدم کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی

0.87

1.87

0.11

0.82

2

عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه

0.00

1

1

0.82

2

عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه

0.83

1.83

0.02

0.82

2

کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی

0.70

1.7

0

0.82

2

برآورد نامناسب هزینه ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء

0.75

1.75

0.06

0.82

2

ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه

0.80

1.8

0

0.81

3

توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره)

0.88

1.88

0

0.81

3

عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی

0.87

1.87

0

0.81

3

عدم تأمین به‌موقع منابع مالی

0.69

1.69

0

0.81

3

خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه

0.97

1.97

0.01

0.81

3

ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه

0.90

1.9

0.01

0.74

4

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه

0.87

1.87

0

0.67

5

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه

0.87

1.87

0

0.67

5

مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی

0.70

1.7

0

0.65

6

خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه

0.73

1.73

0.04

0.65

6

فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران

0.77

1.77

0.57

0.50

7

 

جدول (4): وزن نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک سوارا فازی

ردیف

رتبه

معیارهای کلیدی مدیریت ریسک

وزن نهایی و قطعی

1

1

عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه

0.89

2

1

نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی

0.89

3

2

عدم کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی

0.82

4

2

عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه

0.82

5

2

عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه

0.82

6

2

کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی

0.82

7

2

برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء

0.82

8

3

ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه

0.81

9

3

توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره)

0.81

10

3

عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی

0.81

11

3

عدم تأمین به‌موقع منابع مالی

0.81

12

3

خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه

0.81

13

4

ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه

0.74

14

5

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه

0.67

15

6

مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی

0.65

16

6

خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه

0.65

17

7

فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران

0.50

 

 

نمودار (1): وزن نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک سوارا فازی

همانگونه که از جدول (4) و نمودار (1) مشاهده می­گردد دو معیار کلیدی عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه و نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی با وزن نهایی و قطعی 89/0 بیشترین وزن و پنج معیار کلیدی عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی، عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه، عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه، کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی و برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء با وزن نهایی و قطعی 82/0 در رتبه دوم نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی قرار دارند و معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین­کنندگان و پیمانکاران در رتبه هفتم با کمترین وزن نهایی و قطعی به مقدار 50/0 قرار گرفته است.

در ادامه به­منظور مقایسه نتایج دو تکنیک نامبرده در مطالعه حاضر، با توجه به گام­های پنج­گانه اشاره‌شده در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین- بدترین فازی و شناسایی عوامل کلیدی بهترین و بدترین معیارهای مدیریت ریسک در نظر گرفته شده، مراحل و ماهیت دی­فازی سازی24، ماتریس اولیه تصمیم25، ارزیابی اهمیت بهترین و بدترین معیار نسبت به سایر معیارها و در نهایت محاسبه وزن بهینه و نهایی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی طبق جدول (2) انجام و در جداول (5) تا (7) و نمودارهای (2) تا (4) آمده است. همچنین در این تحقیق از اعداد M᷉= (l, m, u) فازی مثلثی استفاده می­شود که یک عدد فازی مثلثی است و بیانگر بزرگ­ترین، محتمل­ترین و کوچک­ترین ارزش ممکن در مجموعه خود هستند.

بر اساس یافته­ها و ارزیابی صورت گرفته مطابق جدول (1)، معیار عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی با وزن 90/0، به­عنوان بهترین (مطلوب­ترین، مهم‌ترین) با بیشترین اهمیت و معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین­کنندگان و پیمانکاران پروژه با وزن 71/0، به­عنوان بدترین (نامطلوب­ترین، کم‌اهمیت‌ترین) با کمترین اهمیت دارا هستند.

جدول (5): ارزیابی اهمیت بهترین معیار نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی (نرمال­سازی مقادیر)

معیار

مقادیر

W1

W2

W3

W4

W5

W6

W7

W8

W9

l

4

2

5

5

2

3

5

2

3

m

6

6

7

7

6

5

7

7

7

u

8

9

8

9

8

9

9

8

8

معیار مقادیر

W10

W11

W12

W13

W14

W15

W16

W17

 

l

3

3

2

3

2

2

4

5

m

5

6

7

5

7

7

5

7

u

9

8

9

8

9

9

9

9

 

 

 

 

 

نمودار (2): ارزیابی اهمیت بهترین معیار نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی (نرمال­سازی مقادیر)

 

جدول (6): ارزیابی اهمیت بدترین معیار نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی (نرمال­سازی مقادیر)

معیار

مقادیر

W1

W2

W3

W4

W5

W6

W7

W8

W9

l

1

1

2

2

1

1

2

1

1

m

6

5

3

6

7

5

4

6

5

u

8

8

9

7

9

7

9

7

7

معیار

مقادیر

W10

W11

W12

W13

W14

W15

W16

W17

 

l

1

1

1

1

2

1

2

1

m

7

6

7

5

7

4

3

4

u

8

7

9

7

9

8

8

8

 

 

نمودار (3): ارزیابی اهمیت بدترین معیار نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی (نرمال­سازی مقادیر)

سپس بر اساس مدل (2) در تکنیک بهترين - بدترين فازي، مسئله بهينه­سازي بسط داده مي­شود و با توجه به محاسبه حد و کران بالا و پایین مقادیر نرمال شده و مقادیر قطعی در بهترین و بدترین معیار نسبت به سایر معیارها، نتیجه محاسبات در قالب مدل (2) به‌صورت مدل (3) ارائه می­گردد.

مدل (3)

Min ξ*                               

S.t.

|W1 – 5.78 W2|£ ε

|W1 – 6.78 W3|£ ε

|W1 – 7 W4|£ ε

|W1 – 5.57 W5|£ ε

|W1 – 5.43 W6|£ ε

|W1 – 7 W7|£ ε

|W1 – 6.2 W8|£ ε

|W1 – 6.39 W9|£ ε

|W1 – 5.43 W10|£ ε

|W1 – 5.78 W11|£ ε

|W1 – 6.36 W12|£ ε

|W1 – 5.22 W13|£ ε

|W1 – 6.36 W14|£ ε

|W1 – 6.36 W15|£ ε

|W1 – 5.61 W16|£ ε

|W1 – 7 W17|£ ε

|W2 – 4.78 W14|£ ε

|W3 – 3.98 W14|£ε

|W4 – 5.39 W14|£ε

|W5 – 6.16 W14|£ε

|W6 – 4.57 W14|£ε

|W7 – 4.64 W14|£ε

|W8 – 5.20 W14|£ε

|W9 – 4.57 W14|£ε

|W10 – 6.02 W14|£ε

|W11 – 5.2 W14|£ε

|W12 – 6.16 W14|£ε

|W13 – 6.36 W14|£ ε

|W15– 4.22 W14|£ε

|W16 – 3.80 W14|£ε

|W17 – 4.22 W14|£ε

در نهایت با جمع معیارها که بایستی عدد یک شود، وزن بهینه و نهایی محاسبه شده معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی، نرخ سازگاری و مقدار ξ* در جدول و نمودار ذیل مشاهده می­گردد.

جدول (7): وزن نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک بهترین – بدترین فازی

ردیف

معیارهای کلیدی مدیریت ریسک

وزن نهایی و قطعی

1

عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی (W1)

22/0

2

عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه (W2)

053/0

3

عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه (W3)

045/0

4

عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه (W4)

044/0

5

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه (W5)

055/0

6

مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی (W6)

056/0

7

کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی (W7)

044/0

8

ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه (W8)

049/0

9

ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه (W9)

021/0

10

فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین­کنندگان و پیمانکاران (W10)

056/0

11

خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه (W11)

053/0

12

توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره) (W12)

048/0

13

عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی (W13)

058/0

14

عدم تأمین به‌موقع منابع مالی (W14)

048/0

15

خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه (W15)

048/0

16

برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء (W16)

055/0

17

نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی (W17)

044/0

مجموع اوزان 00/1

نرخ سازگاری 062/0

مقدار ξ*          096/0

 

 

نمودار (4): وزن نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک بهترین– بدترین فازی

همانگونه که از جدول (7) و نمودار (4) مشاهده می­گردد معیار کلیدی عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی با وزن نهایی و قطعی 22/0 بیشترین وزن را نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی دارند و معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین­کنندگان و پیمانکاران با کمترین وزن نهایی و قطعی به مقدار 048/0 قرار گرفته است.

در نهایت به­منظور مقایسه نتایج حاصل شده از وزن نهایی و قطعی یافته­های به‌دست‌آمده با انجام دو تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی و بهترین-بدترین فازی به ترتیب بیشترین تا کمترین اهمیت در جدول (7) مشاهده می­شود.

جدول (7): مقایسه نتایج حاصل‌شده از وزن نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک سوارا فازی و بهترین– بدترین فازی

ردیف

معیارهای کلیدی مدیریت ریسک

وزن قطعی با رویکرد سوارا فازی

وزن قطعی با رویکرد بهترین-بدترین فازی

1

عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه

0.89

044/0

2

نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی

0.89

044/0

3

عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی

0.82

22/0

4

عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه

0.82

053/0

5

عدم برنامه­ریزی مناسب جهت اجرای پروژه

0.82

045/0

6

کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی

0.82

044/0

7

برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء

0.82

055/0

8

ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه

0.81

021/0

9

توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره)

0.81

048/0

10

عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی

0.81

058/0

11

عدم تأمین به‌موقع منابع مالی

0.81

048/0

12

خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه

0.81

048/0

13

ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه

0.74

049/0

14

عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه

0.67

055/0

15

مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی

0.65

056/0

16

خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه

0.65

053/0

17

فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران

0.50

056/0

 

بحث و نتیجه­گیری

با توجه به یافته­های ذکر شده در بخش پنج این پژوهش، به مدیران شرکت گاز کمک می­کند تا چالش­های موجود در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با در نظر گرفتن معیارهای کلیدی مدیریت ریسک را شناسایی نمایند تا با توجه به محدودیت­ها و مشکلات به وجود آمده در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز در جهت رهایی و برون‌رفت از این چالش­ها اقدامات و راه­کارهایی کاربردی و مدیریتی به عمل آورند و برنامه­ریزی نمایند.

در این پژوهش، مطابق نظرات خبرگان متخصص در حوزه صنعت گاز طبیعی، با استفاده از روش لاوشه معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی شناسایی شده است. همچنین با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی و بهترین- بدترین فازی وزن نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز نیز تعیین گردید.

بر اساس یافته­های به‌دست‌آمده در بخش پنج این پژوهش، از بین 32 معیار مدیریت ریسک، 17 معیار برحسب نتایج محاسبه شاخص CVI باقی‌مانده است.

همچنین طبق ارزیابی صورت گرفته اوزان نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از تکنیک         تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی در جدول (4) و نمودار (1) مشاهده می­گردد. براین اساس دو معیار کلیدی عدم کنترل برنامه زمان‌بندی پروژه و نوسانات در نرخ ارز و تورم در بازارهای اقتصادی با وزن قطعی 89/0 بیشترین وزن را نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز دارند. همچنین به ترتیب معیارهای عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی، عدم تسلط کافی مهندس طراح جهت تهیه پکیج پروژه، عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرای پروژه، کارایی و اثربخشی ضعیف و نادرست مدیریتی و نظارتی و برآورد نامناسب هزینه‌ها و صورت مقادیر و عدم توجه به فهرست بهاء در رتبه دوم با وزن قطعی 82/0، معیارهای ضعف در عملکرد و توانایی پایین تأمین‌کنندگان پروژه، توقف در کار به دلیل مخاطرات طبیعی (سیل، زلزله و غیره)، عدم رعایت استاندارد و فاکتورهای ایمنی در طراحی، عدم تأمین به­موقع منابع مالی و خرید و تأمین نامناسب و بدون کیفیت اقلام، کالاها و تجهیزات مورد استفاده در پروژه در رتبه سوم با وزن قطعی 81/0، معیار ضعف در عملکرد و توانایی پایین پیمانکاران پروژه در رتبه چهارم با وزن قطعی 74/0، معیار عدم دسترسی به‌موقع به اقلام، کالاها و تجهیزات باکیفیت و مطلوب مورد استفاده در پروژه در رتبه پنجم با وزن قطعی 67/0، دو معیار مشکلات ناشی از اخذ مجوزها و طی شدن روندهای قانونی و مقرراتی و خطر رانش، حرکت زمین و فرونشست در اجرای پروژه در رتبه ششم با وزن قطعی 65/0 و معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران در رتبه هفتم با وزن قطعی 50/0 قرار گرفته است.

از طرفی دیگر، برحسب ارزیابی صورت گرفته با توجه به یافته­های جدول (7) و نمودار (4) که با استفاده از تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین- بدترین فازی انجام‌شده است، اوزان نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی نشان داده شده است. ازاین‌رو معیار عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی با وزن قطعی 22/0، به­عنوان بهترین (مطلوب­ترین، مهم‌ترین) با بیشترین اهمیت و معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین­کنندگان و پیمانکاران با کمترین وزن قطعی به مقدار 048/0، به­عنوان بدترین (نامطلوب­ترین، کم‌اهمیت‌ترین) با کمترین اهمیت نسبت به سایر معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز در نظر گرفته شده و ارزیابی می­شوند.

بر همین اساس، طبق نتایج حاصل‌شده از اوزان نهایی و قطعی معیارهای کلیدی مدیریت ریسک در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی با استفاده از دو تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی و بهترین– بدترین فازی، چنین استنباط می­گردد که معیار عدم‌کفایت یا نقص اطلاعات فنی برای طراحی در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین – بدترین فازی با وزن قطعی (22/0) با رتبه دوم در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارافازی فازی با وزن قطعی (82/0) هم­خوانی دارد و از بیشترین اهمیت برخوردار است. همچنین معیار فرآیند نامناسب ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان و پیمانکاران در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین–بدترین فازی با وزن قطعی (50/0) و در تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارافازی فازی با وزن قطعی (048/0) کمترین اهمیت را به خود اختصاص داده که اشتراک معنایی با یکدیگر دارند.

با مقایسه نتایج دو تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره و کاربرد آن در حوزه مورد مطالعه، نتایج حاصل از تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین– بدترین فازی اولویت بالاتری نسبت به نتایج حاصل شده از تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره سوارا فازی دارد. دلیل برتری نتایج بدست آمده از تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره بهترین– بدترین فازی نسبت به سایر تکنیک­های تصمیم­گیری چندمعیاره فازی دیگر، این است که در راستای پاسخ به ابهامات در داده­ها و اطلاعات موجود جواب­های قابل اطمینان­، پایدار و استوارتری به دست می­آید.

با عنایت به بخش یافته­های این پژوهش، در یک جمع­بندی کلی می­توان چنین نتیجه گرفت که بایستی مدیران ارشد حوزه صنعت گاز تدابیر مدیریتی مؤثر و هدفمندی از جمله: نظارت کامل و دقیق بر بخش­های عملیاتی، هماهنگی و ارتباط اثربخش بین بخش­های کارفرما و پیمانکار، به‌کارگیری نیروهای متخصص با شرایط خاص پروژه و باتجربه و دارای دانش فنی و اجرایی مرتبط در زمینه طراحی پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی و همچنین به‌کارگیری نفرات فنی جهت فرآیند بررسی و خرید تجهیزات پروژه، بروز بودن علم و آگاهی نیروهای مهندسی مشاور و طراح با فناوری­ها و تکنولوژی­های نوین و جدید، طراحی کامل، جامع و فنی پروژه با در نظر گرفتن کلیه جزئیات اجرایی در نقشه­ها جهت گستردگی و پراکنده بودن پروژه­های گازی، حضور مهندس طراح در محل و بازدید از پروژه و شناسایی مشکلات پروژه قبل از مرحله طراحی و رعایت ملزومات و نیازمندی آن، ارزیابی و انتخاب سیستماتیک و تهیه لیست و فهرست از تأمین­کنندگان مورد تأیید و توانمند شرکت­های گازی و غیره در راستای افزایش اثربخشی و مدیریت بهینه در اجرای پروژه­های شبکه­های توزیع گاز طبیعی گام بردارند.

در خصوص پیشنهادهای پژوهشی نیز پیشنهاد می­شود در پژوهش­های آتی با       بهره­گیری از رویکردهایی مانند آراس26 فازی و واسپاس فازی و مقایسه نتایج به‌دست‌آمده با پژوهش جاری در صنعت مورد مطالعه پرداخته شود.

 

References:

Asgari, Mohammad Mehdi; Sadeghi Shahdani, Mehdi and Seifloo, Sajjad. (2015). Identifying and prioritizing the risks of Iran's upstream oil and gas projects using the risk structure format (RBS) and TOPSIS technique. Economic Policy and Research Quarterly, 24(78).

Bahrami, S and Rastegar, M. (2022). Security - based critical power distribution feeder identification: application of fuzzy BWM-VIKOR and SECA. International journal of electrical power and energy systems.

Balali, A; Valipour, A; Edwards, R and Moehler, R. (2021). Ranking effective risks on human resources threats in natural gas supply projects using ANP-COPRAS method: Case study of Shiraz. Reliability engineering and system safety.

Barkhordari Ahmadi, M; Jamali, E.(2017). Identifying Risks of Oil Industry Projects Based on PMBOK’s Standard, and Ranking Them by Using FAHP & Fuzzy TOPSIS Case study: Tehran Jonoob Technical and Construction Company, in the Site of Persian Gulf Star Oil Company. Roshd-e-Fanavari.13(50).

Celik, E and Gul, M. (2021). "Hazard identification, risk assessment and control for dam construction safety using an integrated BWM and MARCOS approach under interval type-2 fuzzy sets environment. Automation in construction.

Dos Santos, Sidney Pereira; Eugenio Leal, Jose and Oliveira, Fabri. (2011). Th development of a natural gas transportation logistics management system. Energy Policy 39.

Flanagan, R., Norman, G. (2000). Risk Management and Construction. Blackwell Publishing Ltd, Oxford.

Guo, S., Zhao, H., 2017. Fuzzy best-worst multi-criteria decision-making method and its applications. Knowledge-based systems.

Kraidi, L; Shah, R; Matipa, W and Borthwick, F. (2021). An investigation of mitigating the safety and security risks allied with oil and gas pipeline projects. Journal of pipeline science and engineering.

Lawshe, C.H. (1975). A quantitative approach to content validity. Phrsonnhl psychoi.ogy.

Masoomi, B; Ghasemian Sahebi, I; Fathi, M; Yildirim, F and Ghorbani, S. (2022). Strategic supplier selection for renewable energy supply chain under green capabilities (fuzzy BWM-WASPAS-COPRAS approach). Energy strategy reviews.

Masoumbeigi H, Sadat Rasoul M, Qanizadeh G. Risk Identification and Assessment in Hashtgerd Drinking Water Facilities by FMEA Method. J Mar Med 2022; 3 (4):218-228

Matbou, F and Maleki, A. (2022). Prioritizing strategic innovative energy technologies for development by a novel fuzzy approach based on distances from ideals (case study: Upstream technologies of Iran’s oil industry fields). Energy Rep.

Mirmohammadsadeghi, S., & Nabavianpour, M. (2019). Investigating the Risk of Garmsar Water Distribution Network through Binary and TOPSIS Methods Using GIS. Journal of Water and Sustainable Development, 6(1), 15-22. doi: 10.22067/jwsd.v6i1.73620.

Mohtashami, A. (2021). "A novel modified fuzzy best-worst multi-criteria decision-making method". Expert systems with applications.

Moradi, Afshar; Najafi Kani, Ibrahim and Parvini, Mehdi. (2016). Risk assessment of urban gas distribution network using hierarchical analysis in Sanandaj city. Bimonthly journal of work health of Iran, 14(4).

Mouli-Castillo, J; Haszeldine, S. R; Kinsella, K; Wheeldon, M and McIntosh, A. (2021). A quantitative risk assessment of a domestic property connected to a hydrogen distribution network. International journal of hydrogen energy.

Nasrollahi, M., & Asgharizadeh, E. (2019). Identification and Prioritization of Criteria affecting the Productivity of Production Factors in Broiler Industry Using Fuzzy Best-Worst Method: A Case Study of West Azerbaijan Province of Iran. Agricultural Economics and Development, 27(2), 237-261. doi: 10.30490/aead.2019.95476

Nasrollahi, M; Ramezani, J and Sadraei, M. (2020). "A FBWM-PROMETHEE approach for industrial robot selection". Heliyon.

Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Omega.

Rezaei, J. (2016). Best-worst multi-criteria decision-making method: Some properties and a linear model. Omega.

Tehrani, R., Ebrahimi, S. N., & Misaghi Farouji, J. (2020). RISK MANAGEMENT OF IRAN UPSTREAM OIL AND GAS INVESTMENT CONTRACTS, GROUNDED THEORY METHOD (GTM) & TEFCEL APPROACH. Journal Of Researches Energy Law Studies, 6(2), 265-284. doi: 10.22059/jrels.2021.282338.285

Zhang, Y and Fan, Z.P. (2014). An optimization method for selecting project risk response strategies. Int. J. Proj. Manage. 32 (3), 412–422.

 

 

[1] . گروه مهندسی صنایع، واحد نجف­آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف­آباد، ایران

[2] . مرکز تحقیقات فناوری­های نوین ساخت و تولید، گروه مهندسی صنایع، واحد نجف­آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف­آباد، ایران                                                                            Nikbakht2020@yahoo.com

[3] . مرکز تحقیقات فناوری‌های نوین ساخت و تولید، گروه مهندسی صنایع، واحد نجف­آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف­آباد، ایران

[4] . گروه مهندسی صنایع، واحد نجف­آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف­آباد، ایران

تاریخ وصول تاریخ پذیرش

[5]  Lawshe

[6]  Fuzzy SWARA

[7]  Fuzzy Best-Worst Method (FBWM)

[8]  Vise Kriterijumsk Optimizacija Kompromisno Resenje (VIKOR)

[9]  Simultaneous Evaluation of Criteria and Alternatives (SECA)

[10]  Weighted Aggregated Sum-Product Assessment method (WASPAS)

[11]  Complex Proportional Assessment (COPRAS)

[12]  Analytical Network process )ANP(

[13]  Measurement Alternatives and Ranking according to Compromise Solution (MARCOS)

[14]  PROMETHEE

[15]  Failure Modes and Effects Analysis (FMEA)

[16]  Delphi

[17]  Binary

[18]  Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS)

[19]  Geoqraphic information systems (GIS)

[20]  Excel

[21]  Lindo Lingo

[22]  Content Validity Ratio (CVR)

[23]  Content Validity Index (CVI)

[24]  CFCS

[25]  Initial decision matrix

[26]  Additive Ratio Assessment (ARAS)


سند

Sanad is a platform for managing Azad University publications

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية

حقوق هذا الموقع الإلكتروني مملوكة لنظام SANAD Press Management. © 1442-1446

الصفحة الرئيسية| دخول| معلومات عنا| اتصل بنا|
[English] [فارسی] [en] [fa]