روانشناسی فضای مجازی: تراکنش‌های گفتگوی همزمان در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی

الموضوعات : دانش شناسی

اعظم نجفقلی نژاد ¹ (دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی و استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)

تاريخ الإرسال : 25 الإثنين , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 06 السبت , ربيع الثاني, 1442 تاريخ الإصدار : 25 الأحد , ربيع الثاني, 1441

الکلمات المفتاحية: روانشناسی فضای مجازی, سایبرسایکولوژی, گفتگوی همزمان (چت), خدمات مرجع مجازی,

ملخص المقالة :

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی و مرور مفاهیم و ویژگی‌های ارتباط‌های مجازی و برخط از جمله گفتگوهای همزمان و روانشناسی حاکم بر این فضاهای جدید است و در این راستا استانداردها و رهنمودهای ارتباط‌های برخط در کتابخانه‌ها مورد کنکاش قرار گرفته است. روش پژوهش: پژوهش حاضر به شیوه سندی و از نوع مروری-تحلیلی است که برای تبیین روانشناسی فضای مجازی از نظریه‌های مختلف تعامل برخط از جمله نظریه‌های غنای رسانه‌ای، حضور اجتماعی، نظریه استفاده و خشنودی و افسارگسیختگی برخط بهره برده است. یافته‌ها: فضای مجازی و برخط دارای ویژگی‌های متمایزی است و اثراتی متفاوتی بر ذهن و رفتار آدمی می‌گذارد. درگیری کمتر حواس، فضای غالب نوشتاری، انعطاف در هویت، تغییر و تعدیل ادراکات، تعدد روابط ممکن، امکان تأخیر در پاسخگویی به مخاطب در ارتباطات مجازی، قابلیت کش آمدن زمان و قطع ارتباط رسانه‌ای، اضطرارآمیز بودن و همزمان بودن ارتباط از جمله این ویژگی‌هاست. این ویژگی‌ها عموماً حالات روانشناختی همچون خشم، اضطراب، نگرانی و ناامیدی را به همراه دارد. تعامل در فضای مجازی زمانی موثر واقع می‌شود که حاصل این تعامل ارتباطی، موجب استفاده و یا خشنودی فرد در محیط زیست روانی و اجتماعی او شود. نتیجه‌گیری: بنابراین با توجه به ماهیت کار و پیچیدگی تعامل کتابدار و کاربر در طول فرایند مرجع، رفتار مثبت و منفی کتابدار (مشاهده شده توسط کاربر) عامل و فاکتور مهمی در موفقیت یا شکست فرایند به حساب می‌آید. توجه به روانشناسی کاربران در فضای مجازی، تبعیت از استانداردها و رهنمودهای عملکرد رفتاری و مهارتی کتابداران و مجهز بودن به انواع مهارت‌های علمی و ارتباطی از عوامل موفقیت تراکنش‌های برخط محسوب می‌شود.

المصادر:

جاری، س.؛ بلیاد، م. (1398). روانشناسی فضای مجازی (فرصت یا تهدید). تهران: بهنام قلم.

خانیکی، ه.؛ روحانی، ر. (1390). ارتباطات مجازی و سایبر سایکولوژی (مطالعه رابطه میان بهره‌مندی دانشجویان فنی دانشگاه تهران از وبلاگ با نگرش آنان درباره روابط مجازی). مجله مطالعات اجتماعی ایران،  5(3) ، 48-71.

دهنوئی، ف.؛ محمداسماعیل، ص. (1386). خدمات مرجع الکترونیک و نقش کتابداران مرجع و مهارت‌های لازم برای ارائه این خدمات در محیط‌های مجازی. پیام بهارستان، 70 (7): 2-10.

دیی، چ.؛ آلن، م. (1389). بررسی کاربردی بودن خدمات مرجع دیجیتالی بر وبگاه‌های کتابخانه دانشگاهی علوم پزشکی، ترجمه یوسفی،ن.؛ حبیبی،ا. کتاب ماه کلیات (اطلاعات، ارتباطات و دانش شناسی)، 5(149): 30-56. 

کاظمی، ا. و دیگران (1392). زندگی در فضای مجازی: جنبه‌های روانی- اجتماعی اینترنت. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، معاونت پژوهشی.

نشاط، ن. (1386). زبان و هرمنوتیک در فرایند مرجع. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 43 (39): 27-40.

نوروزی، ی.؛, جعفری‌فر، ن. (1395). مسوولیت اخلاقی کتابداران در فضای مجازی. اخلاق در علوم و فناوری، 2 (11): 29-38.

Ademodi, O. (2011). Reference Service in Academic Libraries: Accommodation of International Students. Available at: http://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/524 (Accessed 22 October 2020)

Buckley, C.E. (2006). Golden Rule Reference: Face-to-Face and Virtual. The Reference Librarian, 45(93): 129-136. Available at: http://ir.library.illinoisstate.edu/fpml/40 (Accessed 22 October 2020).

Guidelines for Behavioral Performance of Reference and Information Service Providers (2013). Available at: http://www.ala.org/rusa/resources/guidelines/guidelinesbehavioral(Accessed 22 October 2020).

Guidelines for Business Information Responses (2013). Available at:

http://www.ala.org/rusa/resources/guidelines/business(Accessed 22 October 2020).

Guidelines for Implementing and Maintaining Virtual Reference Services (2017). Available at: http://www.ala.org/rusa/resources/guidelines/virtrefguidelines(Accessed 22 October 2020).

IFLA Digital Reference Guidelines (2002). Available at: https://www.ifla.org/files/assets/reference-and-information-services/publications/ifla-digital-reference-guidelines-en.pdf(Accessed 22 October 2020).

Meredith, J. (2020). Conversation analysis, cyberpsychology and online interaction. Social and Personality Psychology Compass, 14(5): 285-294.

Power, A.; Kirwan, G. (2014). Cyberpsychology and New Media: A Thematic Reader. New York: Psychology Press, Taylor & Francis Group.

Quan-liang, Y.U. (2011). Discussion about User′ s Psychology in Digital Reference Service. Journal of the Library Science Society of Sichuan, (5). Available at: https://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTotal-TUSH201105016.htm (Accessed 2 November 2020).

Ruggiero, T.E. (2000). Uses and Gratifications Theory in the 21st Century. Mass Communication and Society, 3(1): 3-37. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1207/S15327825MCS0301_02?needAccess=true(Accessed 22 October 2020).

Roesch, H. (2006). Digital Reference Services: State of the Art in the Focus on Quality. World library and information congress: 72ND IFLA general conference and council 20-24 August, Seoul, Korea. Available at:  https://archive.ifla.org/IV/ifla72/papers/098-Roesch-en.pdf(Accessed 22 October 2020).

RUSA (2008). Definitions of Reference. Available at: http://www.ala.org/rusa/guidelines/definitionsreference(Accessed 22 October 2020).

Tyckson, D.A. (2001). What the best model of reference service?. Library trends, 50(2): 183-196. Available at: https://www.ideals.illinois.edu/bitstream/handle/2142/8398/librarytrendsv50i2d_opt.pdf  (Accessed 22 October 2020).

Straw, J.E. (2014). A Virtual Understanding: The Reference Interview and Question Negotiation in the DigitalAge. Reference & User Services Quarterly, 39(4): 376-379. Available at: https://www.jstor.org/stable/20863843 (Accessed 22 October 2020).