خوانشی بینامتنی بر دو داستان از مثنوی و دکامرون

الموضوعات :

افسانه سعادتی ¹ (استادیار دانشگاه هنر اصفهان)
حسن یزدان پناه ² (استادیار دانشگاه هنر اصفهان)

تاريخ الإرسال : 30 السبت , جمادى الأولى, 1444 تاريخ التأكيد : 14 الأربعاء , رمضان, 1444 تاريخ الإصدار : 01 الإثنين , ذو الحجة, 1444

الکلمات المفتاحية: داستان, مثنوی معنوی, بینامتنیت, بن‌مایه, دکامرون,

ملخص المقالة :

یکی از روش‌های شناخت عمیق متون، بررسی تعامل بین آثار مختلف است؛ زیرا نویسندگان، خواه‌ناخواه تحت‌تأثیر آثار یکدیگر هستند. موضوع اصلی این جستار، خوانش بینامتنی دو داستان از مثنوی معنوی و دکامرون بر مبنای نظریة ترامتنیت ژنت است. آن صوفی که زن خود... قصه‌ای از مثنوی است که از نظر بن‌مایه‌ها با قصة هیچ آدابی و ... و یا وقتی چاره، منحصر به فرد می‌شود، از دکامرون شباهت‎هایی دارد: بی‌وفایی،خیانت، کام‌جویی و شهوت‌رانی و حیلة زنان و ترس از رسوایی از جمله بن‌مایه‌های مشترک این داستان‌ها و تشکیل‌دهندة بنیان اصلی آنها است. پژوهش حاضر به شیوة تحلیلی ـ تطبیقی برآن است تا ضمن قیاس این دو اثر کلاسیک، به بیان وجوه اشتراک و افتراق این داستان‌ها بپردازد. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که بوکاچیو در حکایاتش به طرز قابل‎تأملی، قصه‌ای از مثنوی را بازآفرینی کرده است. این پژوهش توانسته است از سویی زمینة مساعد را برای بخشی از مطالعات تطبیقی فراهم سازد و از دیگر سو، راهگشای مطالعات در حوزة مولوی‌پژوهی باشد.

المصادر:

قرآن کریم.1381. ترجمه مهدی فولادوند، چ دوم. قم. 

آپولیوس. 1393. الاغ طلایی. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

آلن، گراهام.1380. بینامتنیت. تهران: مرکز.

اصغری بایقوت، یوسف.1392. نقد و بررسی مثنوی از منظر بینامتنیت با تکیه بر دو اثر منثور (اسرار التوحید و رسالة قشریه). رسالة دکتری. به راهنمایی جلیل مشیدی. اراک: دانشگاه اراک.

امامی، صابر.1385. «بررسی کتاب دکامرون اثر جووانی بوکاچیو و اما دکامرون». ادبیات داستانی. شمارة 106. صص88ـ82.   

احمدی، بابک.1380. ساختار و تأویل متن. چ 5. تهران: مرکز.

براهنی، رضا 1363. تاریخ مذکر (فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم). تهران: نشر اول.

بروئل، پیرو و همکاران .1378. تاریخ ادبیات فرانسه. ترجمة نسرین خطاط و مهوش قویمی. تهران: سمت.

بولن، جین شینودا.1373. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یوسفی. تهران: روشنگران.

بوکاچیو، جیووانی.1379. دکامرون. مترجم محمد قاضی. تهران: مازیار.

ـــــــــــــــــ .بی‌تا. دکامرون. مترجم حبیب شنوقی. بی‌جا. انتشارات بنگاه مطبوعاتی گوتنبرگ.

پارسا نسب، محمد.1388. «بن‌مایه: تعاریف، گونه­ها، کارکردها و...». فصلنامة نقد ادبی. س 1. ش 5. صص 7-40.

Doi: 20.1001.1.20080360.1388.2.5.3.4

پراپ، ولادیمیر.1371. ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

ــــــــــــــ . 1368. ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

تراویک، باکنر.1372. تاریخ ادبیات جهان، ترجمة عربعلی رضایی. ج اول. تهران: فرزان.

تقوی، محمد و و دهقان، الهام. 1388. «موتیف چیست و چگونه شکل می­گیرد؟» فصلنامة نقد ادبی. س2. ش 8، صص31ـ3. 

 D0R: 20.1001.1.20080360.1388.2.8.11.8

ثمینی، نغمه .1379. عشق و شعبده. چ اول. تهران: نشر مرکز

جهان‌شاهی افشار، علی.1394. «بررسی تطبیقی ویژگی‌های زنان در دکامرون با سندبادنامه و کلیله و دمنه». مجله ادبیات تطبیقی. شمارة 13. صص57ـ33.  

10.22103/JCL.2016.1279 DOI:

حسینی، مریم. 1381. «قاضی در هماوردی با بوکاچیو». ماه، ادبیات، فلسفه. شمارة 58. صص 88-93.

ــــــــــــ . 1388. ریشه‌های زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. چ اول. تهران: چشمه.

صائب تبریزی، محمدعلی. 1370. دیوان. ج2. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.

راستگوفر، محمد. 1383. تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی. چ3. تهران: سمت.

رضایی دشت ارژنه، محمود و محمد بیژن‌زاده. 1395. «آن پادشاه جهود که نصرانیان را ... بر اساس رویکرد بینامتنیت». متن‌پژوهی. دورة 20. شمارة 68. صص189ـ171.     

رمضان کیائی، محمدحسین. 1379. «ادبیات داستانی ایتالیا و ریشه‌های شرقی ـ ایرانی آن». پژوهش ادبیات معاصر جهان. شمارة 8. صص131ـ119.  

رید، ایولین.1387. مادر سالاری: زن در گسترة تاریخ تکامل. ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

زرین‌کوب، عبدالحسین.1374. نقش بر آب. ج 3. تهران: سخن.

ستاری، جلال. 1375. سیمای زن در فرهنگ ایران. چ1. تهران: مرکز.

سجادی، سید علی محمد و حسنی جلیلیان، علیرضا.1387. زن و هبوط (چگونگی رواج باورهای ناروا در مورد زنان در برخی از متن ادبی). پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 57. صص186ـ161.  

صادقی، فاطمه. 1384. «نگاهی بر هزار و یکشب شهرزاد و دکامرون بوکاچیو». ماه هنر. صص43ـ36.

عبداللهی، بهنام. 1398. دکامرون و هفت‌پیکر. رسالة کارشناسی ارشد. به راهنمایی عسگر صلاحی. اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.

علی‌اکبری، معصومه. 1381. «بینامتنیت: ریشه‌ها، گسترش و تنوع». مجلة جهان کتاب. شمارة 155ـ158. صص42ـ40. 

عوفی، سدیدالدین محمد. 1386. جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. جزء دوم از قسم سوم. تصحیح امیر بانو مصفا (کریمی) و مظاهر مصفا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی.

فرای، نورتراپ. 1384. صحیفه‌های زمینی. ترجمة هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1347. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. تهران: امیرکبیر.

کاوه، سعید. 1386. همسران و بی‌وفایی و ... . تهران: سخن.

کریستوا، ژولیا. 1381. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدان‌جو. تهران: مرکز.

طسوجی، عبداللطیف. 1383. هزار و یکشب. تهران: هرمس.

نامور مطلق، بهمن. 1386الف. «ترامتنیت، مطالعة روابط یک متن یا دیگر متن‌ها». پژوهشنامة علوم انسانی. شمارة 56. صص98ـ83. 

ــــــــــــــــ . 1386ب. «ارجاعات درون متنی در مثنوی با رویکرد بینامتنی». فرهنگستان هنر. پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 54. صص34ـ21.          

ــــــــــــــــ . 1390. درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.

ندا، طه. 1387. ادبیات تطبیقی. ترجمة هادی نظری مقدم. تهران: نی.

مارزلف، اولریش. 1371. طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.

متقی، سعیده. 1388. «بحران خیانت و زندگی روزمره، چرا انسان‌ها دیگر اعتماد نمی‌کنند؟». موج اندیشه. 19 دی ماه.

مزداپور، کتایون. 1380. روایتی دیگر از داستان دلیلة محتاله و مکر زنان. تهران: روشنفکران و مطالعات زنان.

ممتحن، مهدی و محبوبه مسلمی‌زاده. 1394. «بررسی تطبیقی پارسازن عطار و هزار و یک شب بوکاچیو». مطالعات ادبیات تطبیقی. سال نهم. شمارة 36. صص97ـ81.      

مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد.1387. مثنوی. تهران: محمد.

ویدن گرن، گئو. 1376. مانی و تعلیمات او. ترجمة نزهت صفای اصفهانی. تهران: مرکز.

هاشمی، محموده. 1370. «مقام زن در شاهنامه فردوسی». دانش: صص28ـ27. 

English Sources

Genette, Gerad 1997. Palimsests: Literature in Second degree. Trans: channa newman calude Doubinsky.Lincoln: University of Nebraska press.

Seigneuret, Jean, Charles.1988. Dictionary of Literary Criticism. Delhi: IVY Publishing House.

Oxford University .2006. The Oxford English Dictionary. Oxford University Press.

Abdo al-llāhī, Behnām. (2019/1398SH). Decameron va Haft Peykar. Master's thesis. to guide Asgar Salāhī .Ardebīl: Mohaqeq Ardabīlī University.

Ahmadī, Bābak. (2001/1380SH). Sāxtār va Ta’vīle Matn. 5^th ed. Tehrān: Markaz.

Alī Akbarī, Ma’sūmeh. (2002/1381SH). “Beynā-matnīyyat: Rīšehā, Gostareš va Tanavvo”. Jahan Kitab magazine. No. 155-158. P.p. 40- 42.

Allen, Graham. (2001/1380SH). Beynā-matnīyyat (Intertextuality). Tehrān: Markaz.

Apuleius. (2014/1393SH). Olāqe Talāyī (Metamorphoses = the golden ass). Tr. by Abdo al-hosayn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.

Asqarī Bāyqūt, Yūsof. (2013/1392SH). Naqd va Barrasī-ye Masnawī az Manzare Beynā-matnīyyat bā Tekye bar do Asare Mansūr (Asrāro al-towhīd va Resāle-ye Qošrīyeh). Ph.D. Thesis. to guide Jalīl Mašīdī. Arāk: University of arak.

Barāhanī, Rezā. (1984/1363SH). Tārīxe Mozakkar (Farhange Hākem va Farhange Mahkūm). Tehrān: Našre Avval.

Boccaccio, Giovani. (2000/1379SH). Dekāmeron (The Decameron). Tr. by Mohammad Qāzī. Tehrān: Māzīyār.

‎Bolen, Jean Shinoda. (1994/1373SH). Namādhā-ye Ostūreh-ī va Ravān-šenāsī-ye  Zanān (Goddesses in every woman: a new psychology of woman). Tr. by Āzar Yūsofī. Tehrān. Rowšan-garān.

Broel. Pier etc. (1999/1378SH). Tārīxe Adabīyāte Farānse. Tr. by Nasrīn Xattāt va Mahvaše Qavīmī. Tehrān: Samt.

Emāmī, Sāber. (2006/1385SH). “Barrasī-ye Ketābe Dekāmeron Asare Giovani Boccaccio va Ema Decameron”. Fiction magazine. No. 106. P.p. 82- 88.

Forūzān-far, Badī’o al-zzamān. (1968/1374SH). Ma’āxeze Qesas va Tamsīlāte Masnawī. Tehrān: Amīr-kabīr.

Frye, Northrop. (2005/1384sh). Sahīfehā-ye Zamīnī (The secular scripture: a study of the structure of Romance). Tr. by Hūšange Rahnemā. Tehrān: Hermes.

Hāšemī, Mahmūde. (1991/1370SH). “Maqāme Zan dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī”. Knowledge magazine. Pp. 27- 28.

Holy Qor’ān. (2002/1381SH). Tr. by Mehdī Fūlad-vand. 2^nd ed. Qom.

Hoseynī, Maryam. (2002/1381SH). “Qāzī dar Hamāvardī bā Boccaccio”. Magazine of the month, literature, philosophy. No. 58. P.p. 88-93.

Hoseynī, Maryam. (2009/1388SH). Rīšehā-ye Zan-setīzī dar Adabīyyāte Kelāsīke Fārsī. 1^st ed. Tehrān: Češmeh.

Jahān-šāhī Afšār, Alī. (2015/1394SH). “Barrāsī-ye Tatbīqī-ye Vīžegīhā-ye Zanān dar Decāmeron bā Sandbād-nāme va Kelīleh va Demneh”. Comparative Literature Journal. No. 13. P.p. 33- 57.

Kāve, Sa’īd. (2007/1386SH). Hamsarān va bī-vafāyī va …. Tehrān: Soxan.

Kristeva, Julia. (2002/1381SH). Beyna-matnīyyat (Intertextuality). Tr. by Payām Yazdān-jū. Tehrān: Markaz.

Marzolph, Ulrich. (1992/1371SH). Tabaqe-bandī-ye Qessehā-ye Īrānī (Typologie des persischen volksmarchens). Tr. by key-kāvūs Jahān-dārī. Tehrān: Sorūš.

Mazdā-pūr, Katāyūn. (2001/1380SH). Revāyatī Dīgar az Dāstāne Dalīlato Mohtāle va Makre Zanān. Tehrān: Intellectuals and Women's Studies.

Momtahen, Mehdī and Moslemī-zādeh, Mahbūbeh. (2015/1394SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Pārsā Zane Attār va Hezāro Yek Šabe Boccaccio”. Journal of Comparative Literature Studies. 9^th Year. No. 36. P.p. 81- 97.

Mottaqī, Sa’īde. (2009/1388SH). “Bohrāne Xīyānat va Zendegī-ye Rūzmarre,  Čerā Ensānhā-ye Dīgar E’temād Nemīkonand?”. Moj Andisheh magazine. January 19.

Nāmvar motlaq, Bahman. (2011/1390SH). Dar-āmadī bar Beyna-matnīyyat. Tehrān: Soxan.

Nāmvar motlaq, Bahman. (2007b/1386SH). “Erjā’āte Darūn Matnī dar Masnawī bā Rūy-karde Beynā-matnī”. Art Academy Magazine. Journal of humanities. No. 54. P.p. 21- 34.

Nāmvar motlaq, Bahman. (2007a/ 1386SH). “Terā-matnīyyat, Motāle’e-ye Ravābete Yek Matn yā Dīgar Matnhā”. The wave of humanities research papers. No. 56. P.p. 83- 98.

Nedā, Tāhā. (2008/1387SH). Adabīyyāte Tatbīqī. Tr. by Hādī Nazarī Moqddam. Tehrān: Ney.

Pārsā-nasab, Mohammad. (2009/1388SH). “Bon-māye: Ta’ārīf, Gūnehā, Kār-kardhā and Others. Literary criticism quarterly. 1^st Year. No. 5. P.p. 7-40.

Propp, Vladimir IAkovlevich. (1992/1371SH). Rīšehā-ye Tārīxī-ye Qessehā-ye Parīyān. Tr. by Fereydūn Badreh-ī. Tehrān. Tūs.

Propp, Vladimir IAkovlevich. (1989/1368SH). Rīxt-šenāsī-ye Qessehā-ye Parīyān (Exercise corrective and sport therapy). Tr. by Fereydūn Badreh-ī. Tehrān: Tūs.

Rāst-gū-far, Mohammad. (2004/1383SH). Tajallī-ye Qorān va Hadīs dar Še’re Fārsī. 3^rd ed. Tehrān: Samt.

Ramezāe Kīyā’ī, Mohammad-hoseyn. (2000/1379SH). “Adabīyyāte Dāstānī-ye Ītālīyā va Rīšehā-ye Šarqī-īrānī-ye Ān”. World contemporary literature research magazine. No. 8. P.p. 119- 131.

Reed, Evelyn. (2008/1387SH). Mādar-sālārī: Zan dar Gostare-ye Tārīxe Takāmol (Weman's evolution). Tr. by Afšange Maqsūdī. Tehrān: Gol Āzīn.

Rezāyī Dašt Aržaneh, Mahmūd and Bīžan-zāde, Mohammad. (2016/1395SH). “Ān Pādešāhe Johūd ke Nasrānīyān rā … bar-asāse Rūy-karde Beynā-matnīyyat”. Journal of textual research. 20^th Year. No. 68. P.p. 171-189.

Sā’eb Tabrīzī, Mohammad-alī. (1991/1370SH). Dīvān. 2^nd Vol. With the Effort of Mohammad Qahremān. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Sādeqī, Fātemeh. (2005/1384SH). “Negāhī bar Hezāro yek Šabe Šahr-zād va Decameron Boccaccio”. Art month magazine. P.p. 36- 43.

Sajjādī, Seyyed Alī Mohammad and Hasanī Jalīlīyān, Alī-rezā. (2008/1387SH). Zan va Hobūt (Čegūnegī-ye Ravāje Bāvarhā-ye Nā-ravā dar Morede Zanān dar Barxī az Matne Adabī). Research Journal of Human Sciences. No. 57. P.p. 161- 186.

Samīnī, Naqme. (2000/1379SH). Ešq va Šo’bade. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Sattārī, Jalāl. (1996/1375SH). Sīmā-ye Zan dar Farhange Īrān. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Taqavī, Mohammad and Dehqan, Elhām. (2009/1388SH). “Mūtīf Čīst va Čegūne Šekl Mīgīrad?”. Literary criticism quarterly. 2^nd Year. No. 8. P.p. 3- 31.

Tasūjī, Abdo al-llatīf. (2004/1383SH). Hezāro Yek Šab. Tehrān: Hermes.

‎Trawick, Buckner B. (1994/1373SH). Tārīxe Adabīyyāte Jahān (World literature). Tr. by Arab-alī Rezāyī. 1^st Vol. Tehrān: Farzān.

Ūfī, Sadīdo al-ddīn Mohammad. (2007/1386SH). Javāme’o al-hekāyāt va Lavāme’o al-revāyāt. Joz’e Dovvom az Qesmate Sevvom. Ed. By Amīr Bānū Mosaffā (Karīmī) and Mazāher Mosaffā. Tehrān: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.

‎Widen Gren, Geo. (1997/1376SH). Mānī va Ta’līmāte Ū (‎Mani and Manichaismus). Tr. By Nozhate Safāye Esfahānī. Tehrān: Markaz.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (1995/1374SH). Naqše bar Āb. 3^rd Vol. Tehrān: Soxan.