مطالعه دیدگاه استاد مطهری در نسبت عقل و ایمان، با تأکید بر نظریه فطرت

الموضوعات : نامه الهیات

محسن حاکمی ¹ (دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی-گروه فلسفه، ادیان و عرفان- دانشکده ادبیات و علوم انسانی واحد تهران مرکزی - دانشگاه آزاد اسلامی)
انشاءالله رحمتی ² (استاد گروه فلسفه، ادیان و عرفان-دانشکده ادبیات و علوم انسانی واحد تهران مرکزی - دانشگاه آزاد اسلامی -تهران-ایران (نویسنده مسئول))

تاريخ الإرسال : 29 الأحد , شعبان, 1445 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , شوال, 1445 تاريخ الإصدار : 27 الإثنين , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: نسبت ایمان و عقل, استاد مطهری, عقلانیت حداکثری, اهلیت عقل در کشف واقعیت, فطرت,

ملخص المقالة :

مطالعه نسبت عقل و ایمان هماره مورد نظر اندیشمندان ادیان مختلف بوده است و نوع خوانش از نسبت عقل و ایمان موجب پدیدار شدن جهان های فکری مختلفی در میان پیروان ادیان توحیدی شده است. در دین توحیدی اسلام نیز اندیشمندان مختلف به این مسئله مهم پرداخته و از ایمان گرایی تا عقل گرایی در قالب نظام های فکری اشاعره، معتزله، اهل حدیث، اخباریون و شیعی و خوانشِ عرفانی و فلسفی و قشری از نسبت عقل و ایمان امتداد داشته است. مرتضی مطهری بعنوان اندیشمند صاحب سبک در جهان اسلام، برآمده از نظام فکری اسلامی هر چند مستقلاً به این مسئله نپرداخته، اما پرداختن وی به تعریف و تقسیم و بیان حقیقت ایمان و عقل؛ و کاربست این دو وادی در ماهیت دین؛ می تواند راهنمای محققین برای تبیین نسبت عقل و ایمان باشد. در این پژوهش با مراجعه به آثار دست اول از مرتضی مطهری، پس از فیش برداری و بیان ماهیت عقل و ماهیت ایمان به نسبت عقل و ایمان در اندیشه استاد مطهری پرداخته شده است. در اندیشه مطهری ثبوت اهلیت عقل برای کشف واقعیت، برآمده از نصوص دینی از طریق استشهاد به نصوص دینی است وی معتقد است نه تنها ایمان، مانع عقل نیست بلکه عقل گروی به ایمان دینی در درک باورها بسیار کمک می کند. مطهری در تعارض ایمان و عقل جانب عقل را دارد.همچنین طبق دستگاه معرفتی مطهری در بیان نظریه فطرت، ایشان با اثبات و دفاع از این نظریه، ایمان را عقلانی و عقل را ایمانی قلمداد می کند.

المصادر:

قرآن کریم
نهج البلاغه
نهج الفصاحه
بحارالانوار
پترسون، مایکل(1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، چاپ اول.
خوانساری، محمد(1396). منطق صوری، تهران: انتشارات بیدار، چاپ پنجاهم.
جهان مهین، شکرالله(1389). منزلت عقل از مَنْظَرِ قرآن، فصلنامه عقل و دین، 1(2): 57-97.
جوادی، محسن(1395). نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، تهران: نشر معارف، چاپ اول.
ملک اوف، علاء الدین(1390). معرفت شناسی باور دینی از دیدگاه مرتضی مطهری و آلوین پلانتینگا، قم: جامعه المصطفی، چاپ اول.
مطهری، مرتضی(1397). مجموعه آثار، دوره30جلدی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی(1391). یادداشتهای استاد مطهری، دوره 15جلدی، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی(1385). کلیات علوم اسلامی، تهران: صدرا.
مهدوی نژاد، محمدحسین(1398). ایمان و تعقل، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، چاپ اول.
کانت، ایمانوئل(1396). نقد عقل محض، ترجمه: بهروز نظری، تهران: ققنوس، چاپ سوم.
راغب اصفهاني، حسين بن محمد(1412ق). المفردات في غريب القرآن، صفوان عدنان داودي، ج1، دمشق، دارالعلم الشاميه.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1390). منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.
طباطبایی، سید محمد حسین(1356). ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، دوره 30جلدی،تهران: انتشارات محمدی.
طباطبایی، سید محمد حسین(1391). بدایه الحکمه، ترجمه و اضافات علی شیروانی، قم: انتشارات دارالعلم، چاپ هفدهم.
یوسفیان، حسن(1390). کلام جدید، تهران: سمت، چاپ چهارم.
Izutso, Toshihiko(1956). “The Concept of Belief in Islamic Theology”, Yurindo Publishing
. MacGregor, Geddes(1989). “Dictionary of Religios and Philosophy”, New York: Paragon House
.