توصیف و بررسی پوشاک رستم در شاهنامه دستنویس 953ه.ق پاریس

الموضوعات :

نفیسه زمانی ¹ , فرزانه فرخ‌فر ²

1 - دانشکده هنر نیشابور
2 - استادیار/ دانشکده هنر نیشابور

تاريخ الإرسال : 14 الجمعة , شعبان, 1440 تاريخ التأكيد : 29 الجمعة , رمضان, 1441 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , رمضان, 1441

الکلمات المفتاحية: رستم, نگارگری صفوی, شـاهنـامۀ953 هـ .ق پـاریس, بـبربیان, کلاهِ‌ کله‌پلنگ,

ملخص المقالة :

چکیده رستم یکی از اسطوره‌های نام دار شاهنامۀ فردوسی است که به لقب پلنگینه پوش نیز شهرت دارد. فردوسی در شاهنامه، خفتانی به ‌نام ببر بیان بر تن رستم می‌کند و در کنار آن در روایات حماسی غرب ایران نیز کلاهی از پوست سر دیو سفید (کلاه کله پلنگی) بر سر رستم می‌نهند. بدین‌سان ببر بیان و کلاه کله پلنگی نماد تصویری رستم می‌شود که در اکثر نگاره‌های نسخ مصور از شاهنامه، شناس‌نامۀ‌ تصویری وی است. در میان نسخ مصور، نسخۀ شاهنامۀ دست نویس953هـ.ق پاریس متعلق به مکتب دوم تبریز و قزوین عصر صفوی به جهت داشتن تصاویری واضح از پوشاک، منبعی مناسب برای پژوهش در این حوزه است. از آن‌جا که نمادهای فرهنگی اسطوره‌ها در آثار هنری بازنمود پیدا می‌کنند، این پژوهش گامی در جهت شناسایی و ریشه‌یابی نمادهای یاد شده است و از این‌رو میزان پای بندی به نمادهای اسطوره‌ای در نگاره‌های تاریخی را می‌توان سنجید. پرسشِ پژوهش این است: نگارگر نسخۀ 953 هـ.ق پاریس از پوشاک تا چه میزان در نمایش رستم به عنوان یک اسطوره ـحماسه استفاده کرده است؟ با توجه به مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته، نگارگر نسخۀ 953 هـ.ق پاریس، با آگاهی از متن شاهنامه و تحت تأثیر نگارگری روایی، در ترسیم رستم به هنگام نبرد، از پوشاک در جهت القای اسطوره‌وار بودن این شخصیت بهره برده و هم چنین به الگویِ مرسوم زمان خود (صفوی) نیز وفادار بوده است. نویسنده در پژوهش انجام شده بر این نکته اذعان دارد که هنرمند قرن دهم هجری، به جهت وجود بسترهای مناسب علمی و هنری و دست رسی به نسخ مصور قرون ماقبل خود، چنان پرورانده شده که در هنرنمایی، با درایت و به طور آگاهانه از پوشاک در جهت نمایش بهتر قدرت و نیروی خارق‌العاده رستم در شاهنامۀ953 هـ .ق بهره برده است.

المصادر:

فهرست منابع

- آیدنلو، سجاد. (بی‌تا). «روی­کردی دیگر به ببر بیان در شاهنامه»، نامۀ پارسی، سال چهارم، شمارۀ چهارم، صص 17- 5.

- اکبری مفاخر، آرش. ( 1395). رزم­نامۀ کنیزک، تهران: مرکز دایره‎المعارف بزرگ اسلامی.

- اکبری مفاخر، آرش. (1396). «واژه‌شناسی بور و بیان در زبان گورانی»، زبان و کتیبه، سال اول شمارۀ اول، زمستان 1396، صص32-52.

- امیدسالار، محمود. (1362). «ببر بیان»، ایران‌نامه، شمارۀ سوم، صص 447- 458.

- باقری سرکاراتی، مهری. (1365). «ببر بیان»، آینده، سال دوازدهم، صص 6- 19.

- چیت‌ساز، محمدرضا. (1379). تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدا تا حملۀ مغول، تهران: سمت.

- خالقی مطلق، جلال. (1366). «رویین­تنی و گونه‌های آن (1)»، ایران‌نامه، سال ششم، صص 200- 227.

- دارا، مریم. (1386). «ببر بیان تن‌پوش باستانی یا آرزویی دیرین»، چیستا، سال 25، شمارۀ 2 و 3 آبان و آذر، صص 202- 211.

- دیاکونوف، ا.م . (1345). تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: پیام.

- راوندی، مرتضی. ( 1368). تاریخ اجتماعی ایران (مناظری از حیات اجتماعی و هنری و صنعتی)، ج7،تهران: مؤلف.

- رضایی دشت ارژنه، محمود. (1393). «درآمدی بر پیوند ببربیان و کنیه‌ی سگزی در شاهنامه»، ادبیات حماسی دانش­گاه لرستان، سال اول، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1393. صص 47- 72.

- ریشار، فرانسیس. (1383). جلوه‌های هنر پارسی، ترجمۀ عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- سودآور، ابوالعلاء. (1380). هنر دربارهای ایران، ترجمۀ ناهید محمد شمیرانی، تهران: کارنگ.

- شاپور شهبازی، علی­رضا. (1366) «ببر بیان رستم»، آینده، سال سیزدهم، فروردین، صص 54- 59.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1371). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد3، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

- مختاریان، بهار. (1393). «ببر بیان و جامۀ بوری آناهیتا»، جستارهای ادبی، شمارۀ 186 پاییز، صص 123- 144.

- مهرآبادی، میترا. (1379). شاهنامه به نثر، ج1، تهران: روزگار.

- Gropp, Berd. ( 1996). clothing v. in pre Eslamic Estern Iran, Encyclopadia  Iranica,  V/ 7, pp752 – 754.

- Khalegh-Motlagh.( 1988). Jalal.Babr-e bayan, Encyclopadiya Iranica, v/3,pp 324-325.