بررسی فقهی قاعده آتش نشان در فقه امامیه و امکان اعمال آن در حقوق موضوعه
ابوذر بهروزی
1
(دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحداراک، دانشگاه آزاداسلامی، اراک،ایران.)
عباس کاظمی نجف ابادی
2
(استادیارگروه حقوق دانشکده علامه طباطبایی، ایران، تهران. )
سهیل طاهری
3
(استادیارگروه حقوق واحد دانشگاه آزاداسلامی واحد شهرقدس،ایران،شهرقدس.)
الکلمات المفتاحية: قاعده احسان, ضمان, آتش نشان, حسن نیت. ,
ملخص المقالة :
گاه برخی اعمال واجب، مستلزم تعرض به حقوق دیگران می¬باشد. در ایالات متحده آمریکا، این مهم تحت عنوان قاعده «آتش نشان» نام گرفته که برگرفته از واقعه عمل آتش¬نشان برای اطفاء حریق است که ممکن است در این حین به حقوق همسایگان آسیبی وارد شود. اصل بر آن است که قانون می¬بایست به طور کامل اجرا شود، اما گاه برای اجرای واجب اهم نیاز است که قانون زیر پا نهاده شود. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی انجام شده و هدف آن است که قاعده مهم آتش نشان از دیدگاه فقهی مورد مطالعه قرار گیرد. چنین نتیجه شد که در حال حاضر تنها به‌موجب قاعده فقهی احسان و استناد به اصل 167 قانون اساسی، ابتدا خواسته جبران خسارت علیه نجات‌دهنده مطرح‌شده که معمولاً مورد تائید قرار می‌گیرد، سپس دعوای ثانویه از طرف نجات‌دهنده علیه نجات‌یافته صورت گرفته که پذیرش آن به تفسیر قاضی از قواعد فقهی لاضرر، احسان، تسبیب و اتلاف بستگی دارد. نوشته بودن نظام حقوقی کشور چنین ایجاب کرده که مسائل حقوقی به صراحت بیان شده و ابهامی که منجر به خلا قانونی شود حذف گردد. از این رو نیاز است که در قوانین مدنی و کیفری کشور، داشتن حسن نیت از ارتکاب افعال خلاف قانون را مستثنا دانست تا بدین صورت جریان تشریفات اداری-قضائی این مهم حذف شده و در عین حال انگیزه احسان و کمک به همنوعان افزایش یابد.
قرآن کریم.
1. ابن منظور (1411 ق)، «لسان العرب»، قم، دارالکتب.
2. امیری قائم مقامی، عبدالمجید (1347)، «حقوق تعهدات»، تهران، گنج دانش.
3. انصاری، شیخ مرتضی (1368)، «کتاب المکاسب»، قم، انتشارات علامه.
4. انصاری، محمدعلی (1415 ق)، «موسوعه الفقهیه المسیره»، قم، مجمع فکرالاسلامی.
5. تفسیلی، ابوالفضل (1410 ق)، «وجوه القرآن»، قم، دارالکتب.
6. حجازی، عبدالحی (1409 ق)، «استفتائات»، قم، دارالکتب.
7. حراج، علیرضا؛ پورمحمد، اباست؛ بشیری، اکبر (1403) «اجرای احکام مدنی خسارات روحی در حقوق ایران و انگلستان»، آموزه های فقه و حقوق جزاء، شماره 1، ص 23-42.
8. حیاتی، علی عباس (1380)، «اداره فضولی مال غیر در حقوق مدنی ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق مصر و فرانسه»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 37، ص 1-25.
9. خویی، سید ابوالقاسم (1420 ق)، «مصباح الفقاهه»، قم، دارالکتب.
10. السنهوری، عبدالرزاق احمد (1412 ق)، «نظریه¬ عمومی تعهدات»، چاپ لبنان، انتشارات محمدالدّایه.
11. طبرسی (1422 ق)، «مجمع البیان»، قم، دارالکتب.
12. عامری، پرویز (1381)، «مبانی اداره مال غیر در اسلام»، مجله رهنمون، شماره 1، ص 1-33.
13. فاضل لنکرانی، محمد (1411 ق)، «القواعد الفقهیه»، قم، دارالکتب.
14. کاتوزیان، ناصر (1370)، «حقوق مدنی»، اعمال حقوقی، تهران، انتشارات بهمن برنا.
15. کاتوزیان، ناصر (1371)، «وقایع حقوقی»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16. کاتوزیان، ناصر (1374)، «الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری)»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
17. لطفی، اسدالله (1379)، «قاعده احسان»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 52، ص 1-33.
18. لطفی، اسدالله (1379)، «موجبات و مسقطات ضمان»، تهران، انتشارات مجد.
19. مراغه‌ای، میر عبدالفتاح (1418 ق)، «العناوین الفقهیه»، قم، موسسه‌النشر الاسلامی.
20. مصطفوی، سیدمصطفی (1384)، «احسان منبع مسئولیت»، فقه و حقوق، شماره 6، ص 1-33.
21. مکارم شیرازی، ناصر (1411 ق)، «القواعد الفقهیه»، قم، مدرسه الامام امیرالمومنین (ع).
22. موسوی بجنوردی، میرزا حسن (1371)، «القواعد الفقهیه»، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
