نوآوری ابونصرسرّاج طوسی در باب مقامات عرفانی در اللّمع
الموضوعات :
مرضیه پیوندی
1
,
قدرت ا... خیاطیان
2
,
محمدجواد دانیالی
3
1 - دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه سمنان، ایران.
2 - استاد گروه ادیان وعرفان، دانشگاه سمنان، ایران.
3 - استادیار گروه معارف، دانشگاه سمنان، ایران.
الکلمات المفتاحية: مقامات‌عرفانی, اللّمع فی‌التّصوف, ابونصر سرّاج‌طوسی, تقسیم‌بندی سه‌گانه, مقام رضا.,
ملخص المقالة :
احوال‌و‌مقامات یکی از مباحث مهم و اساسی در عرفان و تصوف، در میان اهل سیر‌و‌سلوک معنوی است. این مقامات، که در نامگذاری، تقسیم، ترتیب و شمارش آن‌ها میان صوفیه و عرفا اختلاف‌نظر وجوددارد، در قدیم‌ترین و مهم‌ترین کتاب تعلیمی عرفانی در قرن چهارم، «اللّمع فی‌التّصوف» ابونصر سرّاج‌طوسی هفت مقام است که به‌ترتیب عبارتند‌از: توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل، رضا. مهم‌ترین اختلاف صوفیه، دربارۀ مقام رضاست که به حال یا مقام‌بودن رضا برمی‌گردد. سرّاج مقامات را در طول هم می‌داند و‌گرنه سیر‌و‌سلوک و ترقّی بی‌معنا می‌شود. با‌توجه به این‌که هدف سرّاج از تألیف اللّمع، منطبق نشان‌دادن اصول و مبانی عرفان با قرآن و روایات پیامبر (ص) بوده‌است، او در طرح مقامات‌عرفانی نیز، به آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) استنادنموده‌است. از آن‌جا‌که شناخت این مقامات‌عرفانی، به‌منظور وصال حقّ، برای سالک طریقت دارای اهمیت است، در این پژوهش به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی ، دیدگاه سرّاج را دربارۀ هر یک از مقامات، تقسیم‌بندی سه‌گانۀ آن‌ها و ویژگی‌های مقامات‌عرفانی بررسی و تحلیل خواهیم¬کرد..
منابع و مآخذ
1) قرآن کریم.
2) ابوعلی‌عثمانی. (1374). ترجمۀرسالۀ قشيريه. محقق‌و‌مصحح بديع‌الزمان فروزانفر. چ4. تهران: علمى‌و‌فرهنگى.
3) اتحادی، حسین. (1396). بررسی مبانی رضا در متون صوفیه. چهارمین کنگرۀ بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی علوم انسانی اسلامی. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد زابل.
4) اکبرزاده، لیلا و محمدیان، عباس و تسنیمی، علی. (1390). بررسی مقامات‌و‌احوال در چهار اثر برگزیدۀ نظم‌و‌نثر عرفانی (اللّمع فی‌التّصوف، رسالۀ قشیریه، منطق‌الطیر و مثنوی‌معنوی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تربیت معلم: سبزوار.
5) انصاری، خواجه‌عبدالله. (1361). منازل‌السائرین. ترجمه و شرح روان فرهادی. تهران: مولی.
6) ----------. (1377). مجموعه رسائل فارسی خواجه‌عبدالله انصاری. ج2. محمدسرور مولایی. تهران: توس.
7) انصاریان، حسین. (1391). عرفان اسلامی؛ شرح مصباح‌الشریعه و مفتاح‌الحقیقه. ویرایش‌و‌تحقیق محسن فیض‌پور و محمدجواد صابریان. ج12. چ1. قم: دارالعرفان.
8) بقلى‌شيرازى، روزبهان. (1426ق). مشرب‌الأرواح. محقق‌و‌مصحح عاصم‌ابراهيم الكيالى‌الحسينى‌الشاذلى. چ1. بیروت: دارالکتب‌العلمية.
9) حکیم ترمذی، محمدبن‌علی. (بی‌تا). منازل‌العباد‌من‌العبادة. محقق محمد‌ابراهیم جیوشی. بی‌جا: دارالنهضة‌العربیة.
10) جامى، عبدالرحمن. (1858م). نفحات‌الأنس. محقق‌و‌مصحح ناسولیس ولیام و غلام‌عیسی مولوی و عبدالحمید مولوی. کلکته: مطبعة لیسی.
11) خرگوشى، ابوسعد‌‌عبدالملك‌بن‌محمد. (1427ق). تهذيب‌الاسرار‌فى‌أصول‌التصوف. مصحح امام سيد‌محمد‌على. بیروت: دارالكتب‌العلمية.
12) خیاطیان، قدرت‌الله و دلاور، سید‌حمید. (1391). احوال‌و‌مقامات‌عرفانی (پیدایش، سیر‌و‌بالندگی آن در بازۀ زمانی قرن اول تا پایان قرن پنجم هجری). نشریۀ ادب و زبان. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید‌باهنر کرمان. دورۀ جدید. ش۳۱. صص125- 155.
13) زرین‌کوب، عبدالحسین. (1383). تصوف ایرانی در منظر تاریخی‌آن. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. چ1. تهران: سخن.
14) سجادی، سید‌جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ1. تهران: طهوری.
15) سرّاج‌طوسى، ابونصر. (1394). ترجمۀ اللّمع فی‌التّصوف. تصحیح نیکلسون. ترجمۀ قدرت‌الله خیاطیان و محمود خورسندی. سمنان: دانشگاه سمنان.
16) سلمى، ابو‌عبدالرحمن محمد‌بن‌الحسين. (1369). درجات‌المعاملات (مجموعه آثار سلمى). ج1. چ1. تهران: مركز نشر دانشگاهى.
17) سهروردى، شهاب‌الدين‌ابوحفص. (1427ق). عوارف‌المعارف. محقق‌و‌مصحح احمد‌عبدالرحيم‌السايح و توفيق على وهبة. چ1. قاهره: مكتبة‌الثقافة‌الدينية.
18) صالحی، فضه و محمدیان، عباس و رحیمی، ابوالقاسم. (1393). بررسی و مقایسة حال‌و‌مقام در اللّمع ابونصر سرّاج و منطق‌الطیر عطّار‌نیشابوری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تربیت معلم: سبزوار.
19) عباسی، بابک،(1383)، دانشنامۀ جهان اسلام، ج8، زیر‌نظر غلامعلی حدادعادل، چ1، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
20) عزّالدین‌محمود کاشانی. (1394). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. مصحح جلال‌الدین همایی. چ12. تهران: سخن.
21) عطار‌نيشابورى، فريد‌الدين. (1905م). تذكرة‌الأولياء. محقق‌و‌مصحح رينولد آلين نيكلسون. لیدن: مطبعة لیدن.
22) غزالی، ابوحامد‌محمد. (1386). ترجمۀ احیاءعلوم‌الدین. ج4. ترجمۀ مؤيدالدين خوارزمى. محقق و مصحح حسین خدیو‌جم. چ6. تهران: علمی‌و‌فرهنگی.
23) غنی، قاسم. (1375). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ؛ تاریخ تصوف در اسلام. ج 2. چ7. تهران: زوّار.
24) فتاحی‌اردکانی، احسان. (1386). زندگی و اندیشه‌های عرفانی ابونصر سرّاج‌طوسی. هفت آسمان. پیاپی 35. صص215-250.
25) قاضی، نعمت‌الله. (1343). به‌سوی سیمرغ (منظومۀ منطق‌الطیر شیخ عطار‌نیشابوری). چ1. تهران: چاپ‌خانۀ حیدری.
26) قشيرى، ابوالقاسم‌عبدالكريم. (1374). الرسالة‌القشيرية. مصحح محمود‌عبدالحلیم و محمودبن‌شریف، چ1. قم: بیدار.
27) كلاباذى، ابوبكر‌محمد‌بن‌ابراهيم. (1933م). التعرف لمذهب أهل‌التّصوف. چ1. مصر: مطبعة‌السعادة.
28) کومن، فرانتس، (1380). آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، چاپ اول، تهران: بهجت.
29) گنج‌بخش، درویش، (1389). گزیدۀ کشف المحجوب، انتخاب و توضیح محمود عابدی، چاپ ششم، تهران: سخن.
30) گوهرین، سید‌صادق. (1383). شرح اصطلاحات تصوف. ج 9. چ1. تهران: زوّار.
31) مطهری، مرتضی. (1394). کلیات علوم اسلامی. چ17. تهران: صدرا.
32) معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی. ج4. چ8. تهران: امیر‌کبیر.
33) نصر، سیدحسین. (1382). آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز. ترجمۀ حسین حیدری و محمد‌هادی امینی. چ1. تهران: قصیده‌سرا.
34) نیکلسون، رینولد الین. (1341). اسلام و تصوف. ترجمه محمدحسین مدرّس نهاوندی. تهران: زوّار.
35) هجويرى، ابوالحسن‌على‌بن‌عثمان. (1375). كشف‌المحجوب. محقق‌و‌مصحح ژوكوفسكى و والنتين‌آلكسى يريچ. چ4. تهران: طهوری.
36) ---------. (1389). كشف‌المحجوب. مقدمه تصحیح‌و‌تعلیقات محمود عابدی. چ5. تهران: سروش.
