نوآوری ابونصرسرّاج‌ طوسی در باب مقامات‌ عرفانی در اللّمع

محورهای موضوعی :

مرضیه پیوندی ¹ , قدرت ا... خیاطیان ² , محمدجواد دانیالی ³

1 - دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه سمنان، ایران.
2 - استاد گروه ادیان وعرفان، دانشگاه سمنان، ایران.
3 - استادیار گروه معارف، دانشگاه سمنان، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/01/19 تاریخ پذیرش : 1402/03/25 تاریخ انتشار : 1403/11/29

کلید واژه: مقامات‌عرفانی, اللّمع فی‌التّصوف, ابونصر سرّاج‌طوسی, تقسیم‌بندی سه‌گانه, مقام رضا.,

چکیده مقاله :

احوال‌و‌مقامات یکی از مباحث مهم و اساسی در عرفان و تصوف، در میان اهل سیر‌و‌سلوک معنوی است. این مقامات، که در نامگذاری، تقسیم، ترتیب و شمارش آن‌ها میان صوفیه و عرفا اختلاف‌نظر وجوددارد، در قدیم‌ترین و مهم‌ترین کتاب تعلیمی عرفانی در قرن چهارم، «اللّمع فی‌التّصوف» ابونصر سرّاج‌طوسی هفت مقام است که به‌ترتیب عبارتند‌از: توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل، رضا. مهم‌ترین اختلاف صوفیه، دربارۀ مقام رضاست که به حال یا مقام‌بودن رضا برمی‌گردد. سرّاج مقامات را در طول هم می‌داند و‌گرنه سیر‌و‌سلوک و ترقّی بی‌معنا می‌شود. با‌توجه به این‌که هدف سرّاج از تألیف اللّمع، منطبق نشان‌دادن اصول و مبانی عرفان با قرآن و روایات پیامبر (ص) بوده‌است، او در طرح مقامات‌عرفانی نیز، به آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) استنادنموده‌است. از آن‌جا‌که شناخت این مقامات‌عرفانی، به‌منظور وصال حقّ، برای سالک طریقت دارای اهمیت است، در این پژوهش به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی ، دیدگاه سرّاج را دربارۀ هر یک از مقامات، تقسیم‌بندی سه‌گانۀ آن‌ها و ویژگی‌های مقامات‌عرفانی بررسی و تحلیل خواهیم¬کرد..

چکیده انگلیسی:

Mystical states and stations (Ahval va Maghammat) are one of the most important and fundamental issues in mysticism and Sufism, among the people of spiritual wayfaring. There is disagreement between Sufis and mystics on the division, order, and enumeration of stations. In the oldest and most important mystical teaching book in the fourth century, "Al-Luma’ Fi-Al-Tasawwuf ", Abu Nasr Sarraj Tousi stations counted seven numbers, which are: repentance, piety, asceticism, poverty, patience, Repent, Ridha. The most important difference in sufism, is about the station of Ridha which goes back to the state or station of Ridha. Sarraj knows the stations along the way, otherwise wayfaring and ascent will be meaningless. Sarraj referred to the verses of the Qur'an and the narrations of the Prophet in the design of mystical stations. Since the identification of these mystical stations is important for the mystic students in order to connect the truth, in this descriptive-analytical study, Sarraj's view about each of the mystical stations, their three divisions and the characteristics of mystical stations has been explained and analyzed.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
1) قرآن کریم.
2) ابوعلی‌عثمانی. (1374). ترجمۀ‏رسالۀ قشيريه. محقق‌و‌مصحح بديع‌الزمان‌ فروزانفر. چ4. تهران: علمى‌و‌فرهنگى.
3) اتحادی، حسین. (1396). بررسی مبانی رضا در متون صوفیه. چهارمین کنگرۀ بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی علوم انسانی اسلامی. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد زابل.
4) اکبرزاده، لیلا و محمدیان، عباس و تسنیمی، علی. (1390). بررسی مقامات‌و‌احوال در چهار اثر برگزیدۀ نظم‌و‌نثر عرفانی (اللّمع فی‌التّصوف، رسالۀ قشیریه، منطق‌الطیر و مثنوی‌معنوی. دانشکده ادبیات و علوم‌ انسانی. دانشگاه تربیت معلم: سبزوار.
5) انصاری، خواجه‌عبدالله. (1361). منازل‌السائرین. ترجمه و شرح روان فرهادی. تهران: مولی.
6) ----------. (1377). مجموعه رسائل فارسی خواجه‌عبدالله انصاری. ج2. محمدسرور مولایی. تهران: توس.
7) انصاریان، حسین. (1391). عرفان اسلامی؛ شرح مصباح‌الشریعه و مفتاح‌الحقیقه. ویرایش‌و‌تحقیق محسن فیض‌پور و محمدجواد صابریان. ج12. چ1. قم: دارالعرفان.
8) بقلى‌شيرازى‏، روزبهان. (1426ق). مشرب‌الأرواح. محقق‌و‌مصحح عاصم‌ابراهيم‌ الكيالى‌الحسينى‌الشاذلى‌. چ1. بیروت: دارالکتب‌العلمية.
9) حکیم ترمذی، محمدبن‌علی. (بی‌تا). منازل‌العباد‌من‌العبادة. محقق محمد‌ابراهیم جیوشی. بی‌جا: دارالنهضة‌العربیة.
10) جامى، عبدالرحمن. (1858م). ‏نفحات‌الأنس‏. محقق‌و‌مصحح ناسولیس ولیام و غلام‌عیسی مولوی و عبدالحمید مولوی. کلکته: مطبعة لیسی.
11) خرگوشى‏، ابوسعد‌‌عبدالملك‌بن‌محمد. (1427ق). تهذيب‌الاسرار‌فى‌أصول‌التصوف‏. ‌مصحح امام سيد‌محمد‌على‏. بیروت: دارالكتب‌العلمية.
12) خیاطیان، قدرت‌الله و دلاور، سید‌حمید. (1391). احوال‌و‌مقامات‌عرفانی (پیدایش، سیر‌و‌بالندگی آن در بازۀ زمانی قرن اول تا پایان قرن پنجم هجری). نشریۀ ادب و زبان. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید‌باهنر کرمان. دورۀ جدید. ش۳۱. صص125- 155.
13) زرین‌کوب، عبدالحسین. (1383). تصوف ایرانی در منظر تاریخی‌آن. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. چ1. تهران: سخن.
14) سجادی، سید‌جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ1. تهران: طهوری.
15) سرّاج‌طوسى‏، ابونصر. (1394). ترجمۀ اللّمع فی‌التّصوف. تصحیح نیکلسون. ترجمۀ قدرت‌الله خیاطیان و محمود خورسندی. سمنان: دانشگاه سمنان.
16) سلمى، ابو‌عبدالرحمن محمد‌بن‌الحسين. (1369). درجات‌المعاملات (مجموعه آثار سلمى). ج1. چ1. تهران: مركز نشر دانشگاهى‏.
17) سهروردى، شهاب‌الدين‌ابوحفص. (1427ق). عوارف‌المعارف‏. محقق‌و‌مصحح احمد‌عبدالرحيم‌السايح و توفيق على وهبة. چ1‏. قاهره: مكتبة‌الثقافة‌الدينية.
18) صالحی، فضه و محمدیان، عباس و رحیمی، ابوالقاسم. (1393). بررسی و مقایسة حال‌و‌مقام در اللّمع ابونصر سرّاج و منطق‌الطیر عطّار‌نیشابوری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تربیت معلم: سبزوار.
19) عباسی، بابک،(1383)، دانشنامۀ جهان اسلام، ج8، زیر‌نظر غلامعلی حدادعادل، چ1، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
20) عزّالدین‌محمود‌ کاشانی. (1394). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. مصحح جلال‌الدین همایی. چ12. تهران: سخن.
21) عطار‌نيشابورى، فريد‌الدين. (1905م). ‏تذكرة‌الأولياء. محقق‌و‌مصحح رينولد آلين نيكلسون‏. لیدن: مطبعة لیدن.
22) غزالی، ابوحامد‌محمد. (1386). ترجمۀ احیاءعلوم‌الدین. ج4. ترجمۀ مؤيدالدين خوارزمى‏. محقق‌ و ‌مصحح حسین خدیو‌جم. چ6. تهران: علمی‌و‌فرهنگی.
23) غنی، قاسم. (1375). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ؛ تاریخ تصوف در اسلام. ج 2. چ7. تهران: زوّار.
24) فتاحی‌اردکانی، احسان. (1386). زندگی و اندیشه‌های عرفانی ابونصر سرّاج‌طوسی. هفت آسمان. پیاپی 35. صص215-250.
25) قاضی، نعمت‌الله. (1343). به‌سوی سیمرغ (منظومۀ منطق‌الطیر شیخ‌ عطار‌نیشابوری). چ1. تهران: چاپ‌خانۀ حیدری.
26) قشيرى، ابوالقاسم‌عبدالكريم. (1374). الرسالة‌القشيرية. ‌مصحح محمود‌عبدالحلیم و محمودبن‌شریف، چ1. قم: بیدار.
27) كلاباذى‏، ابوبكر‌محمد‌بن‌ابراهيم. (1933م). التعرف لمذهب أهل‌التّصوف. چ1. مصر: ‏مطبعة‌السعادة.
28) کومن، فرانتس، (1380). آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، چاپ اول، تهران: بهجت.
29) گنج‌بخش، درویش، (1389). گزیدۀ کشف المحجوب، انتخاب و توضیح محمود عابدی، چاپ ششم، تهران: سخن.
30) گوهرین، سید‌صادق. (1383). شرح اصطلاحات تصوف. ج 9. چ1. تهران: زوّار.
31) مطهری، مرتضی. (1394). کلیات علوم اسلامی. چ17. تهران: صدرا.
32) معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی. ج4. چ8. تهران: امیر‌کبیر.
33) نصر، سیدحسین. (1382). آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز. ترجمۀ حسین حیدری و محمد‌هادی امینی. چ1. تهران: قصیده‌سرا.
34) نیکلسون، رینولد الین. (1341). اسلام و تصوف. ترجمه محمدحسین مدرّس نهاوندی. تهران: زوّار.
35) هجويرى‏، ابوالحسن‌على‌بن‌عثمان. (1375). كشف‌المحجوب. محقق‌و‌مصحح ژوكوفسكى و والنتين‌آلكسى يريچ‏. چ4. تهران: طهوری.
36) ---------. (1389). كشف‌المحجوب. مقدمه تصحیح‌و‌تعلیقات محمود عابدی. چ5. تهران: سروش.