تعامل دین و عرفان در تفسیرهای قرآن کریم(مطالعة موردی: تفسیر بصائر یمینی)
الموضوعات :صدیقه سلیمانی 1 , یوسف عالی عباس آباد 2
1 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: تفسیر, عرفان, نوع تصوف, نیشابوری, بصائر یمینی.,
ملخص المقالة :
مقالة حاضر در پی یافتن نوع مفاهیم عرفانی و ویژگی¬های مربوط به عالم تصوف در تفسیر بصائر یمینی است. چهارچوب مقاله با روش تحلیلی ـ ادبی تفسیر را مطالعه کرده و با توجه با بازة زمانی قرن ششم، ماهیت گرایش صوفی¬گرایانة مفسّر را کند و کاو می¬کند. مهم¬ترین پرسش پژوهش این است که چرا و چگونه نیشابوری در تفسیر قرآن به دنیای عرفان مراجعه کرده و چه نوع عرفان یا سطحی از تصوف را می¬توان در متن تفسیر مشاهده کرد. تصوف در دورة قرن ششم، کارکرد قوی و ویژه¬ای داشته است و نویسندگان سعی می¬کردند از این پدیدة ادبی ـ اجتماعی ـ فرهنگی بهره ببرند. فرضیة اصلی این است که نیشابوری تحت تأثیر عرفان بود و سلطة آن را بر تمام موجودیت زبان می¬پذیرفت و سعی داشت از این رویکرد زیبا بهرة لازم یا کافی را ببرد. نتایجی که در این پژوهش حاصل شده، این¬گونه است که مفسّر در پی عرفانی¬کردن تفسیر نبوده و تمام پیکرة متن را در خدمت عالم عرفان قرار نداده است. او با استفاده از موقعیت¬هایی که در تفسیر متن ایجاد شده و با اتکاء به پاره¬ای از مفاهیم عرفانی، قرآن را تفسیر کرده است.
آشتیانی، جلال¬الدین. (1376). عرفان، شامانیسم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
ابن سینا، حسین ابن عبدالله. (1413). الاشارات و التنبیهات، با شرح خواجه نصیرالدین طوسی، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت، النعمان.
اسمیت، مارگارت. (1390). مطالعاتی در عرفان اولیه خاور نزدیک و خاورمیانه، ترجمة دکتر منصور پیرانی ـ مریم محمدی نصرآبادی، تهران، مرکز.
انصاري، خواجه عبدالله. (1373). شرح منازل السائرين، نگارش علی شیروانی، تهران، الزهرا.
ایازی، سیدمحمدعلی. (1393). شناخت¬نامة تفاسیر، تهران، علم.
بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگه.
تدین، عطاالله. (بی¬تا). جلوه¬های تصوف و عرفان در ایران و جهان، تهران، تهران.
تقی¬زاده، حسن. (1383). مانی¬شناسی، به¬کوشش ایرج افشار، تهران، توس.
رازی، ابن مسکویه (ابوعلی). (1389). تجارب¬الامم، به¬کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، سروش.
رجایی بخارایی، احمدعلی. (1375). فرهنگ اشعار حافظ، تهران، علمی.
سهروردی، شیخ شهاب الدین. (1356). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، مؤسسة انستیتو ایران-شناسی فرانسه در ایران.
طباطبایی، محمدحسین. (1389). المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب السلامیه.
ــــــــــــــــــــ . (1348). شیعه در اسلام، قم، دارالتبلیغ الاسلامی.
عمید زنجانی، عباس¬علی. (1346). تحقیق و بررسی در تاریخ تصوف، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
فارابی، ابونصر. (1354). اندیشه¬های اهل مدینة فاضله، ترجمه جعفر سجادی، تهران، زر.
کاشانی، عبدالرّزاق. (1377). ترجمه اصطلاحات الصوفیه، ترجمة محمد خواجوی، تهران، مولی.
کاشانی، محمود بن علی عزالدین.(1367). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الكفایه، مصحح جلال‌الدین همایی، تهران، موسسة نشرهما.
مختاری، محمد. (1372). انسان در شعر معاصر، تهران، توس.
مولوی، جلال‌الدین. (1382). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران، هرمس.
ميهني، محمد بن¬ منور. (1376). اسرارالتوحيد في مقامات شيخ¬ابي¬سعيد، تصحيح و تعليقات دكتر محمدرضا شفيعي¬كدكني، تهران: آگه.
نجم رازی، عبدالله بن محمد. (1384). مرصادالعباد، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.
نسفی، عزیز بن محمد. (1388). الأنسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران، طهوری.
نیبرگ، هنریک ساموئل. (1383). دین¬های ایران باستان، ترجمة دکتر سیف¬الدین نجم¬آبادی، کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
نیشابوری، معین‌الدین محمد بن محمود. (1359). تفسیر بصائر یمینی، به تصحیح دکتر علی رواقی، تهران، انتشارت بنیاد فرهنگ ایران.
هجویری، علی بن عثمان. (1386). کشف¬المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمود عابدی، تهران، سروش.
همدانی، عین¬القضات. (1386). تمهیدات، به کوشش عفیف عسیران، تهران، منوچهری.
Anderson, Gary M. (1988). “Mr. Smith and the preachers: the economics of religion in the Wealth of Nations,” Journal of Political Economy, vol. 96, no. 5
