تعامل دین و عرفان در تفسیرهای قرآن کریم(مطالعة موردی: تفسیر بصائر یمینی)

محورهای موضوعی :

صدیقه سلیمانی ¹ , یوسف عالی عباس آباد ²

1 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/01/19 تاریخ پذیرش : 1402/03/25 تاریخ انتشار : 1403/11/29

کلید واژه: تفسیر, عرفان, نوع تصوف, نیشابوری, بصائر یمینی.,

چکیده مقاله :

مقالة حاضر در پی یافتن نوع مفاهیم عرفانی و ویژگی¬های مربوط به عالم تصوف در تفسیر بصائر یمینی است. چهارچوب مقاله با روش تحلیلی ـ ادبی تفسیر را مطالعه کرده و با توجه با بازة زمانی قرن ششم، ماهیت گرایش صوفی¬گرایانة مفسّر را کند و کاو می¬کند. مهم¬ترین پرسش پژوهش این است که چرا و چگونه نیشابوری در تفسیر قرآن به دنیای عرفان مراجعه کرده و چه نوع عرفان یا سطحی از تصوف را می¬توان در متن تفسیر مشاهده کرد. تصوف در دورة قرن ششم، کارکرد قوی و ویژه¬ای داشته است و نویسندگان سعی می¬کردند از این پدیدة ادبی ـ اجتماعی ـ فرهنگی بهره ببرند. فرضیة اصلی این است که نیشابوری تحت تأثیر عرفان بود و سلطة آن را بر تمام موجودیت زبان می¬پذیرفت و سعی داشت از این رویکرد زیبا بهرة لازم یا کافی را ببرد. نتایجی که در این پژوهش حاصل شده، این¬گونه است که مفسّر در پی عرفانی¬کردن تفسیر نبوده و تمام پیکرة متن را در خدمت عالم عرفان قرار نداده است. او با استفاده از موقعیت¬هایی که در تفسیر متن ایجاد شده و با اتکاء به پاره¬ای از مفاهیم عرفانی، قرآن را تفسیر کرده است.

چکیده انگلیسی:

The present article seeks to find the type of mystical concepts and characteristics related to the world of Sufism in the interpretation of “Basyer Yamini”. The framework of the article the interpretation with the analytical literary method, and according to the time frame of the sixth century, it explores the nature of the commentator. The most important question of the research is why and how Nishaburi referred to the world of mysticism in the interpretation of the Qur'an and what type of mysticism or level of Sufism can be observed in the text of the interpretation. Sufism had a strong and special function during the sixth century and the writers tried to take advantage of this socio – cultural literary phenomenon. The main hypothesis is that Nishaburi was under the influence of mysticism and accepted its dominance over the existence of language and tried to get the necessary r sufficient beautiful from this beautiful approach. The results obtained in this research are that the commentator did not seek to make the interpretation mystical and did not put the entire body of the text at the service of the world of mysticism.

منابع و مأخذ:

آشتیانی، جلال¬الدین. (1376). عرفان، شامانیسم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
ابن سینا، حسین ابن عبدالله. (1413). الاشارات و التنبیهات، با شرح خواجه نصیرالدین طوسی، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت، النعمان.
اسمیت، مارگارت. (1390). مطالعاتی در عرفان اولیه خاور نزدیک و خاورمیانه، ترجمة دکتر منصور پیرانی ـ مریم محمدی نصرآبادی، تهران، مرکز.
انصاري، خواجه عبدالله. (1373). شرح منازل السائرين، نگارش علی شیروانی، تهران، الزهرا.
ایازی، سیدمحمدعلی. (1393). شناخت¬نامة تفاسیر، تهران، علم.
بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگه.
تدین، عطاالله. (بی¬تا). جلوه¬های تصوف و عرفان در ایران و جهان، تهران، تهران.
تقی¬زاده، حسن. (1383). مانی¬شناسی، به¬کوشش ایرج افشار، تهران، توس.
رازی، ابن مسکویه (ابوعلی). (1389). تجارب¬الامم، به¬کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، سروش.
رجایی بخارایی، احمدعلی. (1375). فرهنگ اشعار حافظ، تهران، علمی.
سهروردی، شیخ شهاب الدین. (1356). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، مؤسسة انستیتو ایران-شناسی فرانسه در ایران.
طباطبایی، محمدحسین. (1389). المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب السلامیه.
ــــــــــــــــــــ . (1348). شیعه در اسلام، قم، دارالتبلیغ الاسلامی.
عمید زنجانی، عباس¬علی. (1346). تحقیق و بررسی در تاریخ تصوف، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
فارابی، ابونصر. (1354). اندیشه¬های اهل مدینة فاضله، ترجمه جعفر سجادی، تهران، زر.
کاشانی، عبدالرّزاق. (1377). ترجمه اصطلاحات الصوفیه، ترجمة محمد خواجوی، تهران، مولی.
کاشانی، محمود بن علی عزالدین.(1367). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الكفایه، مصحح جلال‌الدین همایی، تهران، موسسة نشرهما.
مختاری، محمد. (1372). انسان در شعر معاصر، تهران، توس.
مولوی، جلال‌الدین. (1382). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران، هرمس.
ميهني، محمد بن¬ منور. (1376). اسرارالتوحيد في مقامات شيخ¬ابي¬سعيد، تصحيح و تعليقات دكتر محمدرضا شفيعي¬كدكني، تهران: آگه.
نجم رازی، عبدالله بن محمد. (1384). مرصادالعباد، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.
نسفی، عزیز بن محمد. (1388). الأنسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران، طهوری.
نیبرگ، هنریک ساموئل. (1383). دین¬های ایران باستان، ترجمة دکتر سیف¬الدین نجم¬آبادی، کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
نیشابوری، معین‌الدین محمد بن محمود. (1359). تفسیر بصائر یمینی، به تصحیح دکتر علی رواقی، تهران، انتشارت بنیاد فرهنگ ایران.
هجویری، علی بن عثمان. (1386). کشف¬المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمود عابدی، تهران، سروش.
همدانی، عین¬القضات. (1386). تمهیدات، به کوشش عفیف عسیران، تهران، منوچهری.
Anderson, Gary M. (1988). “Mr. Smith and the preachers: the economics of religion in the Wealth of Nations,” Journal of Political Economy, vol. 96, no. 5