شیوه‌های بلاغی در اشعار عرفانی مصیبت‌نامه عطار
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سراب، دانشگاه آزاداسلامی، سراب ایران. farzaneh@iausa.ac.ir
الکلمات المفتاحية: کلیدواژه‌ها: ادبیات عرفانی, عطار نیشابوری, شگردهای بلاغی, مصیبت نامه, زبان عرفانی, صور خیال.,
ملخص المقالة :
کتاب مصیبت نامه را پس از منطق‌الطیر برجسته‌ترین اثر عطار گفته‌اند. ویژگی شاخص این اثر جمع بین توجه به قالب و محتوا است یعنی تجربه‌های شهودی و ناب عرفانی و حکمت‌های عمیق معنوی در کنار عناصر بلاغی و زیبایی‌های هنری و ادبی، آن درون‌مایۀ عرفانی را با کمک آرایه‌ها و صنایع ادبی دو برابر تعالی داده است. بویژه با آرایه‌هایی چون تناقض، کنایه، استعاره، طنز، اغراق و مانند آن زبان عرفانی را به زیبایی‌های بیانی آرایش داده و نمونه‌‌ای ارزنده از جمع بین زیبایی‌های ظاهری و باطنی در این کتاب ارائه داده است. در کمتر اثر غرفانی می‌توان هماهنگی ارزش‌ها وزیبایی‌های هنری و ادبی را در محتوایی عرفانی ملاحظه نمود. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از شیوۀ کتابخانه‌ای با استناد به منابع دست اول به عناصر بلاغی در کتاب مصیبت‌نامه پرداخته است و کاربست صناعات ادبی در پربارسازی اندیشه‌های معنوی نشان داده و هنر و ادبیات را در همکاری زیبایی‌های درونی وبیرونی دانسته است که اثری اصیل و کم نظیر را به وجود می‌آورد. عطار نیز با این شیوه به برجسته‌سازی و تأثیرگذاری بیشتر در دریافت‌های معنوی خود می‌پردازد. از آنجا که به صناعات ادبی و صور خیالی و کارکردهای بیان و بدیع و موسیقی کلام تسلط داشته است به خوبی از آن در بارورسازی مفاهیم عرفانی بهره گرفته است.
منابع و مآخذ
1) احمدی، بابک (1392 ش.) ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
2) پورنامداریان، تقی (1376ش.) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: نشر علمی فرهنگی.
3) پورنامداریان، تقی (1382ش) دیدار با سیمرغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
4) عوفی، سدید الدین محمد (1335ش) لباب الأباب، به کوشش سعید نفیسی، تهران: بی نا.
5) داوری اردکانی،؛ رضا ودیگران (1391ش) زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی، تهران: نشر هرمس.
6) ستاری، جلال (1387ش) رمز اندیشی و هنر قدرسی، تهران: نشر مرکز.
7) رضایی، پروین (1400ش.) مطالعۀ برجسته‌ترین شگردهای بلاغی و بدیعی غزل عطار، مجله فنون ادبی، شماره 34.
8) ریتر، هلموت (1377ش) دریای جان، ترجمه عباس زریاب خویی و مهر آفاق بایبوردی، تهران؛ نشر الهدی.
9) شفیعی کد کنی، محمد رضا (1392ش) زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: نشر سخن.
10) سجودی، فرزان (1393ش) نشانه شناسی کاربردی؛ تهران: نشر علم.
11) عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1386ش) مصیبت نامه، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی؛ تهران: نشر سخن.
12) عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1386ش9 مصیبت نامه تصحیح نورانی وصالی، تهران؛ نشر زوار.
13) شفیعی کدکنی؛ محمد رضا (1395ش) صور خیال در شعر فارسی، تهران: نشر آگاه.
14) فتوحی؛ رود معجبی، محمود، (1392ش) سبک شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روشن‌ها، تهران، نشر سخن.
15) فروزنافر، بدیع الزمان، (1353ش) شرح احوال و نقدتحلیل آثار شیخ فرید الدین عطار نیشابوری، تهران؛ نشر دهخدا.
16) عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1366ش) دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، تهران، علمی ـ فرهنگی
17) کزازی، میر جلال الدین (1389ش) زیبا شناسی سخن پارسی، بیان، تهران نشر مرکز.
18) نفیسی سعید، (1320ش) جستجو در احوال و آثار فرید الدین عطار نیشابوری؛ تهران: نشر اقبال.
19) مجتبی، مهدی (1388ش9 از معنا تا صورت، تهران: نشر سخن.
20) مالمیر،تیمور (1384ش) صور خیال در دیوان عطار، شماره 4، مجله نامه فرهنگستان، 7/01.
21) رضایی، مصطفی میراد سیاوش حق جو (1399ش) سبک شناسی مقایسه‌ای مثنوی‌های مصیبت نامه و منطق الطیر عطار و مثنوی معنوی، مجله علمی مطالعات زبانی و بلاغی، شماره 21.
22) مولوی، جلال الدین محمد (1933م) مثنوی معنوی، تحقیق رینولد نیکلسون، چاپ لیدن.
23) سنایی غزنوی، (1354ش) دیوان سنایی تحقیق مدرس رضوی، تهران: کتابخانه سنایی
24) محمد بن منور( 1366ش) اسرار التوحید تصحیح محمد رضا شفعی کدکنی، تهران: نشر آگاه.
25) مقدسی، مطهر بن طاهر (1374ش) آفرینش و تاریخ ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران نشر آگاه.
26) المکی، ابوطالب محمد بن علی (1310ش) قوت القوب فی معاملۀ المحبوب، مصر المطبعه المیمنه.
