بررسی فقهی تأثیر تکرار جرم بر مجازات در مباحث حدود با تأکید بر دیدگاه فیض‎کاشانی در مفاتیح ‎الشرائع

الموضوعات :

عباس تقوائی ¹ , حسین صابری ² , حسین ناصری مقدم ³

1 - هیأت علمی گروه معارف اسلامی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران
2 - استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

تاريخ الإرسال : 23 الأحد , ذو القعدة, 1439 تاريخ التأكيد : 10 الإثنين , ربيع الثاني, 1440 تاريخ الإصدار : 25 السبت , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: حدود, تکرار عمل منجر به حد, تشدید مجازات,

ملخص المقالة :

یکی از مسائل مهم و معتنابه در مباحث فقهی ما نقش تعدد جرم و تکرار آن در تغییر و تشدید مجازات‎ها می‎باشد، که نه به‌طور مستقل و عام، بلکه در تک‎تک برخی از حدود بدان توجه شده، ولی در متون حقوقی جدید به‌طور مستقل و در مباحث عام حقوق جزاء، در قالب عوامل‎مشدده مطرح گردیده است. عموم فقها این بحث را در مورد هر یک از حدود به‌طور جداگانه آورده‎اند، هرچند که برخی قائل به نقش مشابه تأثیر تکرار در نحوه مجازات برخی از حدود شده‎اند. موضوع اصلی مورد بحث در این مقاله بررسی نقش تکرار اعمال مستوجب حد در تبدیل حد تعیین‌شده به مجازات مرگ می‎باشد که عموم فقها با تفاوت‎هایی، قائل به آن شده‎اند و همان‌گونه که می‎دانیم واکاوی سیر تحولات نگاه به این موضوع در آرای فقهای متقدم تا زمان معاصر و درنهایت تطبیق آرای فقهای متقدم و متأخر با آرای یکی از فقهای نواندیش سده یازده هجری یعنی ملامحسن فیض‎کاشانی در مفاتیح ‎الشرایع، می‎‎تواند روشنگر دیدگاه ویژه و دقیق موجود در تاریخ فقه شیعه و سیر تطورات آن باشد که به خاطر اهمیت آن تبدیل به یک موضوع مهم و مستقل در حقوق معاصر گردیده است، مخصوصاً آن‌که درنهایت مشخص می‎شود که نگاه ایشان با لحاظ تک‎تک موارد حدود به آرای برخی از فقهای معاصر نظیر آیت اللّه خویی و با لحاظ نگاه کلی به حدود (البته با استثناء کردن زنا) به آخرین تحولات حقوق جزای وضعی نزدیک می‎باشد.

المصادر:

ابن‎ابی‎جمهور، محمد بن زین‌الدّین، الاقطاب‎الفقهیه علی مذهب‎ الامامیه، تحقیق شیخ‎محمد حسون، مطبعه خیام، چاپ اول، 1410ق.

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، موسسه الامام الهادی، مطبع اعتماد، 1415ق.

همو، من لایحضره‎ الفقیه، ج4، تصحیح و تعلیق علی‎اکبر غفاری، جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه فی قم المقدسه، چاپ دوم، 1404ق.

همو، الهدایه، قم، موسسه الامام الهادی، مطبع اعتماد، چاپ اول، 1418ق.

ابن‎براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه‎ المدرسین بقم المشرفه، 1406ق.

ابن‎حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیله الی نیل الفضیله، تحقیق شیخ‎محمد حسون، المطبعه خیام، چاپ اول، 1408ق.

ابن‎زهره، حمزه بن علی، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، موسسه امام‎صادق، چاپ اول، 1417ق.

ابن‎فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج 5، تحقیق مجتبی عراقی، قم، موسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، 1413ق.

ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبه الامام امیرالمومنین العامه، 1403ق.

بحرانی، مفلح بن حسن، غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام، ج 4، تحقیق جعفر کوثرانی عاملی، دار الهادی، چاپ اول، 1420ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، چاپ اول، 1378ش.

حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 18، (چاپ الاسلامیه، 20جلدی)، تصحیح و تحقیق الشیخ عبدالرحیم الربانی الشیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

خمینی، روح‎الله، تحریر الوسیله، ج 4، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، موسسه انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1386ش.

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج: القضاء و الحدود، ج 41، قم، موسسه احیاء آثار الامام خویی، 1422ق.

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، ج 25، قم، موسسه دار الکتاب،1414ق.

سبحانی، جعفر، الحدود و التعزیراتفی الشریعه الاسلامیه الغراء، موسسه الامام الصادق، چاپ اول، 1423ق.

سلار‎دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، المراسم‎ العلویه فی الحکام النبویه، تحقیق سید محسن حسینی امینی، قم، مطبعه امیر، 1414ق.

شهید‎اول، محمد بن مکی، اللمعه الدمشقیه، الهام، چاپ اول، 1388ش.

شهیدثانی، زین‎الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 9، تصحیح و تعلیق السید محمد کلانتر، بیروت، دارالعالم الاسلامی، بی‌تا.

شیخ بهائی، محمد بن حسین ، جامع عباسی، تهران، موسسه انتشارات فراهانی، بی‌تا.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 41، تحقیق و تصحیح محمود قوچانی، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، 1363ش.

طباطبائی‎کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج15و16، موسسه آل‎البیت(ع) لاحیاء التراث، چاپ اول، 1422 و 1423ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج 10، تحقیق و تعلیق سید حسین موسوی خراسان، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365ش.

همو، الخلاف، ج 5، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‎المشرفه، چاپ دوم، 1407ق.

همو، المبسوط فی الفقه الامامیه، ج 8، تصحیح و تعلیق محمد باقر بهبودی، المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، چاپ سوم، بی‌تا.

همو، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم، انتشارات قدس محمدی، بی‌تا.

علامه حلی، حسن بن یوسف، شرح تبصره المتعلمین فی احکام الدین، ج 2، المولف السید صادق الحسینی الشیرازی، قم، ناشر دارالایمان، مطبعه مهر، 1406ق.

همو، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، ج 2، تحقیق فارس حسون، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‎المشرفه، چاپ اول،1410ق.

همو، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج 9، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم ‎المشرفه، چاپ اول، 1412ق.

علم الهدی، علی بن حسین، الانتصار، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم ‎المشرفه، 1415ق.

فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن حسن، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، چاپ دوم، 1424ق.

فیض کاشانی، ملا محسن، مفاتیح الشرایع، ج 2، تحقیق مهدی رجائی، کتابخانه آیت‎الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1401ق.

همو، کتاب الوافی، ج2، القسم الاول، اصفهان، مکتبه الامام امیرالمومنین‎علی(ع)، چاپ اول، 1430ق.

قانون مجازات اسلامی.

مجلسی، محمدباقر، حدود و قصاص و دیات، تحقیق و بررسی علی فاضل، موسسه نشر آثار اسلامی، بی‌تا.

محقق‎حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 2، تعلیق السیدصادق الشیرازی، قم، انتشارات استقلال تهران، مطبعه امیر، چاپ دوم ، 1409ق.

همو، المختصر النافع، ج 1، قم، موسسه المطبوعات الدینی، قدس، بی‌تا

مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر الصادق، ج 6، قم، موسسه انصاریان للطباعه و النشر، 1421ق.

مفید، محمدبن محمد، المقنعه، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، چاپ دوم، 1410ق.

مقدس‎ اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الذهان، ج 13، تحقیق عراقی، اشتهاردی و یزدی اصفهانی، موسسه النشر الاسلامی، 1402ق.

نرم‎افزار جامع اهل البیت(ع)، ورژن 2، منابع: 12-1، 15-14، 17، 26-20، 31-28، 36-35 و40-38.

نرم‎افزار مجموعه آثار علامه فیض کاشانی، منابع 33-32.

نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، کانون وکلای دادگستری، چاپ دوم، 1375ش.

نوربهار، رحیم، «بازخوانی مستندات فقهی حکم اعدام برای تکرار جرائم حدی»، مجله پژوهش حقوق کیفری، سال 2، ش 5، زمستان 1392ش.