بررسی اصالت در قلمرو موضوعی پذیرش شهادت بر‌شهادت در تحلیل نظام حقوقی ایران و فقه اهل سنت

الموضوعات :

علیرضا عسگری ¹ (استادیار، گروه حقوق ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران)
سید مهدی میرداداشی ² (استادیار، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران)
علی کشاورز ³ (کارشناس ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران)

تاريخ الإرسال : 01 السبت , محرم, 1441 تاريخ التأكيد : 19 الأحد , ذو الحجة, 1441 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , رجب, 1441

الکلمات المفتاحية: مشقت از حضور, إشهاد, استحسان, شهادت ‌بر‌شهادت, تعذر,

ملخص المقالة :

در نظام حقوقی ایران، اصالت شهادت برشهادت(شهادت ثانوی) در مواد 1320 ق.م. و ماده231 ق.آ.د.م. با عدم امکان حضور شاهد اصل مورد تثبیت قرار گرفته است، ولی به جهت تعدد اقوال در شیعه و اهل سنت، ضروری است تا موارد اختلافی تشریح و پاسخ داده شود. اصالت شهادت بر شهادت در فقه شیعه از رویکرد توسعه ای آن در فحوی فقه امامیه و قانون استظهار می گردد. در فقه اهل سنت نیز توسعه ای بودن شهادت برشهادت مشهود با بیانات پراکنده و غیرمنسجم همراه شده است. چه اینکه در شافعی ضابطه عذری که سبب پذیرش است، عدم حضور ذکر شده است که علمای سنی مذهب بر غیبت طولانی و یا موت شاهد اصل آن را تعبیر کرده اند. در حنابله نیز ضابطه مشخصی نیست و می توان به تبعیت از اقلیت آنان عذر را استظهار نمود. در حنفیه بدون احراز ضابطه، استحسان بزرگترین مبنای پذیرش شهادت فرع ذکر شده است که ضابطه ای روشن به دست نمی دهد. در مالکی، بر خلاف سایرین اجتهاد در مقابل نص صورت گرفته و قلمرو موضوعی برای شهادت فرع قائل نیستند، چه اینکه آن را در همه امور جاری و ساری می دانند. یافته های این پژوهش حاکی از عدم وحدت نظر در نظام حقوقی ایران و فقه سنی در حوزه موضوعی به جز قسم إشهادی برای شهادت برشهادت و در ضابطه ی پذیرش آن از جهت عذر می باشد. از این رو هدف این پژوهش تتبع در مولفه های صحیح مبانی شرعی شهادت برشهادت و گذر از ظهور جمود در پذیرش شهادت بر شهادت به عنوان یکی از ادله جایگزین اثبات دعوا می باشد.

المصادر:

قرآن کریم.

 

 

1. ابن قدامه مقدسی (1414ق). الکافی فی فقه الإمام أحمد. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج4.                     


2. ابن قدامه مقدسی (1388ق). المغنی. قاهره: مکتبه القاهره، ج10.


3. ابن مازه حنفی، محمود (1424ق). المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج8.


4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعه، ج3.                            


5. ابن نجیم مصری، زین‌العابدین (بی‌تا). الْأَشْبَاهُ وَالنَّظَائِرُ. بیروت: دار الکتاب الإسلامی، ج7.


6. اردبیلى، احمد بن محمد­ (1403ق). مجمع الفائدة­و­البرهان. قم: انتشارات اسلامى، ج‌12.            


7. اصبحی مدنی (بی‌تا).  المدونه الکبرى. بیروت: موقع الإسلام، ج12. 


8. امامى، سید حسن (1376). حقوق مدنى. تهران: انتشارات اسلامیه، ج6.   


9. انصاری، مرتضى بن محمد امین (1415ق). القضاء و الشهادات(للشیخ الأنصاری). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.


10. حسن‌زاده، مهدی (1391).اثر تعذر حضور شاهد در ادای شهادت. حقوق اسلامی،شماره35،ص95-111.


11. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق). إیضاح الفوائد. قم: اسماعیلیان، ج‌4.


12. رویانی، أبوالمحاسن عبدالواحد بن إسماعیل (2009م). بحر المذهب(فی فروع المذهب الشافعی). بیروت: دار الکتب العلمیه،  ج14.


13. سُّغْدی حنفی (1404ق). النتف فی الفتاوى. بیروت: دار الفرقان، ج2.


14. شافعی مکی، أبوعبد الله محمد بن إدریس (1410ق). الأم. بیروت: دارالمعرفة، ج7.


15. شمسالأئمهسرخسی، محمد بن احمد (1414ق)_. المبسوط. بیروت: دار المعرفه، ج16.


16. شیرازی، ابواسحاق (بی‌تا). المهذب فی فقه الإمام الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج3.


17. شیخ نظام (1411ق). الفتاوى الهندیه فی مذهب الإمام الأعظم أبی حنیفة النعمان. بیروت: دار الفکر، ج3.


18. صدوق، محمّد بن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: انتشارات اسلامى، ج3.


19. طوسى، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویة، ج8‌.


20. طوسى، محمد بن حسن (1390ق). الاستبصار. تهران: دار الکتب الإسلامیة، ج‌3.


21. طوسى، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. قم: انتشارات اسلامى، ج‌6.


22. طوسى، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب، ج‌6.


23. عز حنفی، صدر­الدینعلیّبنعلیّ (1424ق). التنبیه على مشکلات الهدایه. المملکه العربیه السعودیه: مکتبه الرشد ناشرون، ج4.


24. غیتابى حنفى، أبو محمد محمود بن أحمد (1420ق). البنایه شرح الهدایه. بیروت: دار الکتب العلمیه، ج9.


25. فیومى،احمدبنمحمدمقرى(بی_‌تا). المصباح المنیرفیغریبالشرحالکبیرللرافعی.قم: منشوراتدارالرضی، ج2. 


26. قرجه‌لو، علیرضا (1387).  شهادت برشهادت در حقوق ایران و انگلیس. الهیات و حقوق، شماره28، ص69-88.


27. قیروانی مالکی، ابو محمد عبدالله ( 1999م). النَّوادر والزِّیادات. بیروت: دار الغرب الإسلامی، ج8.


28. کاتوزیان، ناصر (1388). اثبات و دلیل اثبات. تهران: نشر میزان، چاپ پنجم.ج2.


29. کریمی، عباس؛ شکوهی‌زاده، رضا (1388). قاعده عدم پذیرش شهادت بر مسموعات و استثنائات آن در نظام حقوقی کامن‌لا با نگاهی تطبیقی بر حقوق ایران. مطالعات حقوق خصوصی، 39(1)، ص215-234.


30. کشاورز، علی؛ میرداداشی، سید مهدی؛ فتح اللهی، نوید؛ سلطانیان‌نژاد، احسان (1398). جستار شرایط فردی شهود در شهادت ثانوی، کفایت عدلین واحد و عدم منع شهادت زنان در موارد غیر مانع شرعی. مجله حقوقی دانشگاه اصفهان، 6(2)، .DOI: 10.22108/law.2020.123761.1053


31. ماوردی بغدادی، علی (1419ق). الحاوی الکبیر. بیروت: دار الکتب، ج17.


32. مرتضی زبیدى، محمد (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ج5.


33. مزنی، ابو ابراهیم (1410ق). مختصر المزنی فی فروع الشافیعه. بیروت: دار المعرفه، ج8.     


34. مهاجری، علی (1380). مبسوط در آیین دادرسی مدنی. تهران: گنج دانش، ج2.


35. نایب‌زاده، اکبر (1391). اصطلاحات حقوقی به زبان عربی. تهران: انتشارات خرسندی.


36. نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء، ج‌41.


37. نمری قرطبی، یوسف بن عبد­الله (1400ق). الکافی فی فقه أهل المدینه. المملکه العربیه السعودیه: مکتبه الریاض الحدیثه، ج2.