معرّفی و بررسی نسخة خطّی میامن التّرجمان و مونس الانسان
الموضوعات :فرزانه خلیل پور 1 , علیرضا حاجیان نژاد 2
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پردیس البرز، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: «قاضی اعرج», «لؤلؤئیّات», «مکحول نسفی», «مونس الانسان», نثر صوفیانة قرن هشتم.,
ملخص المقالة :
ابومطیع مکحول بن فضل نسفی (م 318 ه..ق) کتابی با نام لؤلؤئیّات به زبان عربی در موضوع زهد و عرفان و تصوّف دارد که تاکنون به چاپ نرسیده است. محمود بن حسن قاضی اعرج لؤلؤئیّات را در قرن هشتم به فارسی برگردانده و آن را میامن التّرجمان و مونس الانسان نام نهاده است. در این اثر حدود 3436 گفتار از بزرگان صدر اسلام و عارفان نخستین قرون اسلامی با طبقه‌بندی موضوعی در 127 باب گردآمده و به نام بیش از 800 سالک، عارف و زاهد اشاره شده است. علاوه بر آن قاضی اعرج آیات متعددی از قرآن کریم، ابیات عربی، فارسی و احادیث نبوی را برای تبیین موضوع‌های مختلف به عنوان شاهد، آورده است. میامن التّرجمان و مونس الانسان از زمان مترجم تاکنون ناشناخته مانده و در کتاب‌های فهرست نسخ خطّی، هیچ‌یک از نسخه‌های مختلف این کتاب معرّفی نشده است. این کتاب بی‌شک جزو منابع دست اوّل زهد و اخلاق اسلامی - ایرانی است. از ترجمة محمود بن حسن قاضی اعرج سه نسخه در دست است که هر سه در کتابخانة ملی تاجیکستان موجودند و نیز دو نسخه یکی در لاهور و دیگری در ماوراءالنهر دیده شده که هیچ‌کدام در دست نیست. در این مقاله پس از معرّفی اجمالی قاضی اعرج و نسخه‌های میامن التّرجمان، برخی از ویژگی‌های رسم‌الخط نسخة اساس و مشخّصات فکری، زبانی و ادبی آن با ذکر نمونه‌هایی ارائه می‌شود. روش پژوهش حاضر به شیوۀ اسنادی و کتابخانه‌ای و برپایۀ مقابله نسخ بدل با نسخه اساس و ثبت اختلاف نسخ است.
کتاب¬ها
قرآن کریم.
بهار، محمّدتقی. (1349). سبک شناسی (تاریخ تطور نثر فارسی)، تهران: سپهر.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
الذّهبی، شمس¬الدّین. (1413ه.ق). سیرالاعلام النّبلاء، بیروت: دارالکتب العلمیة.
شمیسا، سیروس. (1380). سبک شناسی نثر، تهران: میترا.
قلانسی نسفی، عبدالله بن محمد بن ابی¬بکر. (1385). ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق، تصحیح عارف نوشاهی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
کاتب چلبی، مصطفی بن عبدالله (حاجی خلیفه)، کشف الظنّون، چاپ محمّد شرف الدّین
یالتفایا، رفعت بیگله اکللیسی، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
کحّاله، عمررضا. (1376 ه.ق). معجم المؤلّفین، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
مدرّس تبریزی، محمّد علی. (1374). ریحانة الادب، تهران: کتابفروشی خیام.
نسفی، ابو مطیع مکحول بن فضل، میامن¬التّرجمان و مونس¬الانسان (ترجمه لؤلؤئیات)، ترجمه محمود بن حسن (حسین) قاضی اعرج، نسخه¬های شماره (1229-1230-1265)، نسخة خطّی تاجیکستان.
مقالات
موجانی، سید علی، و جعفری شیاده، سید محمد مهدی. (1392). درّ پارسی، گزارشی از چگونگی فرآیند شناسایی مجموعه تصویر هزاران نسخه خطی ماوراءالنهر. میراث شهاب، (72و73)، 311-335.
نیازکار، فرح، و جعفری، مرتضی. (1399). تحلیل و تفسیر ساختار زبانی- ادبی تاریخ بیهقی و حلاج الاسرار بیژن الهی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(45)، 102-79.
References
Books
Holy Quran. [In Persian]
Al-Thahabi, SH. A. (1987). The History of Islam, Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiah. [In Persian]
Bahar, M. T. (1971). Sabk Shenasi (Stylistics) (History of Persian prose evolution), Tehran: Sepehr. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1999). Dictionary,Tehran: University of Tehran Publishers. [In Persian]
Ghalansi Nasfi, A. A. M. A. (2007). Ershad dar marrefat va va’z va akhlagh (Guidance in knowledge, preaching and ethics), Published by Aref Noshahi, Tehran: Written Heritage Research Center. [In Persian]
Kahhaleh, O. R. (1957). Mojjam Al-Muminin (Dictionary of the Authors), Dar Ahya Al-Torath Al-Arabi: Beirut. [In Persian]
Katib Chalabi, M. A. A. (Haji Khaliffah), Kashf Al-Dhunun (Uncovered suspicions), Published by Mohhamad Sharraf Al-Din Yaltafayah, Raf’at Bigleh Aklisi, Dar Ahya Al-Torath Al-Arabi: Beirut. [In Persian]
Moddarres Tabrizi, M. (1995). Rehyanat Al-Adab (Smell of Literature), Tehran: Khayyam Publishers. [In Persian]
Nasaffi, A. M. F., Mayamin Al-Tarjimanwa Munis Al-Insan, (Lu’Lu’iat Translation), Translated by Mahmoud Bin Hassan (Hossein) Ghazzi A’araj, scriptures no. 1229-1230-1265, Manuscript in Tajikestan. [In Persian]
Shamisa, S. (2002). Sabk shenasie nasr (Stylistics of prose), 7th Edition, Tehran: Mitra. [In Persian]
Articles
Mujjani, Seyyed Ali, and Jaffari Shayyadeh, Seyyed Mohammad Mehdi. (2013). dorre parsi, A report from the process of recognizing the collection of thousands of Mesopotamian manuscripts. Mirase Shahan, (72&73), 311-335. [In Persian]
Niazkar, F. & Jaffari, M. (2020). Tahlil va tafsire sakhtare zabani adabi tarikhe Beihaghi va Hallaj Al-asrar Bijjan Elahi (Analysis and Interpretation of the linguistic-literary structure of the history of Bihaqi and Hallaj of the secrets of God, Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 12(45), 79-102. [In Persian]
