معرّفی و بررسی نسخة خطّی میامن التّرجمان و مونس الانسان
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسیفرزانه خلیل پور 1 , علیرضا حاجیان نژاد 2
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پردیس البرز، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کلید واژه: «قاضی اعرج», «لؤلؤئیّات», «مکحول نسفی», «مونس الانسان», نثر صوفیانة قرن هشتم.,
چکیده مقاله :
ابومطیع مکحول بن فضل نسفی (م 318 ه..ق) کتابی با نام لؤلؤئیّات به زبان عربی در موضوع زهد و عرفان و تصوّف دارد که تاکنون به چاپ نرسیده است. محمود بن حسن قاضی اعرج لؤلؤئیّات را در قرن هشتم به فارسی برگردانده و آن را میامن التّرجمان و مونس الانسان نام نهاده است. در این اثر حدود 3436 گفتار از بزرگان صدر اسلام و عارفان نخستین قرون اسلامی با طبقه‌بندی موضوعی در 127 باب گردآمده و به نام بیش از 800 سالک، عارف و زاهد اشاره شده است. علاوه بر آن قاضی اعرج آیات متعددی از قرآن کریم، ابیات عربی، فارسی و احادیث نبوی را برای تبیین موضوع‌های مختلف به عنوان شاهد، آورده است. میامن التّرجمان و مونس الانسان از زمان مترجم تاکنون ناشناخته مانده و در کتاب‌های فهرست نسخ خطّی، هیچ‌یک از نسخه‌های مختلف این کتاب معرّفی نشده است. این کتاب بی‌شک جزو منابع دست اوّل زهد و اخلاق اسلامی - ایرانی است. از ترجمة محمود بن حسن قاضی اعرج سه نسخه در دست است که هر سه در کتابخانة ملی تاجیکستان موجودند و نیز دو نسخه یکی در لاهور و دیگری در ماوراءالنهر دیده شده که هیچ‌کدام در دست نیست. در این مقاله پس از معرّفی اجمالی قاضی اعرج و نسخه‌های میامن التّرجمان، برخی از ویژگی‌های رسم‌الخط نسخة اساس و مشخّصات فکری، زبانی و ادبی آن با ذکر نمونه‌هایی ارائه می‌شود. روش پژوهش حاضر به شیوۀ اسنادی و کتابخانه‌ای و برپایۀ مقابله نسخ بدل با نسخه اساس و ثبت اختلاف نسخ است.
Abu Motie Mahkul bin Fazl Nasafi (318 A.H.) [930 AD] had written a book called Luluniat in Arabic on subjects such as piousness and mysticism, which is not published yet. Mahmoud bin Hassan Ghazi Araj had translated Luluniat into Persian under a new title called Mayamin Al-Tarjoman Va Munis Al-Insan. Categorized into 127 subjects, this manuscript includes about 3,436 quotations and narrations by more than 800 companions and mystic figures from the beginning centuries of Islam. In addition to chapters from Quran, Ghazi Araj has shown so many Arabic and Persian verses as well as prophet’s Hadiths to explain different subjects. Mayamin Al-Tarjoman wa Munis Al-Insan has remained unknown from its translation time up to now. The name of this manuscript is not mentioned in any list books. This manuscript is undoubtedly one of the firsthand books on subjects such as piousness and Islamic-Iranian ethics. Three manuscripts of the translation by Mahmoud bin Hassan Ghazi Araj are available at International Library of Tajikestan. After brief introduction of Ghazi Araj and manuscripts of Mayamin Al-Tarjoman, this paper attempts to present some of the calligraphical features of the manuscript and its intellectual, linguistic and literary characteristics through exemplification. In this research, a documentary and library approach is being used based on the original work and pieces of evidence being extracted from it as well as the books by famous authors.
کتاب¬ها
قرآن کریم.
بهار، محمّدتقی. (1349). سبک شناسی (تاریخ تطور نثر فارسی)، تهران: سپهر.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
الذّهبی، شمس¬الدّین. (1413ه.ق). سیرالاعلام النّبلاء، بیروت: دارالکتب العلمیة.
شمیسا، سیروس. (1380). سبک شناسی نثر، تهران: میترا.
قلانسی نسفی، عبدالله بن محمد بن ابی¬بکر. (1385). ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق، تصحیح عارف نوشاهی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
کاتب چلبی، مصطفی بن عبدالله (حاجی خلیفه)، کشف الظنّون، چاپ محمّد شرف الدّین
یالتفایا، رفعت بیگله اکللیسی، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
کحّاله، عمررضا. (1376 ه.ق). معجم المؤلّفین، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
مدرّس تبریزی، محمّد علی. (1374). ریحانة الادب، تهران: کتابفروشی خیام.
نسفی، ابو مطیع مکحول بن فضل، میامن¬التّرجمان و مونس¬الانسان (ترجمه لؤلؤئیات)، ترجمه محمود بن حسن (حسین) قاضی اعرج، نسخه¬های شماره (1229-1230-1265)، نسخة خطّی تاجیکستان.
مقالات
موجانی، سید علی، و جعفری شیاده، سید محمد مهدی. (1392). درّ پارسی، گزارشی از چگونگی فرآیند شناسایی مجموعه تصویر هزاران نسخه خطی ماوراءالنهر. میراث شهاب، (72و73)، 311-335.
نیازکار، فرح، و جعفری، مرتضی. (1399). تحلیل و تفسیر ساختار زبانی- ادبی تاریخ بیهقی و حلاج الاسرار بیژن الهی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(45)، 102-79.
References
Books
Holy Quran. [In Persian]
Al-Thahabi, SH. A. (1987). The History of Islam, Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiah. [In Persian]
Bahar, M. T. (1971). Sabk Shenasi (Stylistics) (History of Persian prose evolution), Tehran: Sepehr. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1999). Dictionary,Tehran: University of Tehran Publishers. [In Persian]
Ghalansi Nasfi, A. A. M. A. (2007). Ershad dar marrefat va va’z va akhlagh (Guidance in knowledge, preaching and ethics), Published by Aref Noshahi, Tehran: Written Heritage Research Center. [In Persian]
Kahhaleh, O. R. (1957). Mojjam Al-Muminin (Dictionary of the Authors), Dar Ahya Al-Torath Al-Arabi: Beirut. [In Persian]
Katib Chalabi, M. A. A. (Haji Khaliffah), Kashf Al-Dhunun (Uncovered suspicions), Published by Mohhamad Sharraf Al-Din Yaltafayah, Raf’at Bigleh Aklisi, Dar Ahya Al-Torath Al-Arabi: Beirut. [In Persian]
Moddarres Tabrizi, M. (1995). Rehyanat Al-Adab (Smell of Literature), Tehran: Khayyam Publishers. [In Persian]
Nasaffi, A. M. F., Mayamin Al-Tarjimanwa Munis Al-Insan, (Lu’Lu’iat Translation), Translated by Mahmoud Bin Hassan (Hossein) Ghazzi A’araj, scriptures no. 1229-1230-1265, Manuscript in Tajikestan. [In Persian]
Shamisa, S. (2002). Sabk shenasie nasr (Stylistics of prose), 7th Edition, Tehran: Mitra. [In Persian]
Articles
Mujjani, Seyyed Ali, and Jaffari Shayyadeh, Seyyed Mohammad Mehdi. (2013). dorre parsi, A report from the process of recognizing the collection of thousands of Mesopotamian manuscripts. Mirase Shahan, (72&73), 311-335. [In Persian]
Niazkar, F. & Jaffari, M. (2020). Tahlil va tafsire sakhtare zabani adabi tarikhe Beihaghi va Hallaj Al-asrar Bijjan Elahi (Analysis and Interpretation of the linguistic-literary structure of the history of Bihaqi and Hallaj of the secrets of God, Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 12(45), 79-102. [In Persian]
