تحلیل نشانه‌شناسی «مار» در شعر «من آن روز می‌گفتم ...» سیمین بهبهانی با تأکید بر نظریۀ مایکل ریفاتر

الموضوعات :

مریم ارجمندی ¹ , مهدی ظرافتکار ²

1 - دانشگاه آزاد شیراز
2 - استادیار گروه ادبیات تطبیقی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد شیراز

تاريخ الإرسال : 17 السبت , ذو الحجة, 1443 تاريخ التأكيد : 17 السبت , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 23 الأربعاء , ذو القعدة, 1443

الکلمات المفتاحية: نشانه‌شناسی, زن, ضحاک, مار, woman, سیمین بهبهانی, Snake, Simin Behbahani, ریفاتر, Semiotics, Zahak, Refater,

ملخص المقالة :

هر شعر فاخری یک ایدۀ مسلّط دارد .شاعر این ایدۀ مسلّط را در لابه‌لای ساختار شعر یا یک جمله و گاهی حتّی یک واژه در درون شعر پنهان می کند. بعد با هنرمندی برخی واژه ها را نشان دار می کند تا مخاطب از طریق آنها ایدۀ مسلّط شعر را شناسایی کند. آیا سیمین بهبهانی در سرایشِ شعرِ من آن روز ... از این کارکردِ هنری بهره برده است؟ برای رسیدن به پاسخ به نظر می رسد؛ بهره مندی از نظریۀ نشانه شناسی مایکل ریفاتر بیش از هر نظریۀ دیگری مناسب تر باشد. مقالۀ حاضر بر مبنای نظریۀ نشانه شناسی این اندیشمند و با روش توصیفی- تحلیلی، شعر سیمین را بررسی کرده است. پس از بررسیِ عناصر غیر دستوریِ شعر مذکور، نتایجِ تحقیق بیانگر آن است که انباشتهایی با معنا بنِ مار، ضحّاک و ترس در شعرِ من آن روز... بسامد بالایی دارد. با بررسی منظومه های توصیفیِ شعر، خوشه های استعاری با هسته های جامعۀ سنتی، خوی اهریمنی و جامعۀ شبه مدرن به دست آمد و به کمک همین خوشه های استعاری، هیپوگرامهای شعر نیز مشخص گردید که مهم ترین آنها عبارتند از: مار نماد خوی اهریمنی انسانهاست که در نظامهای مرد سالار بیشتر در وجودِ جنس مذکّر تجلّی می یابد. هم چنین مقایسۀ انباشتها، منظومه های توصیفی و هیپوگرامها با رویکرد بینامتنیّت، ماتریس ساختاری زیر را در ذهن نویسندگان این مقاله ایجاد کرد: خوی اهریمنیِ نظامِ مرد سالار در جوامع سنتی از طریق بازیهای فولکلوریک، ستم پذیری را به دخترانِ جامعه القا می کند. در جامعۀ شبه مدرن آموزشِ ستم پذیری با روشهای مدرن تری مانند نمایش، طناب بازی و ... ادامه می یابد.

المصادر:

منابع و مآخذ

ابومحبوب، احمد (1337)، زندگی و شعرسیمین، تهران: نشرثالث.

احمدی، بابک (1390)، ساختار و تاویل متن، تهران: انتشارات مرکز.

ایگلتون، تری (1395)، پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

برکت، بهروز و افتخاری، طیبه (1389)، «نشانه شناسی شعر، کاربست نظریة مایکل ریفاتر برای شعر ای مرز پرگهر». فصل نامة پژوهش های زبان و ادبیّات تطبیقی . دورة  1. شمارة 4 . صص 130 - 109 .

حق­شناس، علی محمد (1383)، «آزادی و رهایی در زبان و ادبیات». فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات ادبی دانشگاه تربیت معلم. ش3و4، پاییز و زمستان 1383. صص58-39.

حق­شناس، علی­محمد. (1390)، مقالات ادبی و زبان­شناختی، چاپ دوم، تهران: انتشارات نیلوفر.

صفوی، کوروش (1390)، از زبان شناسی به ادبیات، تهران: انتشارات سورۀ مهر.

صفوی،کوروش (1391)، نوشته­های پراکنده، دفتر دوم، تهران: انشارات علمی.

بهبهانی، سیمین ( 1335)، مجموعه اشعار، تهران: موسسه انتشارات نگاه.

نبی­لو، علی­رضا (1392) «خوانش نشانه شناختی زمستان اخوان و پیامی در راه سپهری». فصلنامة ادب پارسی معاصر.  سال 3 . شمارة 4 . صص 136 – 1.

نبی­لو، علی­رضا (1390)، «کاربرد نظریۀ نشانه شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر ققنوس نیما». فصلنامۀ پژوهش­های زبان شناختی و زبان­های خارجی. دورۀ 1. شمارۀ 2. صص 94-81.

پاینده، حسین (1387)، « نقد شعر آی آدم ها سروده نیما یوشیج از منظر نشان هشناسی». نامه فرهنگستان. سال چهارم. ش 10 . 113-95.

References

1.Aho Mahbob,Ahmad. (1958).Zendegi Va Shre Simin. Tehran:Nasher Sales.

2.Ahmadi,Babak..(2011). Sakhtar Va Tavil Matn. Tehran:Entesharat Markaz.

3.Eagleton,Teri. (2016). An Intrrodoction to liteyary theory.Translated by A.Mokhber.Tehran:Nashre Markaz.

4.Barkat,Bhrooz.,&Eftekhari,Tayyebe. (2010).Semiatics of Poetry: Application of Michael Rifater’s theory to Poem” o  Marze Por Gohar”. Quartely Joornal Comportive Language and Literature Research , 1,4,q-130

5.Haghshenas,Ali Mohmmad. (2004). Azadi Va Rahaei dar Zaban Va A dabiat.Journal  of Litrary Studies and Research,

Tarbiat - e – Moallem University , 3 and 4 , Fall & winter 2004, 39-58

6.Haghshenas,Ali Mohammad. (2011). Maghalate Adabi va Zabanshenakhti. Tehran:Niloofar.

7. Safavi,Kuroush. (2011). Az Zabanshenasi Be Adabiat . Tehran: Sore mohr.


8. Safavi, Kuroush. (2011). Neveshtehai Parakandeh. Tehran:Elmi.

9.Behbahani ,Simin. (1956). Majmoei Ashar. Tehran:Negah.

10.Nabi loo ,Ali Reza. (2011). Khanesh Neshaneh Shenakhti Zemestan Akhavan va payami dar rahe Sepehri.Quarterly Journal of Contemporary Persian Literature , 4 (third year),p.p. 1-136.

11. Nabi loo ,Ali Reza. (2011). Semiotics of poetry : Application of Michael Rifater’s theory to Poem “ Ghoghnoos” by Nima. Faslnameh pezhohesh haye Zaban shenakhti va Zabanhaye khareji ,2(first year),p.p. 81-94.

12.Payandeh,Hosyin. (2008). Naghdeh sher Ai Adamha Sorodeh Nima Yoshij Az manzar Neshaneh  shenasi. Nameh Farhangestan. 10 ( forth year) p.p.95-113.

Riffaterre, Michael (1987). Semiotics of Poetry. 1st ed., Bloomington: Indiana University Press