سنجش و تحلیل شاخص‌های تاب‌آوری در رابطه با کاهش بی‌عدالتی فضایی (مطالعه موردی: محلات شهری بندرامام خمینی(ره))

الموضوعات : آمایش محیط

مهدی قنواتی ¹ , عباس معروف نژاد ²

1 - کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران
2 - دانشیار،گروه جغرافیا وبرنامه‌ریزی‌شهری، واحدماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران

تاريخ الإرسال : 07 الثلاثاء , محرم, 1445 تاريخ التأكيد : 24 الإثنين , ربيع الأول, 1445 تاريخ الإصدار : 15 السبت , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: تاب‌آوری, عدالت‌فضایی, محلات‌شهری, بندرامام خمینی(ره).,

ملخص المقالة :

طی چند دهه‌گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری(به ویژه در کشورهای درحال توسعه) موجب شده که آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر بحران­هایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تاب­آور نمودن و افزایش سطح مدیریت بحران در جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. نظر به اهمیت ‌موضوع، این‌ پژوهش به واکاوی و سنجش شاخص‌های تاب‌آوری درکاهش‌ بی‌عدالتی فضایی با تأکید بر حوزه محلات ‌بندرامام ‌خمینی(ره) با شناسایی و انتخاب چهار شاخص تاب‌آوری(زیربنایی-کالبدی، اقتصادی، زیست محیطی و نهادی-اجتماعی) و 56 زیرشاخص‌ پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تأکید بر پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری شامل ساکنان23 محله بندر امام خمینی(ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده429 نفر است. به‌ منظور بررسی‌ نرمال ‌بودن توزیع ‌داده‌ها از آزمون کلموگروف-‌اسمینروف و برای تأیید حجم نمونه انتخاب شده از شاخص KMO و آزمون بارتلت و برای رتبه‌بندی متغیرها از تکنیک Marcos استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد از23 محله بندر امام خمینی(ره) ازمنظر رتبه‌بندی شاخص‌های تاب‌آوری با استفاده از تکنیک Marcos، محلات: فازیک مفتح شمالی با امتیاز 979/0، فاز3 (منازل راه آهن) با امتیاز 896/0 و کوی شهید دستغیب با 891/0 در رتبه‌های اول تا سوم و محله صباغان(کمپB) با امتیاز 591/0 در رتبه بیست و سوم(آخر) قرار گرفته‌اند.

المصادر:


1. اسکندی‌نوده، م.، قلیپور، ی.، فلاح‌حیدری، ف.، احمدپور، الف. 1398. شناسایی ابعاد تا‌ب‌آوری و تأثیر آن برپایداری شهری رشت، فصل‌نامه جغرافیا و پایداری محیط، 9(32): 63-77.
2. امیری، ع.، زارعی، ح.، مسعودی‌راد، م.، حاتمی‌نژاد، ح. 1401. شناسایی مؤلفه‌هاي اثرگذار برافزایش میزان‌تاب‌آوري اقتصادي واجتماعی شهري در مواجهه با بحران زلزله (شهرستان بروجرد)، فصل‌نامه آمایش محیط، 15(57): 189-211.
3. تابعی، ن.، موحد، ع.، تولایی، س.، کمانرودی‌کجوریی، م. 1395. بررسی نقش عدالت ‌فضایی در مدیریت شهری(محلات منطقه6 تهران)، فصل‌نامه برنامه‌ریزی فضایی، 6 (21): 23-36.
4. خداپناه، ک. 1401. ارزیابی وسنجش میزان تاب‌آوری روستاهای هدف گردشگری(ناحیه اردبیل)، فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 26(80)، 117-131.
5. خزایی، ن.، مجتبی‌زاده‌خانقاهی، ح. 1401. ارائه‌الگوي بهینه در بافت مسئله‌دار فرحزاد با رویکردارتقاء تاب‌آوري، فصل‌نامه آمایش محیط، 15(59): 44-23.
6. خوارزمی، الف. ع.، غلامی، ن.، تیموریان‌قعله‌نو، ن. 1398. بررسی چالش‌های ارتقاء میزان تاب‌آوری شهری(شهر بجنورد). نهمین کنفرانس ملی و دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری-توسعه پایدار و شهرهای آینده، مشهد، 28-27آبان. 619-636.
7. شهرداری بندر امام خمینی(ره)، دفتر فنی و امور نقشه‌ها، 1402.
8. شیرمحمدی، ح.، شمس، م. 1401. تبیین مدل NBS در برنامه‌ریزی شهری برای تاب‌آور نمودن مناطق شهری، فصل‌نامه آمایش محیط، 15(59): 139-157.
9. 9.صالحی، الف.، آقابابایی، م. ت.، سرمدی، ه.، بهتاش، م. ر. 1390. بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله محیط‌شناسی، شماره 59، 99-112.
10. قانعی، م.، اسماعیل‌پور، ن.، سرائی، م. ح. 1396. سنجش كيفيت‌زندگي در محلات شهري در راستاي ارتقاء كيفيت زندگي(محله قلعه شهر بافق)، فصل‌نامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8(28): 21-44.
11. قدیری، م.، حکمت‌نیا، ح.، سیف¬الهی، م. 1400. تحلیل شاخص¬های کیفیت زندگی در محلات شهری (شهر کوهبنان)، پژوهش‌های ‌جغرافیای ‌انسانی، 53(2): 409-426.
12. لنگرنشین، ع.، ارغان، ع.، کرکه‌آبادی، ز. 1398. سنجش شاخص كالبدی محیطی تاب‌آوری در بافت‌های شهری تهران(محلات تجریش، جنت‌آبادشمالی و فردوسی ‌شهر تهران) در راستای ارائه مدلی بومی برای تاب‌آوری كلان‌شهرهای ایران، فصل‌نامه جغرافیا، 9(2): 669-693.
13. مصطفوی، ن.، مومنی، م. 1398. تاب‌آوری شهری، مفاهیم، رویکردها، ابعاد و شاخص‌‌های آن. ششمین کنگره سالانه ملی عمران، معماری و توسعۀ شهری. دانشگاه علم وصنعت. تهران. 1-23.
14. .موحد، ع.، آهار، ح.، منوچهری‌میاندوآب، الف.، قیصری، ح.، بزرگ‌زاده، ع. 1401. تحلیل پایداری‌محلات‌شهری‌باتأکیدبرعدالت فضایی-اجتماعی(شهرمراغه)، فصل‌نامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(65): 345-365.
15. Asian Development Bank. 2022. Building Resilienceof The Urban Poorin Indonesia, 6 ADB Avenue, Mandaluyong City, 1550 Metro Manila, Philippines, www.adb.org, P: 98.
16. Banerjee, T., Loukaitou-Sideris, A. 2011. Companion to Urban Design.Landan.P.736.Doi:https://doi.org/10.4324/9780204
17. Dajian, k., Rogers, P. P. 2010. World Expo and Urban Life Quality in Shanghai in Terms of Sustainable Development Chinese Journal of Population, Resources and Environment, 4(1): 15-22.
18. Folke, C.S., Carpenter, T., Elmqvist, L., Gunderson, C.S., Holling B. W. 2002. Resilience and Sustainable Development: Building Adaptive Capacity in a World of Transformations. Ambio, 31(5): 437-440.
19. Liu, L., Luo, Y., Pei, J., Wang, H., Li, J., Li, Y. 2021. Temporal and Spatial Differentiation in Urban Resilience and Its Influencing Factors in Henan Province, Sustainability Journal, 13(22) :12460.
20. Manyena, S. B. 2006. The concept of resilience revisited, Disasters Journal, 30(4): 434-450.
21. Nygren, A. 2018. Inequality and interconnectivity: Urban spaces of justice in Mexico, Geoforum Journal, Vol: 89: 145-154.
22. Uwayezu, E., Timo de Vries, W. 2018. Indicators for Measuring Spatial Justice and Land Tenure Security for Poor and Low Income Urban Dwellers, land journal, 7(3): 84-101.