مطالعات تاریخی قرآن و حدیث
,
العدد2,السنة
26
,
تابستان
1399
از نظر مسلمانان حدیث یکی از مهمترین منابع آموزههای دینی و احکام شرع به شمار میآید و اعتبار حدیث بهمعنای صحت انتساب آن به قائل اصلیاش است. بنابراین، عالمان مسلمان به بررسی صحت احادیث پرداختهاند نه تعیین تاریخ پیدایش آنها. با اینحال صحیح یا جعلی شمردن یک حدیث توسط أکثر
از نظر مسلمانان حدیث یکی از مهمترین منابع آموزههای دینی و احکام شرع به شمار میآید و اعتبار حدیث بهمعنای صحت انتساب آن به قائل اصلیاش است. بنابراین، عالمان مسلمان به بررسی صحت احادیث پرداختهاند نه تعیین تاریخ پیدایش آنها. با اینحال صحیح یا جعلی شمردن یک حدیث توسط عالمان، تلویحاً با مسئلۀ تاریخگذاری روایات ارتباط دارد. صحیح شمردن یعنی پذیرش صدور در زمان گویندۀ اصلی سخن؛ اما در حکم به جعلی بودن روایت دو احتمال وجود دارد: ساخته شدن توسط فردی در زمان گویندۀ اصلی؛ جعل در زمانی متأخر؛ اما برای پژوهشگران غربی حدیث صرفاً یک منبع تاریخی است و مسئلۀ مهم برای آنها، تعیین خاستگاه زمانی و مکانی پیدایش احادیث است. از اینرو، حدیثپژوهان غربی شیوههایی را بدین منظور ابداع کردهاند که در گذر زمان تحول و تکامل یافته است. در این پژوهش با این نگاه که چه شواهدی از توجه به مسئلۀ زمان و نیز خاستگاه جغرافیایی روایات در روشهای نقد حدیث مسلمانان میتوان یافت با واکاوی بخشی از میراث حدیثی این نتیجه به دست آمده که برخی از قواعد و نکات مورد توجه عالمان و محدثان مسلمان با قواعد و نکاتی که خاورشناسان در شیوههای گوناگون تاریخگذاری از آن بهره بردهاند، مشترک است. از جملۀ این موارد میتوان به بررسی تحریرها و طرق مختلف یک حدیث، توجه به راوی مشترک، روایة الأقران و غیره اشاره کرد.
تفاصيل المقالة
مطالعات تاریخی قرآن و حدیث
,
العدد1,السنة
30
,
بهار
1403
آخرالزمانهای ادیان مختلف با باور به منجی موعود سرشته شده است. بر اساس منابع اسلامی و برخی مراجع غیر اسلامی پیامبر اسلام(ص) نویدبخش ظهور یک منجی بوده، هرچند در مورد هویت او دیدگاههای متفاوتی وجود دارد؛ دیدگاهی مدعی است منجی مورد نظر پیامبر(ص) از میان امت اسلام نبوده بل أکثر
آخرالزمانهای ادیان مختلف با باور به منجی موعود سرشته شده است. بر اساس منابع اسلامی و برخی مراجع غیر اسلامی پیامبر اسلام(ص) نویدبخش ظهور یک منجی بوده، هرچند در مورد هویت او دیدگاههای متفاوتی وجود دارد؛ دیدگاهی مدعی است منجی مورد نظر پیامبر(ص) از میان امت اسلام نبوده بلکه وی بازگشت «عیسی مسیح(ع)» را بشارت داده اما مسلمانان طی یک سیر تحولی مستمر، «عیسی(ع)» را به حاشیه برده و عنوان آشنای «مهدی» را جایگزین آن کردند. یکی از مستندات این دیدگاه روایت «المهدی عیسیبن مریم(ع)» است. در مقاله حاضر به منظور بررسی ادعای انتساب این روایت به پیامبر(ص)، با استفاده از شیوههای مختلف تاریخگذاری اعم از کاوش در کهنترین منبع و تحلیل سندی- متنی، مشخص شده است که این عقیده اواخر سده اول هجری توسط حسن بصری در بصره مطرح و سپس از طریق زاهدانی اغلب با پیشینه مسیحی و یا آشنا به آن نقل شده است. در سده دوم توسط محمدبن خالد جندی برای اعتبار بیشتر به پیامبر(ص) منسوب شده و در سرزمین¬هایی مانند عراق، مصر، شام و حجاز و فلسطین نشر یافته است.
تفاصيل المقالة
مطالعات تاریخی قرآن و حدیث
,
العدد2,السنة
29
,
تابستان
1402
در نگاه سطحی و ابتدایی بهنظر میآید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداختهاند. برخلاف این تصور، شواهد نشان میدهد که مؤلفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تأثیرپذیری از شرایط زمینهای در راست أکثر
در نگاه سطحی و ابتدایی بهنظر میآید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداختهاند. برخلاف این تصور، شواهد نشان میدهد که مؤلفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تأثیرپذیری از شرایط زمینهای در راستای کشف مراد و مقصود آیات اجتهاد نمودهاند و دست به گزینش و چینش روایات زدهاند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی معروف و با کاربست مفهوم زمینه در نظریههای هرمنوتیک مؤلفمحور، وجه تمایز این تفاسیر در مسئله نماز جمعه بررسی میشود. آنچه بطور خاصتری این تفاسیر را در مسئله نماز جمعه متمایز میکند پرداختن به شرایط وجوب نماز جمعه در تفاسیر متأخر صافی و نورالثقلین است؛ امری که در تفاسیر متقدم و تفسیر برهان بحرانی دیده نمیشود. چرایی این تفاوت رویکرد با عنایت به همزمانی دوران تألیف تفاسیر روایی متأخر با رویکارآمدن حکومت شیعی صفوی قابل ارزیابی است. تعلق خاطر بحرانی به بیان جنبههای بطنی و تأویلی آیات و علاقه بیشتر حویزی نسبت به بحرانی و فیض در طرح مباحث فقهی متناسب با آیات از دیگر زمینههای اثرگذار در این تمایز است. همچنین، روحیات صوفیانه شخصیت فیض موجب شده تا وی صرفاً از منظر مسئلهای فقهی به این مسئله ننگرد که عبارات او در رسالهی زادالسالک و الفت نامه شاهدی بر این امر است
تفاصيل المقالة
سند
Sanad is a platform for managing Azad University publications