زن ونقش آن در اجتماع یکی از موضوعاتی است که همواره در آثار منظوم و منثور ادبیّات فارسی مورد توجّه واقع شده و جایگاهی درخور یافته است؛ امّا زن در ادبیّات کلاسیک فارسی چهرة چندان مثبت و درخور ستایشی ندارد؛ زیرا در میان اشعار شاعران کلاسیک، هویّت زن مخدوش و تیره و دیدگاههای منفی نسبت به او بر سیمای زن سایه افکنده است. از زمان مشروطه و با آشنایی مختصر ایرانیان با فرهنگ غرب و اندیشه‌های مدرن، نقش و هویّت زنان به عنوان یکی از کُنشگران مهمّ اجتماعی در شعر مشروطه مورد توجّه واقع شده و جایگاه درخوری یافته است. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و مقایسة تجلّی سیمای زن در اشعار ملک الشعرا بهار و نسیم شمال در عصر مشروطه بپردازد. از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش آن است که نگرش شاعران به سیمای زن در شعر دورة مشروطه تغییر کرده؛ برای اوّلین بار مضامین شعر این دوره به مسائل حقوقی و اجتماعی زن می‌پردازد و زن از معشوقه بودن مطلق خارج می‌شود و عقلانیّت، شخصیّت و انسانیّت او مورد تبیین و تحلیل قرار می‌گیرد. همچنین هر دو شاعر در دست‌یابی زنان به دانش، حقوق فردی و آموزه‌‌های مدرن با یکدیگر هم‌ عقیده‌اند؛ امّا در مورد آزادی پوشش و مسألة حجاب، بهار راهکار رهایی از جهل را کشف حجاب می‌داند، درحالی که نسیم شمال، حجاب را برای حضور زنان در اجتماع لازم می‌داند. تفاصيل المقالة

اوضاع خاصّ سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه، سبب ظهور شاعرانی شد که مهم-ترین مضامین شعری آنها، اشعار وطنی و مهم‌ترین دغدغه‌شان، مبارزه با نیروهای مستبد داخلی و خارجیی بود که استقلال و آزادی کشور را به مخاطره می‌افکندند. یکی از این شاعران بنام آزادیخواه، سیّد اشرف الدّین حسینی ملقّب به نسیم شمال است که اشعارش آکنده از اندیشه‌های وطن‌پرستانه است. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی به ترسیم و بررسی جلوه‌های گوناگون ادبیّات پایداری دراشعار نسیم شمال بپردازد. از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش آن است که دیوان نسیم شمال را مضامینی چون: بیان دردها و رنج‌های مردم ستمدیده و ترسیم چهرة واقعی آنها، یادکرد از قهرمانان ملّی و مذهبی، وطن پرستی، دعوت به مبارزه و ایستادگی در برابر استبداد و استعمار، القای امید به آیندة روشن، دعوت به اتّحاد وستایش آزادی و آزادگی تشکیل می دهد که هر یک از این موارد نشان‌دهندة جلوه‌های ادب پایداری در اشعار نسیم شمال می باشد که با زبان صریح و آشکار به آنها پرداخته است. تفاصيل المقالة