تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)
,
العدد2,السنة
13
,
تابستان
1400
در این پژوهش پیوند اخلاق و اعتراض در اندیشۀ نظامی مورد بررسی قرارگرفته است. او با رویکرد تعلیمی در پی عدالت ورزی حاکمان و هدایت جامعه به سوی جامعه آرمانشهری است و با داستانهای تعلیمی و بیان اعتراضی گاه با تصریح و گاه با تعریض در برابر عوامل تحمیلی اجتماعی و سیاسی ای أکثر
در این پژوهش پیوند اخلاق و اعتراض در اندیشۀ نظامی مورد بررسی قرارگرفته است. او با رویکرد تعلیمی در پی عدالت ورزی حاکمان و هدایت جامعه به سوی جامعه آرمانشهری است و با داستانهای تعلیمی و بیان اعتراضی گاه با تصریح و گاه با تعریض در برابر عوامل تحمیلی اجتماعی و سیاسی ایستادگی میکند. به اعتقاد او شاید تعلیم از میان انواع ادبی عرصۀ بهتری برای روح انتقادی و اعتراضی به حاکمان زورمدار باشد. از اینرو در قالب داستانهایی از سرنوشت حاکمان گذشته ستودنیها را ستوده و ناشایستها را تقبیح کرده، مضامین ارزشمندی چون عدالت، دینداری و خردورزی و انساندوستی را ستایش کرده و از سویی ناراستی و نادرستی و بیعدالتی و ظلم را تقبیح کرده است. نگارنده در این جستار ضمن مطالعه تحلیلی نتیجه میگیرد بر اساس آموزههای دینی، نظامی اعتراض خود را به حاکمان زمان خود به چهار روش مختلف اقتضائی ابراز داشته و این اعتراض را با توجه به مبانی اخلاقی و شرایط تأثیرگذاری بیان میدارد. از اینرو ظلم را برنمیتابد و با آوردن حکایتهای متعدد از پادشاهان گذشته به تعریض یا با نصایح اخلاقی بهتلویح و یا با اعتراض به تصریح بر آنها میتازد تا به راه دادگری بازآیند. مرحله نهایی از اصول اعتراضی - تعلیمی نظامی متوسل شدن به عالم فرازمینی و توسل به کسانی چون پیامبر اسلام است تا خود ریشه ظلم را برکنند. او ضمن دعوت به عدالتورزی که یکی از شرایط اصلی در حکومتداری است، پادشاهی را که فاقد شرط عدالت ورزی در آرمانشهر نظامی باشد، فاقد صلاحیت حکومتداری میداند.
تفاصيل المقالة
زبان و ادب فارسی واحد سنندج
,
العدد2,السنة
15
,
تابستان
1402
سیّدضیاءالدّین طباطبائی، یکی از عوامل کودتای اسفند 1299، از سیاستمداران تأثیرگذار تاریخ معاصر ایران است. زندگی سیاسیاش با فعالیتهای مطبوعاتی پیوندی تنگاتنگ دارد. از شانزدهسالگی، با روزنامة ندای اسلام روزنامهنگاری را آغاز کرد؛ سپس شرق، برق و رعد را (تا کودتای 1299) أکثر
سیّدضیاءالدّین طباطبائی، یکی از عوامل کودتای اسفند 1299، از سیاستمداران تأثیرگذار تاریخ معاصر ایران است. زندگی سیاسیاش با فعالیتهای مطبوعاتی پیوندی تنگاتنگ دارد. از شانزدهسالگی، با روزنامة ندای اسلام روزنامهنگاری را آغاز کرد؛ سپس شرق، برق و رعد را (تا کودتای 1299) منتشر کرد. او با زبانی تند و بیپروا به اشاعة اندیشههای انتقادی میپرداخت. دراین مقاله، لایهی ایدئولوژیک واژگان نویسنده را به روش توصیفی تحلیلی با استناد به منابع روزنامهای بررسی کردهایم و با تفکیک سبک نویسنده ایدِئولوژی حاکم بر ذهن و زبان او را تحلیل کردهایم. با توجّه به رویّة سیاسی او به این نتیجه دستیافتیم که چون مخاطبان اواولیای امور و سیاستگذاران بودند، جهان اندیشگانی او نگرش سیاسی یک طبقه اجتماعی را بهعنوان یک کل، هدایت میکند و قلم اعتراضی او در جریانات مشروطه خواهی گزارش مناسبات جامعه و تغییر و تحولات اجتماعی و سیاسی است و زبان او جدی، انتقادی، صریح، تلخ و گزنده بوده است.
تفاصيل المقالة
ادبیات و زبان های محلی ایران زمین
,
العدد2,السنة
10
,
تابستان
1399
قوم بختیاری با تاریخ و فرهنگ و ادبیات خاص خود یکی از اقوام ایرانی در بخش مرکزی زاگرس میانی است. شناخت ادبیات و گویش این قوم برای آگاهی از آداب و رسوم، عناصر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و دینی این قوم - از جنبههای مختلف - و به لحاظ ویژگیهای سبکی دارای اهمیت است.پژوهش حاضر أکثر
قوم بختیاری با تاریخ و فرهنگ و ادبیات خاص خود یکی از اقوام ایرانی در بخش مرکزی زاگرس میانی است. شناخت ادبیات و گویش این قوم برای آگاهی از آداب و رسوم، عناصر فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و دینی این قوم - از جنبههای مختلف - و به لحاظ ویژگیهای سبکی دارای اهمیت است.پژوهش حاضر با هدف تبیین تحولات و عوامل تأثیرگذار بر شعر بختیاری انجام شده است. با توجه به اهمیت ادبیات این قوم، در این پژوهش با مطالعۀ آثار موجودِ شاعران شاخص، شعر بختیاری از آغاز تاکنون با توجه به سیر تکاملی بررسی شده است، سپس با ملاحظۀ سیر تاریخی، دگرگونیهای بعد از مشروطیت شناسایی و با ذکر نمونهها تحلیل گردیده و ویژگیها و عوامل تقسیمبندی آنها نقد و بررسی شده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و در پایان هر دوره نمونههایی عینی از اشعار بختیاری ارائه گردیده است. نتیجۀ پژوهش حاکی از آن است که اشعار بختیاری پس از دورۀ مشروطه به گویش بختیاری سروده شده است در حالی که قبل از آن، نمونهای از شعر مکتوب به این گویش دیده نمیشود. تاریخ ادبی قوم بختیاری در عین روانی و سادگی که خود موجب جذابیت و دلنشینی آن شده، پس از دورۀ مشروطیت تحت تأثیر عوامل مختلف، هم در قالب و هم در مضمون، دچار تحول و دگرگونی اساسی شده است و تنوع موضوعات، بیانگر متغیرها و مؤلفههای گستردۀ فرهنگی در این قوم است.
تفاصيل المقالة
ادبیات و زبان های محلی ایران زمین
,
العدد38,السنة
12
,
زمستان
1401
کوهپایه، با نام های قدیمی ویر و قُهپایه، شهری است که در هفتاد کیلومتری شرق شهر اصفهان و در حاشیۀ کویر مرکزی ایران واقع شدهاست. موقعیت جغرافیایی و طبیعی کوهپایه -که بنا به شواهد تاریخی، یادگار عهد ساسانیان است- در کنار حفظ گویش بهجامانده از زبان پهلوی و تکلّم مردم شهر أکثر
کوهپایه، با نام های قدیمی ویر و قُهپایه، شهری است که در هفتاد کیلومتری شرق شهر اصفهان و در حاشیۀ کویر مرکزی ایران واقع شدهاست. موقعیت جغرافیایی و طبیعی کوهپایه -که بنا به شواهد تاریخی، یادگار عهد ساسانیان است- در کنار حفظ گویش بهجامانده از زبان پهلوی و تکلّم مردم شهر به این گویش، از قدمت و غنای فرهنگی کوهپایه حکایت دارد. نگارندگان این مقاله با هدف نگاهداشت و معرفی بخشی از گویش کهن کوپایی، به بررسی ساختار صرفی فعل در این گویش پرداختهاند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و گردآوری دادههای آن با استناد به منابع کتابخانهای و تحقیقات میدانی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که ساختار فعل در گویش کوپایی تفاوتهای بارزی با فارسی معیار دارد. در گویش کوپایی، ساخت ستاک مضارع و ساختار افعال آینده و امر از قاعدۀ خاصی پیروی نمیکند. جایگاه شناسه در افعال ماضی این گویش نیز یکسان نیست؛ بدین معنا که شناسه در ماضی ساده، بعید و نقلی قبل از ستاک و در بقیۀ افعال، بعد از ستاک میآید.
تفاصيل المقالة
پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
,
العدد48,السنة
13
,
تابستان
1401
نویسندگان رمان با جلوههای مختلف سبکعامیانه به نوشتههای خود رنگ ملی بخشیده و فرهنگ و سنت های جامعه را از گزند فراموشی حفظ و به آیندگان منتقل کردهاند. از بین نویسندگان سیمین دانشور با توجه خاص به سبک عامیانه و فولکلوریک بسیاری از ضرب المثل ها، اصطلاحات عامیانه، آداب و أکثر
نویسندگان رمان با جلوههای مختلف سبکعامیانه به نوشتههای خود رنگ ملی بخشیده و فرهنگ و سنت های جامعه را از گزند فراموشی حفظ و به آیندگان منتقل کردهاند. از بین نویسندگان سیمین دانشور با توجه خاص به سبک عامیانه و فولکلوریک بسیاری از ضرب المثل ها، اصطلاحات عامیانه، آداب و رسوم مردم ایران را در خدمت اندیشه های اجتماعی درآورده است. در این مقاله، با مطالعات کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی، عناصر مختلف سبک عامیانه رمان های "سووشون، جزیره سرگردانی و ساربان سرگردان" بر اساس طبقهبندی "سی. اس. برن" ارائه شده. نتایج بیانگر آن است که او، آشنایی عمیقی با فرهنگعامه دارد و از هر سه مقوله مطرح در نظریه "سی. اس. برن" یعنی؛ باورها، عرف و عادات، فرهنگ و آداب و رسوم و اساطیر، ضرب المثل ها، داستانها و قصص و پندارهای عامیانه بهره برده است و با نگرشی خاص سبک عامیانه را برای بیان دغدغههای فکری و مسائل اجتماعی با فضاسازی عناصر داستان به کار گرفته است.
تفاصيل المقالة
یکی از محوریترین پایههای تفکر فردوسی در کنار حماسه، تعلیم است؛ چنانکه میتوان شاهنامه را کتاب تعلیم و اخلاقورزی ارباب سلوکِ ملوک خواند. بدیها و نیکیها در محتوای شعر این شاعر، نمود ویژهای دارد. بهجرئت میتوان یکی از اهداف حماسۀ فردوسی را بیان راستی و ناراستی أکثر
یکی از محوریترین پایههای تفکر فردوسی در کنار حماسه، تعلیم است؛ چنانکه میتوان شاهنامه را کتاب تعلیم و اخلاقورزی ارباب سلوکِ ملوک خواند. بدیها و نیکیها در محتوای شعر این شاعر، نمود ویژهای دارد. بهجرئت میتوان یکی از اهداف حماسۀ فردوسی را بیان راستی و ناراستی و زشتی و پلیدی و خوبی و بدی دانست. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه از جمله فضای اعتراضی، انتقادی و اندرزی در برابر رفتار پادشاهان، سبب شناخت بیشتر محتوای این اثر میشود. این جستار سعی دارد با مطالعۀ کتابخانهای، مظاهر رذایل اخلاقی و ناهنجاریهای معمول در رفتار پادشاهان را بهصورت توصیفیتحلیلی بررسی کند. از نتایج این پژوهش آن است که در دورههای مختلف، برخی پادشاهان دچار انحطاط اخلاقی شده و این رذایل اخلاقی به شکلهای مختلف از جمله غرور، نامردمی، زیادهخواهی، جاهطلبی، خشم، شهوت، ناپاکدینی، بدگمانی، استبداد رأی، دروغگویی، قتل، تهدید و ارعاب، پادشاهکشی و دهها خصلت زشت دیگر، در رفتار آنان جلوهگر شده است. نتیجۀ این ناراستیها عواقب وخیمی همچون ناخشنودی، فقر و فلاکت، از بین رفتن برکت، بدنامی، نابودی مُلک، ویرانی و شورش عمومی برای جامعه در پی داشته و در نهایت به سقوط حکومت منجر شده است. این رفتارها که از متن داستانهای شاهنامه استخراج شده، فضای اعتراضیـ انتقادی را در شاهنامه حاکم ساخته و با اندرزها و پندها در پایان داستانها باعث زیرساخت تعلیمی شده است.
تفاصيل المقالة
سعدی از شاعرانی است که بیش از دیگران دغدغة حکومتداری را بیمحابا در شعر خود مطرح کرده است. او در تعامل و تقابل با حاکمان، عوامل متعددی را ارائه کرده است که در تثبیت و تحکیم همچنین انحطاط و سقوط حکومتها مؤثرند. در این مقاله، با الگوی روش هرمنوتیک اسکینر به بررسی متغیره أکثر
سعدی از شاعرانی است که بیش از دیگران دغدغة حکومتداری را بیمحابا در شعر خود مطرح کرده است. او در تعامل و تقابل با حاکمان، عوامل متعددی را ارائه کرده است که در تثبیت و تحکیم همچنین انحطاط و سقوط حکومتها مؤثرند. در این مقاله، با الگوی روش هرمنوتیک اسکینر به بررسی متغیرهای دوگانه ـ استحکام حکومت و انحطاط و سقوط آن ـ در لایههای متن و فرامتنی آثار سعدی و هنجارگریزی او از رسوم رایج و موجود پرداختهایم تا برداشت دقیقی از مبانی اندیشگی و قصد و نیت مؤلف را از متن به دست آوریم. انجام این تحقیق به روش توصیفی و تحلیل محتوایی و مطالعة هرمنوتیک متن اسکینر بوده است. در این پژوهش به این نتیجه دست یافتیم که سعدی با آشنایی با زمینههای اندیشگی نظری اعم از هنجارهای قرآن و حدیث و هنجارهای اجتماعی قبل از خود، ضمن درک شرایط عملی موجود دربارة مسائل سیاسی اجتماعی هنجارگریزی داشته است و بهطور متعدد، هم بهتصریح و هم به تلویح دربارة علل سقوط حاکمان و دلایل تثبیت حکومتها، راهکارهای عملی را فراروی دولتمردان و امرا قرار داده است.
تفاصيل المقالة
در طبقهبندیهای موضوعی شعر فارسی با نوع ادبی خاصی که به مبارزه علیه ظلم و بیداد حاکمان و صاحبان قدرت میپردازد روبهرو میشویم. این نوع در موضوعات و گونههای مختلف ادبی نمود و بروز دارد و در دورة اخیر از آن با عنوان ادبیات اعتراضی ـ انتقادی یاد میکنیم. ادبیات اعتراضی- أکثر
در طبقهبندیهای موضوعی شعر فارسی با نوع ادبی خاصی که به مبارزه علیه ظلم و بیداد حاکمان و صاحبان قدرت میپردازد روبهرو میشویم. این نوع در موضوعات و گونههای مختلف ادبی نمود و بروز دارد و در دورة اخیر از آن با عنوان ادبیات اعتراضی ـ انتقادی یاد میکنیم. ادبیات اعتراضی-انتقادی در شعر عرفانی به شکل متمایز از دیگر گونههای ادبی مشاهده میشود و تاکنون به چگونگی ارتباط آن با ادبیات عرفانی پرداخته نشده است. بنابراین، هدف از این جستار با رویکرد توصیفی-تحلیلی نخست دستهبندی شاعران عارف و صوفی از منظر اعتراضی و سپس بیان علل تقابل ادبیات اعتراضی با شعر عرفانی و نمود و بروز ریشههای آن در دورههای مختلف است. در نهایت این نتیجه به دست آمد که شعر عرفانی به علت روح درونگرایی، تسامح و تساهل عمیق عرفانی، زمینة مناسبی برای عرضة اعتراض و انتقاد نبوده و علیرغم وجود نمونههای انگشتشمار، بیشتر شاعران عرفانی تمایلی به پرداختن به مضامین اعتراضی نداشتهاند. همچنین نتیجة تحقیق بیانگر آن است که ادبیات عرفانی به سبب مبانی فکری و نگاه جبرگرایانه و توکل صرف و روحیة تسلیم، رضا و گاه ترس از سختگیریهای حاکمان و یا تعامل با اهل قدرت، در تقابل با اعتراض بوده است.
تفاصيل المقالة
یکی از پدیدههای اجتماعی و سیاسی در حماسۀ فردوسی، قیامها و خیزشهای مختلفی است که به دلیل رفتار ناشایست و ظالمانۀ پادشاهان اتفاق افتاده است. فردوسی در خلال داستان پادشاهان ستمکارِ ایران باستان این قیامها را در اثر گرانسنگ خود ثبت کرده است. این قیامها و خیزشها أکثر
یکی از پدیدههای اجتماعی و سیاسی در حماسۀ فردوسی، قیامها و خیزشهای مختلفی است که به دلیل رفتار ناشایست و ظالمانۀ پادشاهان اتفاق افتاده است. فردوسی در خلال داستان پادشاهان ستمکارِ ایران باستان این قیامها را در اثر گرانسنگ خود ثبت کرده است. این قیامها و خیزشها با انگیزههای گوناگونی در جامعۀ ایران اتفاق افتاده است. در این جستار با هدف تحلیل ساختاری قیامهای شاهنامه، ضمن شناسایی پادشاهانی غیر فرهمند که علیه آنان قیامهایی صورت گرفته، دلایل پرداختن فردوسی به قیام، ضد شاهان را - در شاهنامه که در ظاهر کتاب شاهان است - بازنمایی کرده ایم. سپس با استفاده از منابع کتابخانهای و اسنادی به روش توصیفی – تحلیلی اقداماتی را که منجر به قیام و شورش شده بررسی و چگونگی قیامها و خیزشها علیه پادشاهان و نحوۀ مقابله و اقدامات قیامکنندگان را بهعنوان یکی از پدیدههای اجتماعی و سیاسی از منظر قدرت تصویرسازی و شاعرانه فردوسی مورد تجزیهوتحلیل قرار دادهایم. نتایج بهدستآمده در هر قیام نشان میدهد عواملی مختلف در به وجود آمدن قیامها دخیل بوده است و بیشتر این قیامها به نابودی حاکمان انجامیده است.
تفاصيل المقالة
سند
Sanad is a platform for managing Azad University publications