Identifying contextual factors affecting the management of environment-oriented culture through the media

Subject Areas : Natural resource management

Reza Khalili ¹ , Faezeh Taghipour ² , Zahra Jafari ³

1 - Department of Media Management, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran.
2 - Department of Communication Sciences, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
3 - Isfahan University of technology

Received: 2023-07-06 Accepted : 2023-11-23 Published : 2023-12-21

Keywords: management factors, contextual factors, culture, environment, natural resources, media,

Abstract :

The aim of this study is to identify the background factors affecting the management of an environment-oriented culture through the media. To achieve this goal, an interpretive paradigm based on qualitative methodology was employed, utilizing the qualitative content analysis method. The statistical sample, comprising 31 individuals, was purposefully selected based on specific criteria. It included in-depth and semi-structured interviews with experts in media, environment, culture, as well as professionals from the Environmental Protection Organization and the Natural Resources and Watershed Management Organization of the country, particularly the General Directorate of Natural Resources and Watershed Management in Isfahan province. The selection criteria for these participants were their experience, expertise, and work history in the relevant field. To ensure validity, interviewees validated the interpretation of the interviews. Furthermore, a summary of the formulated model was presented to multiple experts, and their comments were gathered for further correction and adjustment. Following the interviews, the main category identified in the research was labeled "Media and Promotion of the Culture of Environment and Natural Resources." Background conditions influencing the development of the culture of preserving the environment and natural resources encompassed non-scientific treatment of managers with the media, the lack of universality in media facilities, absence of belief in mediating activities, adherence to security aspects, parallelism of environmental activities and natural resources, absence of environmental media, and the limited role of non-governmental organizations. In economic and managerial aspects, factors included the lack of credits and the absence of a communication system between media and the environment, as derived from the coding steps.

References:

Adhami, A., & Akbarzadeh, A. (2011). Investigating the Cultural Factors Affecting the Preservation of the Environment in Tehran (Case Study of Areas 5 and 18 of Tehran). Sociological Studies of Youth. 1(1): 37-62. [In Persian]
Billington, R. (2013). Society and Culture. Translated by Fariba Arab Daftari, Tehran: Qatre Publishing Company. [In Persian]
Charmaz, K. (2014). Constructing Grounded Theory. Sage.
Danaeifar, H., Elwani, M., & Azar, A. (2018). Quantitative Research Methodology in Management: A Comprehensive Approach, Tehran: Ishraghi Publications, Safar. [In Persian]
Daulatabadi, H. (2008). Environmental Culture, Tehran: Contemporary Culture Publications. [In Persian].
Ekhtyari, N., Eydi, H., & Shabanimoghadam, K. (2018). Determining the Model of Effective Factors on the Development of Environment Culture in Sport. Applied Research of Sport Management. 7(2): 57-67. [In Persian]
Hemmati, Z., Shobeiri, S. (2015). Environmental Culture and the Factors Affecting it (Case Study: the Citizens of Shiraz City). Journal of Iranian Cultural Research. 8(4): 197-215. Https://Doi.Org/10.7508/Ijcr.2015.32.008 [In Persian]
Lopez, B. E., Magliocca, N. R., & Crooks, A. T. (2019). Challenges and Opportunities of Social Media Data for Socio-Environmental Systems Research. Land, 8(7), 107.
Mojaver Sheikhan, M., Babran, S., & Kia, A. (2020). The Role of National Media in the Development of Intercultural Communication. Interdisciplinary Studies in Media and Culture. 10(1): 273-292. Https://Doi.Org/10.30465/Ismc.2020.5598 [In Persian]
Oakley, P. (1991). The Concept of Participation in Development. Landscape and Urban Planning, 20(1-3), 115-122.
Olsson, P., Folke, C., & Berkes, F. (2004). Adaptive Comanagement for Building Resilience in Social–Ecological Systems. Environmental Management, 34, 75-90.
Padash, D., Padash, A., Naderian, M., & Sultan Hosseini, M. (2011). Investigating the Environmental Effects of Sports Venues on the Urban Environment. Environment and Development Journal. 3: 31-36. [In Persian]
Pourqasem, F., Ali Beigi, A., & Papzen, A. (2021). Challenges of Promoting Rural Women's Environmental Literacy: A Case Study of Kermanshah Province, Environment and Interdisciplinary Development, 6(73): 35-48. [In Persian]
Qaemi Menesh, F. (2018). Environmental Graphics as a Media to Preserve the Environment, International Conference on Recent Developments in Information Science, Engineering and Technology. [In Persian]
Sadeghi, H., Fathi, M. (2009). Culture, Sustainable Development and Environment, Cultural Engineering, 3(29 and 30): 9-20. [In Persian].
Schumacher, I. (2015). The Endogenous Formation of an Environmental Culture. European Economic Review, 76, 200-221.
Shahnooshi, M., & Abdullahi, A.S. (2016). An Analysis of the Environmental Culture of the People of Isfahan and Some Factors Affecting It. Journal of Humanities, 2: 15-34. [In Persian]
Simionescu, M., Horvathova, Z., Kovshun, N., & Kushnir, N. (2020). Social Media, Sustainability, and Environmental Protection in Sustainable Education. In E3s Web of Conferences, 208, 09002. Edp Sciences.
Sohrabi, R., & Tadayoun, P. (2017). The Recognition of Influencing Factors on Motivation Promoting in Environmental Information Disclosure. Environmental Education and Sustainable Development, 5(3), 9-21. [In Persian]
Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research. Grounded Theory Procedures and Techniques. Newbury Park, Ca: Sage.
Tavakolnia, M., & Akbarian, M. (2014). Globalization, Opportunity or Threat for the Environment, Article 5, 2(5), 97-120. [In Persian]
Toffler, A. (2013). The Third Wave, Translated by Shahindokh Khwarazmi. Tehran: Farhang Publications. [In Persian]
Tomeh, J. (2016). Cultural and Environmental Development. Translated by Mahmoud Sharapour, Tehran: Ghazal (Open). [In Persian]

Full-Text:



فصلنامه مدیریت و حقوق محیط ‌زیست 1(1): پاییز 1402: 106-89

Journal of Environmental management and law, Vol.1, Issue 1, 89-106

 

فصلنامه مدیریت و حقوق محیط ‌زیست https://sanad.iau.ir/en/Journal/jeml

 

Identifying Contextual Factors Affecting the Management of Environment-Oriented Culture through the Media

Reza Khalili1, Faezeh Taghipour2*, Zahra Jafari3

1-  Department of Media Management, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran.

2- Department of Communication Sciences, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.

3- Department of Natural Resources, Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran.

*Corresponding Author: [e-mail]

 

Abstract The aim of this study is to identify the background factors affecting the management of an environment-oriented culture through the media. To achieve this goal, an interpretive paradigm based on qualitative methodology was employed, utilizing the qualitative content analysis method. The statistical sample, comprising 31 individuals, was purposefully selected based on specific criteria. It included in-depth and semi-structured interviews with experts in media, environment, culture, as well as professionals from the Environmental Protection Organization and the Natural Resources and Watershed Management Organization of the country, particularly the General Directorate of Natural Resources and Watershed Management in Isfahan province. The selection criteria for these participants were their experience, expertise, and work history in the relevant field. To ensure validity, interviewees validated the interpretation of the interviews. Furthermore, a summary of the formulated model was presented to multiple experts, and their comments were gathered for further correction and adjustment. Following the interviews, the main category identified in the research was labeled "Media and Promotion of the Culture of Environment and Natural Resources." Background conditions influencing the development of the culture of preserving the environment and natural resources encompassed non-scientific treatment of managers with the media, the lack of universality in media facilities, absence of belief in mediating activities, adherence to security aspects, parallelism of environmental activities and natural resources, absence of environmental media, and the limited role of non-governmental organizations. In economic and managerial aspects, factors included the lack of credits and the absence of a communication system between media and the environment, as derived from the coding steps.	Original Paper
	Received: 2023.07.06 Accepted: 2023.12.11
	Keywords: Management Factors, Contextual Factors, Culture, Environment, Natural Resources, Media.

 

https://doi.org/10.30486/JEML.2023.1999949.3560

شناسایی عوامل زمینه­ای موثر بر مدیریت فرهنگ محور محیط‌زیست از طریق رسانه

رضا خلیلی1، فائزه تقی پور2*، زهرا جعفری3

1- گروه مدیریت رسانه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلا‌می، اصفهان، ایران.

2- گروه علوم ارتباطات، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلا‌می، اصفهان، ایران.

3- گروه علوم مرتع، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران.

*  پست الکترونیکی نویسنده مسئول: [e-mail]  

نوع مقاله: علمی-پژوهشی	چکیده پژوهش حاضر به شناسایی عوامل زمینه‌ای موثر بر مدیریت فرهنگ محور محیط‌زیست از طریق رسانه می‌پردازد. بدین منظور در پارادایم تفسیری مبتنی بر روش‌شناسی کیفی، با استفاده ازروش تحلیل محتوای کیفی پژوهش انجام شد. نمونه آماری به صورت هدفمند وابسته به معیار، انتخاب و شامل 31 مصاحبه‌ی عمیق و نیمه‌ساختاریافته با صاحب‌نظران رسانه و محیط‌زیست، فرهنگ و رسانه، کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان بود. معیار انتخاب این افراد تجربه، تخصص وسابقه کار در این حوزه بوده است. برای ارزیابی اعتبار، مصاحبه‌شوندگان تفسیر مصاحبه‌ها را تأیید کردند و در پایان خلاصه‌ای از الگوی ‏صورت‌‎بندی‌شده به ‏چند نفر از متخصصان، ارائه و ‏نظرهای آن‌ها برای اصلاح ‏و ‏تعدیل جمع‌آوری شد. پس از پیاده‌سازی مصاحبه‌ها، مقوله اصلی پژوهش «رسانه و ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست و منابع طبیعی» نام گرفت. شرایط زمینه‌ای در ارتقاء فرهنگ حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی شامل برخورد غیر علمی مدیران با رسانه؛ فراگیر نبودن امکانات رسانه‌ها؛ عدم اعتقاد به رسانه‌ای نمودن فعالیت‌ها؛ رعایت جوانب امنیتی؛ موازی بودن فعالیت‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی؛ کمبود رسانه‌های محیط‌زیستی و نقش ضعیف سازمان‌های مردم نهاد بود؛ همچنین در شرایط اقتصادی و مدیریتی عوامل کمبود اعتبارات و نبود نظام ارتباطی رسانه و محیط‌زیست بود که از مراحل کدگذاری به‌دست آمد.
تاریخچه مقاله: ارسال: 15/04/1402 پذیرش:20/09/1402
کلمات کلیدی: مدیریت، عوامل زمینه‌ای، فرهنگ، محیط‌زیست، منابع طبیعی، رسانه.

 

 

مقدمه 

محیط‌زیست به مجموعه عناصر زنده و غیرزنده در برگیرنده یک موجود یا گروهی از موجودات اطلاق می­شود و در واقع همه شرایط، اجزا و عوامل، مانند آب و هوا، نور و دما را که در رشد و نمو یک موجود تأثیر می­گذارد، دربرمی­گیرد. به عبارتی دیگر، محیط­زیست فضای مادی و عینی است که امکان زیستن و تداوم حیات را برای تمام موجودات فراهم می­کند (TavakolNia & Akbarian, 2014). در تعریف حفاظت محیط­زیست، استفاده بهينه و مناسب از محيط‌زيست به نحوي كه بتواند كيفيت خود را از نظر زندگي انسان حفظ كند، عنوان شده است (Daulatabadi, 2008). هدف نهایی از حفاظت محیط‌زیست، دستیابی به توسعه پایدار در قالب برنامه‌های اقتصادي هماهنگ با اصول حفاظت از محیط‌زیست و ممانعت از تخریب و تهی‌سازي منابع تجدیدشونده و غیرقابل تجدید می­باشد. از این‌رو، براي حل بنیادي مشکلات بحرانی محیط‌زیست می­باید دیدگاه­هاي کلان و زیربنایی توسعه منطبق با قانونمندي­هاي حفاظت محیط‌زیست طراحی شود و هرگونه سیاست‌گذاري و برنامه‌ریزي­هاي توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی آینده کشور بر شالوده حفاظت محیط‌زیست، منابع طبیعی و بهره­وري خردمندانه از این منابع با نگرش ایجاد تعادل و تناسب بین قانونمندي­هاي محیط‌زیست و توسعه پایدار صورت گیرد (Padash, 2011).

رسانه­ها اعم از رادیو، تلویزیون، روزنامه، مجلات، ماهنامه­ها، فصلنامه­ها و... باید بدون هیچ محدودیتی تخریب و ویرانی محیط‌زیست را به تصویر بکشند. آنان وظیفه دارند به عموم شهروندان بگویند که پساب­های صنعتی، فاضلاب، زباله، زباله­های بیولوژیک و شیمیایی، کودهای مصنوعی، حشره­کش­ها، علف­کش­ها و مواد پاک‌کننده، آب را آلوده کرده است. رسانه­ها گاه و بیگاه به تهیه گزارش­هایی در خصوص رعایت نکردن الگوی مصرف، بی­توجهی صاحبان معادن و کارخانه­داران چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی، مبادرت می­کنند. ولی هیچگاه از مواد شیمیایی­آلی حاوی نیتروژن و فسفر که باعث رشد جلبک­ها و سنگینی اکسیژن در آب می­شود که خود عامل مرگ ابزیان و مرگ دریاچه می­باشد، اشاره­ای نمی­شود (Sadeghi & Fathi, 2009). در این زمینه Lopez و همکاران (2019) معتقدند رسانه‌های اجتماعی، اطلاعات بی‌سابقه‌ای درباره ادراکات، نگرش‌ها و رفتارهای مردم در مقیاس‌های زمانی و مکانی دقیق و در گستره‌های وسیع ارائه می‌کنند. اطلاعات رسانه‌های اجتماعی بینشی از روابط بین مردم و محیط‌زیست در مقیاس‌هایی ایجاد می‌کنند که عموماً به دلیل عدم تطابق مکانی و زمانی بین داده‌های سنتی اجتماعی و محیطی ممنوع است. بنابراین این اطلاعات پتانسیل زیادی برای استفاده در تحقیقات وضعيت اجتماعي -محیطی دارند. همچنین ادراک از آموزش پایدار و حفاظت از محیط‌زیست توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌های مبتنی بر اینترنت (مانند فیس بوک یا واتساپ) امروزه بسیار اهمیت دارد. شکل‌گیری درک کاربر از تغییر آب و هوا و حفاظت از محیط‌زیست بخشی از آموزش پایدار است. این شبکه‌ها به روند کسب، پردازش و تبادل اطلاعات در مورد توسعه پایدار و به شکل‌گیری آگاهی محیط‌زیستی اجتماعی کمک می‌کند و آموزش پایدار ممکن است به مردم در تغییر دیدگاه‌های خود کمک کرده و آن‌ها حفاظت از محیط‌زیست را برای آینده ضروری بدانند. این امر مستلزم احیا و استقرار یک مدیریت راهبرد محور در سازمان‌ها و حوزه‌های مرتبط با محیط‌زیست است (Simionescu et al., 2020).

لینتون فرهنگ را «جمع کل دانش­ها، نگرش­ها و الگوهای رفتار عادی مشترک و منتقل شده توسط اعضای یک جامعۀ خاص» توصیف می­کند (Schumacher, 2013). هال (1982) فرهنگ را اين­گونه تعريف مي­كند: «كارهاي زيسته شده­اي كه مشخصه جامعه، طبقه يا گروه خاصي در دوره خاص تاريخي مي­باشند.» فرهنگ شامل ايدئولوژي هاي عملي است كه جامعه، گروه يا طبقه­اي را قادر مي­سازد تا شرايط هستي خود را تجربه، تعريف و تفسير كند و معناي آن را درك نمايد (Billington, 2013). مجموعه رفتارهاي ضابطه­مند در بستر فرهنگ موجب جهت دهي در ابعاد مختلف زندگي خواهد بود. به‌عبارت ديگر فرهنگ ريشه و ساختار اصلي توسعه همه جانبه است و زماني مي­توان انتظار شادابي و پويايي را براي جامعه تصور نمود كه اين ساختار به‌صورت اصولي انجام يافته باشد (Adhami & Akbarzadeh, 2011).

تومه در مقام نويسنده­اي محيط­گرا، معتقد است كه ميزان احترام شهروندان هر جامعه به اخلاق محيطي و حفاظت از محيط طبيعي، از جمله معيارهاي سنجش ميزان توسعه فرهنگي در آن جامعه محسوب مي­شود. وی معتقد است فرهنگ و جامعه باهم در تعامل هستند و فرهنگ هدايت‌كننده عملكرد افراد جامعه مي­باشد. با تغيير فرهنگ، مي­توان رفتار مردم را تغيير داد اما فرهنگ فقط يك عامل يا يك واژه و عبارت نيست، بلكه دنياي گسترده­اي است. فرهنگ متشكل از عادات و آداب است عاداتي كه در طي زمان شكل گرفته­اند و مردم مطابق آن‌ها رفتار مي­كنند (Tomeh, 2016).

مدیریت، هدایت یا دست کم اثرگذاری بر بخشی از افکار عمومی در اختیار رسانه­ها و دانش و گسترش داده­های اطلاعاتی نیز محرك اصلی خلاقیت یا آفرینش­گری خواهد بود (Toffler, 2013). شیوه‌اي که افراد براي مدیریت منابع طبیعی انتخاب می­کنند و اثرات ناشی از فعالیت­هاي انسانی بر منابع به میزان زیادي تحت تأثیر نگرش آن‌ها نسبت به محیط‌زیست می­باشد (Oakley, 2001).

در حالی‌که در بستری سالم همواره آموزش و ارتقاء سطح سواد و فهم اکولوژیک جامعه، راه دستیابی به پایداری توسعه در همه ابعاد آن می­باشد، شاید این باور که تحقق توسعه پایدار همان فرآیند تربیت­ افراد جامعه می­باشد که ریشه در آموزش و ارتقاء فرهنگ آن دارد، هنوز در ایران دشوار است. آثار و پیامدهاي سوء این تفکر مدیریتی را به خوبی در چالش­ها و بحران­هاي فزآینده محیط‌زیستی کنونی در کشورمان می‌توان مشاهده نمود. افزایش نرخ رشد انقراض گونه­هاي جانوري و گیاهی، بحران مدیریت منابع آبی کشور، مرگ و میر ناشی از افزایش آلاینده­هاي محیط‌زیستی و... همه و همه به نوعی بیانگر این است که توسعه ناسازگار با محیط‌زیست در گرو تفکر و اندیشه‌هاي آموزش ندیده­اي است که پیامدهاي سوء ناشی از توسعه ناهمگون با محیط‌زیست را به‌خوبی درك نکرده و در عرصه­هاي مدیریتی تصمیماتی را رقم می­زنند که آثار زیان‌بار آن براي سالیان متمادي باقی خواهد ماند. بنابراین، حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی بدون همکاری و مشارکت همگان امکان‌پذیر نمی­باشد. مشارکت اجتماعی یک داد و ستد دوطرفه میان مردم بوده و زمانی تحقق می­یابد که بی­تفاوتی و بی­مسئولیتی جایش را به احساس مسئولیت و وابستگی بدهد.

نظام رسانه‌ای قوی در گروی نظام مدیریت سیاست‌گذاری و همچنین روش و الگوی رسانه­ای صحیح است. همچنان بسیاري از افراد جامعه فاقد دانش و آگاهی محیط‌زیستی مناسب در زمینه­ي میزان و نحوه بهره­گیري از منابع طبیعی هستند و باید اقدامات مورد نیاز در خصوص ارتقاي سطح دانش و آگاهی عمومی انجام گیرد. تاکنون پژوهشی در زمینه مطالعه ارائه الگوی رسانه­ای به منظور ارتقاء فرهنگ حفظ محیط­زیست و منابع طبیعی به صورت گراندد ­تئوری، انجام و یا حداقل نتایجی در این زمینه منتشر نشده است.

Ekhtyari و همکاران (2018) به تببین مدل عوامل تأثیرگذار بر توسعه فرهنگ محیط‌زیست پرداختند. نتایج پژوهش، شش عامل اثرگذار یعنی آموزش، پژوهش، مدیریت، ساختار، فرهنگ‌سازی و راهکارهای ملی را به عنوان عوامل موثر بر توسعه فرهنگ محیط‌زیست تایید کردند. Shahnooshi & Abdullahi (2016) به تحلیل فرهنگ محیط‌زیستی و برخی از عوامل موثر بر آن پرداخته‌اند. یافته‌های آن‌ها گویای آن است که تقریباً 20 درصد شهروندان آگاهی محیط‌زیستی پایین، 70 درصد متوسط و 10 درصد آگاهی محیط‌زیستی بالایی دارند و هم چنین رابطه متغیرهای سن، سطح تحصیلات، محل تولد، بومی بودن، پایگاه اقتصادی- اجتماعی و نزدیکی با طبیعت با متغیر فرهنگ محیط‌زیستی مورد تایید قرار گرفته است. همچنین بر اساس پژوهش Hemmati & Shobeiri (2015) اهداف محیط‌زیستی بر فرهنگ محیط‌زیستی موثر است و حمایت مدیریتی از طرح‌های محیط‌زیستی با فرهنگ محیط‌زیستی نیز رابطه مستقیم دارد.

Sohrabi & Tadayoun (2017) پژوهشی با هدف «حوزه‌هاي افشاگري و شناسايي عوامل موثر بر افزايش انگيزه براي افشاگري اطلاعات محيط‍‌زيستي»، انجام دادند. توجه به بعد جهاني مسائل محيط‌زيستي از يک سو و آگاهي پيدا کردن در مورد اين مسائل از سوي ديگر، تقاضا براي پاسخگويي سازمان­ها در مورد مسائل محيط‌زيستي را افزايش داده است. ارائه افشاي اطلاعات محيط‌زيستي، يک روش براي توضيح سياست­هاي مربوط به مسووليت سازمان براي اعمال فعاليت‌هاي اخلاقي، اجتماعي و محيط‌زيستي است. بدين منظور با استفاده از مدلي در حوزه افشاگري و با استفاده از مصاحبه از خبرگان (کارشناسان، سرپرستان و اعضاي هيات علمي دانشگاه‌هاي سراسر کشور)، عوامل مهم انگيزشي در سطح افشاگري اطلاعات محيط‌زيستي و با استفاده از فن دلفي، 64 عامل موثر برافزايش انگيزش افراد در 6 بخش، رسانه­ها، قوه قضاييه، کارکنان، نهادها و ساير ارگان‌ها، مصرف‌کنندگان و سرمايه‌داران شناسايي شدند. عامل حمايت دولت از اين افراد، عضويت در سازمان­هاي نظارتي، ترس از مجازات دولتي، امنيت شغلي، عامل مذهب، وجدان کاري، فرهنگ جامعه، توجه به آينده و ديگران، پاداش مادي، ويژگي تاهل افراد و اهميت به کار، از مهم‌ترين عوامل در شش کانال مورد نظر بودند.

 Pourqasemو همکاران (2021) پژوهشی با «هدف بررسی چالش­های ترویج سواد محیط­زیستی زنان روستایی در استان کرمانشاه» انجام داده­اند. روش این تحقیق تحلیلی-کاربردی است ونمونه‌ها به صورت هدفمند و با روش نمونه‌گیری ملاک محور انتخاب شدند. تحلیل داده‌ها نشان داد که عدم برنامه‌ریزی سیستماتیک، جامع و متناسب با زمینه، عدم مسؤولیت­‌پذیری و پاسخگویی در قبال معضلات محیط‌زیست، عدم ارتباطات سازنده بین بخشی و فرابخشی، اولویت نبودن زنان روستایی در آموزش­های محیط­زیستی، مشکلات مربوط به تأمین نیروی ماهر و بودجه کافی برای آموزش به­ویژه آموزش زنان، سیاست‌ها و ساختار تشکیلاتی ناکارآمد، و حاکم نبودن دیدگاه‌های مدیریتی محیط­زیست­گرا سبب عدم برنامه‌ریزی و اجرای صحیح برنامه‌ها و آموزش‌های محیط‌زیستی به­ویژه برای زنان شده است. Mojaver Sheikhan و همکاران (2020) در پژوهشی که با هدف «بررسی نقش رسانه ملی در توسعه ارتباطات میان فرهنگی»، انجام دادند. به این نتیجه رسیدند که که بیشترین تأثیر بر توسعه ارتباطات میان فرهنگی در ایران، به ترتیب متعلق به تلویزیون داخلی و رادیو می­باشد و رسانه­های برون مرزی، در جایگاه آخر قرار گرفته‌اند. همچنین Qaemi Menesh (2018) پژوهشی با هدف «بررسی عملکرد رسانه‌ای گرافیک محیطی در مواجهه با بحران محیط‌­زیست و ارائه راه حل برای حفظ آن»، انجام داد. این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و با بررسی نمونه‌های گرافیک محیطی انجام شده با موضوع محیط‌­زیست در جهان و ایران، مشخص شد که کمبود آگاهی و در نتیجه عدم وجود فرهنگ محیط‌زیستی در یک جامعه می­تواند بزرگ­ترین معضل در زمینه مسائل محیط‌زیستی باشد و گرافیک محیطی به عنوان یک رسانه می‌تواند نقش بسیار مهمی در افزایش آگاهی و فرهنگ محیط‌زیستی افراد جامعه و مسئولین داشته باشد. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی عوامل زمینه‌ای موثر بر مدیریت فرهنگ محور محیط‌زیست از طریق رسانه است. 

 

مواد و روش‌ها

 در این پژوهش، از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد مصاحبه استفاده شده و به همراه آن، بررسی جامعی از ادبیات و پیشینه در تمام فرآیند جمع‌آوری داده‌ها صورت گرفته است. تحقیق کیفی عبارت است از مجموعه فعالیت‌هایی مانند مشاهده، مصاحبه و مشارکت در فعالیت‌های تحقیق که هر کدام به نحوی محقق را در کسب اطلاعات دست اول درباره موضوع مورد تحقیق و پیچیدگی‌های روابط متقابل بین افراد یاری می نماید (Danaeifar et al., 2018).

براي تجزیه و تحلیل داده­ها از رویکرد سه مرحله‌ای اسـتفاده شده است. این روش خود داراي سه مرحله اصلي كدگذاري باز¹، كدگذاري محوري² و كدگذاري انتخابي³ است.

روایی و پایایی داده‌ها بر اساس چهار معیارکیفیت پژوهش یعنی روایی سازه، روایی درونی، روایی برونی و پایایی مورد ارزیابی قرار گرفت. جامعه آماری این تحقیق شامل 31 نفر از کارشناسان و متخصصان حوزه محیط‌زیست است که به‌صورت هدفمند وابسته به معیار انتخاب و مورد مصاحبه قرار گرفتند. همچنین مصاحبه با صاحب‌نظران و اساتید حوزه محیط‌زیست و همچنین منابع طبیعی در این زمینه انجام شده و گردآوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری داده‌ها ادامه یافت (Charmaz, 2014). 

به منظور اطمینان از روایی و پایایی ابزار پژوهش که مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته بوده است، پس از رسیدن به اشباع اطلاعات، تعداد 4 مصاحبه دیگر نیز انجام شده و پژوهشگر اطمینان حاصل کرد که به تکرار اطلاعات رسیده است. سپس مصاحبه‌ها در سه مرحله باز، محوری و گزینشی پیاده و تجزیه و تحلیل شد و نتیجه استخراج مطالب از هر مصاحبه مجددا به رویت 5 نفر از مشارکت‌کنندگان رسید. پس از پیاده کردن همه اطلاعات و مطالب و استخراج نتایج کلی نتایج استخراج شده جهت تایید و اظهارنظر به 5 نفر از متخصصان رشته‌های مدیریت، علوم ارتباطات و مدیریت رسانه ارایه شد و نظرات اصلاحی آنان اعمال شد.

 

جامعه و نمونه پژوهش و نحوه اجراي آن

جامعۀ آماري این پژوهش شامل صاحب‌نظران رسانه و محیط‌زیست، فرهنگ و رسانه، سازمان حفاظت محیط‌زیست و افـراد متخصـص و کارشناسان خبره سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور و اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان که به صورت نظری به عنوان جامعه­آماری انتخاب شدند. در واقع افرادی که هم با وضعیت و شرایط حاضر نقش رسانه در رابطه با محیط‌زیست آشنایی داشته و نیز در زمینه محیط‌زیست و منابع طبیعی به لحاظ نظری یا عملی اطلاعات کافی داشتند.

در تحقیق کیفی، هدف انتخاب گروهی از نمونه­ها آن نیست که معرف جامعه به صورت تصادفی باشد، بلکه هدف انتخاب افرادي است که بتوانند اطلاعات خوبی را در موضوع پژوهش به فرد بدهند. همچنین در روش تحلیل محتوای توصیفی، نمونه‌گیری هدفمند وابسته به معیار است و پژوهشگر تا زمانی که به اشباع نظری⁴ نرسد همچنان نمونه‌برداری را ادامه می‌دهد. بنابراین، انتخاب مشاركت‌كنندگان در اين مطالعه، با استفاده از روش نمونه­گيري هدفمند وابسته به معیار و داوطلب با حداكثر تنوع انجام گرفت. تعداد نمونه­هاي مورد نياز براي انجام مصاحبه بستگي به هدف مطالعه دارد. با توجه به زمان و منابع قابل دسترس می­توان از تعداد 10 تا 15 نمونه برای انجام مصاحبه استفاده نمود. اما لزوماً این تعداد ممکن است افزایش یافته و هیچ محدودیتی برای تعداد مصاحبه در روش کیفی وجود ندارد. در این مطالعه با 31 نفر مصاحبه انجام شد که از مصاحبه‌ی بیست و پنجم به بعـد، تکـرار در اطلاعات دریافتی مشاهده گردید و به اشباع نظري رسیده بود؛ اما براي اطمینان تا مصاحبه‌ی 31 ادامه یافت. هر مصاحبه 60 دقیقه به طول انجامید، مصاحبه ها با اجازه از مشارکت‌کنندگان ضبط شد و در اسرع وقت نسخه برداری شد. ويژگی­هاي جمعیت­شناختی مشارکت‌کنندگان در اين پژوهش در جدول 1 به اجمال اشاره شده است.

جدول 1- خصوصیات جمعیت شناختی جامعه آماری پژوهش

Table 1- Demographic characteristics of the statistical population in the research

ردیف	جنس	تحصیلات	رشته تحصیلی	شغل
1	مرد	دکتری	علوم ارتباطات	مدیرکل روابط عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست
2	مرد	دکتری	مهندسی آب	مدیرکل صدا و سیمای مرکز اصفهان
3	مرد	کارشناس ارشد	محیط‌زیست	عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع
4	مرد	دکتری	کارگردانی	تهیه کننده مستندهای محیط‌زیستی
5	زن	کارشناس ارشد	روان‌شناس	کارشناس روابط عمومی سازمان جنگل‌ها، مراتع آبخیزداری کشور
6	زن	کارشناس ارشد	مهندس ترویج منابع طبیعی	کارشناس ارشد منابع طبیعی استان اصفهان
7	مرد	دکتری	علوم سیاسی	مدیر روابط عمومی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یزد
8	مرد	کارشناس ارشد	مدیریت فرهنگی	خبرنگار صدا و سیمای مرکز اصفهان
9	مرد	کارشناس ارشد	جنگل کاری	مدیر ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان
10	مرد	دکتری	منابع طبیعی	عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان
11	مرد	کارشناس ارشد	منابع طبیعی	مدیر عامل جمعیت پیام سبز اصفهان
12	مرد	دکتری	منابع طبیعی	عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان
13	زن	کارشناس ارشد	منابع طبیعی	خبرنگار روزنامه‌های شرق و اعتماد
14	مرد	کارشناس ارشد	کشاورزی	مدیر روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان
15	مرد	دکتری	هوا و اقلیم	معاون امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان
16	مرد	دکتری	کارگردانی سینما	مدرس و تهیه‌کننده سینما
17	زن	کارشناس ارشد	-	کارشناس ارشد ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان
18	مرد	دکتری	منابع طبیعی	مدیر کل ترویج سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور
19	مرد	کارشناس ارشد	کارگردانی	تهیه‌کننده مستندهای محیط‌زیست
20	مرد	کارشناس ارشد	حقوق	مدیر روابط عمومی سازمان محیط‌زیست استان اصفهان
21	مرد	کارشناس ارشد	مدیریت فرهنگی	مدیر طرح و برنامه صدا وسیمای استان اصفهان
22	مرد	کارشناس ارشد	رواط عمومی	کارشناس مسئول روابط عمومی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور
23	مرد	کارشناس ارشد	تاریخ	خبرنگار منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان
24	مرد	دکتری	مدیریت رسانه	معاون دانشگاه علوم قرآنی اصفهان
25	مرد	کارشناس ارشد	مدیریت فرهنگی	خبرنگار روزنامه اطلاعات
26	مرد	دکتری	مدیریت رسانه	کارشناس ارشد اداره کل غله استان اصفهان
27	مرد	دکتری	مدیریت رسانه	نویسنده و روزنامه‌نگار شهرداری اصفهان
28	مرد	کارشناس ارشد	کارگردانی	تهیه‌کننده سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
29	مرد	کارشناس ارشد	مدیریت رسانه	مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور
30	مرد	کارشناس ارشد	ترویج منابع طبیعی	معاون روابط عمومی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور
31	زن	دکتری	مدیریت رسانه	کارشناس مسوول ارتباط با رسانه آبفای استان اصفهان

 

روش گردآوری اطلاعات پژوهش 

چنان که اشاره شد در این مطالعه با 31 نفر مصاحبه انجام شد که تا مصاحبه نفر 25 پس از هر مصاحبه كدي استخراج می‌شد، ولي پس از آن روند استخراج كد بسيار زمان­بر و تکـرار در اطلاعات دریافتی مشاهده ­شد، به طوری که به سختي می‌شد كدي را استخراج نمود و به اشباع نظري رسیده بود؛ اما براي اطمینان تا مصاحبه 31 ادامه یافت. روند كاهشي و زمان بالاي صرف شده برای استخراج كد جديد نشان‌­دهنده تحقق مسأله اشباع نظري اطلاعات در این پژوهش بوده و اطمينان حاصل شد كه مقوله اشباع نظري به شيوه مطلوبي رعايت شده و گردآوري داده­ها در این پژوهش تا سطح مطلوب ادامه يافته است.

همچنین در نمونه پژوهش كيفي بايد از آزمودني­هايي استفاده شود كه بهترين دانش در مورد موضوع مورد بررسی را دارا باشند. اين امر نشان‌دهنده آن است که كارآمدي و اثربخشي­ اشباع طبقه­ها همراه با بهينه كردن كيفيت­ داده­های پژوهش تضمين می­شود (Strauss & Corbin, 1990). مصاحبه با صاحب‌نظران رسانه و محیط‌زیست، اساتید جامعه­شناسی، فرهنگی و رسانه، سازمان حفاظت محیط‌زیست و افـراد متخصـص و کارشناسان خبره سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور و اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان به تأييد پايايي پژوهش منجر شده است.

 

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 

روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش بدین صورت بود که در تحلیل محتوای کیفی این پژوهش در ابتدا پژوهشگر مقوله­ها را دسته‌بندی کرد و آن­ها را به مقوله اصلی طراحی اولیه برای مسئله پژوهش و اجرا و به روزرسانی تقسیم‌بندی شد و به صلاحدید خبرگان علمی و صاحب­نظران در آمد. متن­هایی که از مصاحبه با خبرگان و متخصصین تا رسیدن به حد اشباع، به دست آمد، با دقت مطالعه، در سطح تحلیل خرد و استخراج مفاهیم اولیه و نظم­دهی مفهومی از روش کدگذاري باز، کدگذاري محوري و کدگذاري گزینشی (Strauss & Corbin, 1990) استفاده شد. در این مرحله، همان کدها به صورت مفهومی طبقه‌بندی و خرده­مقوله­ها شناسایی و استخراج شدند. فرايند پژوهش بدين صورت شروع شد كه مفاهيم استخراج شده از اطلاعات محقق را به سمت شرکت‌کنندگان بعدی که می­توانستند اطلاعات بيشتری در رابطه با مفاهيم در حال ظهور به وجود بياورند هدایت نمود. انتخاب نمونه، جمع­آوری اطلاعات و تحليل اطلاعات تا زمان اشباع نظری که محقق به اطمينان رسيد که تم جدیدی ظهور نيافته و توصيف عميق تجربه ادامه یافت. 

 

نتایج

سوال تحقیق: شناسایی عوامل زمینه­ای موثر بر مدیریت فرهنگ محور محیط‌زیست از طریق رسانه چيست؟

شرایط زمینه­ای یک پدیده منحصر به همان پدیده است. عوامل زمینه­ای نظیر برخورد غیرعلمی مدیران با رسانه، فراگیر نبودن امکانات رسانه­ها، عدم اعتقاد به رسانه­ای نمودن فعالیت­ها، رعایت جوانب امنیتی، موازی بودن فعالیت های منابع طبیعی و محیط‌زیست، کمبود رسانه­های محیط‌زیستی و نقش ضعیف سازمان‌های مردم نهاد و عوامل مدیریتی شامل تأمین اعتبارات و ایجاد نظام ارتباطی رسانه و محیط‌زیست (شکل 1) می باشد (جدول 2).

 

جدول 2- شرایط زمینه­ای مبتنی بر ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست

Table 2- Contextual conditions based on environmental culture enhancement 

کدگذاری باز	کدگذاری محوری	کدگذاری گزینشی	ابعاد
-ناآشنایی مدیران از قدرت رسانه‌ها -نگاه اشتباه مدیران به رسانه -استفاده مدیران از رسانه‌ها برای تبیین عملکرد -تولید محتوا بر اساس سلایق مدیران -کمبود مدیران فرهنگی در سازمان‌های متولی -عدم برخورداری مدیران فنی از مطالعات فرهنگی و رسانه‌ای -نرسیدن به فهم مشترک مجریان و مخاطبان	-استفاده مدیران از رسانه و روابط عمومی در حد ابزار -تاکید بر اطلاع‌رسانی و گزارش عملکرد -دخالت غیر تخصصی در تولید محتوا -ضعف بنیه فرهنگی مدیران فنی	برخورد غیر علمی مدیران با رسانه	مدیریتی
-تلاش کم صدا و سیما علی‌رغم قوانین موجود -عدم تاثیر عمیق شبکه‌های اجتماعی -عدم قدرت رسانه‌ها در افشاگری -فعالان رسانه‌ای نیازمند آموزش‌های محیط‌زیستی -عدم وجود توان مالی و تخصصی رسانه ملی در مخاطب شناسی -عدم موفقیت رسانه‌های خصوصی به موازات بخش دولتی	-عدم گسترش رسانه­های خصوصی -عدم آشنایی عمیق رسانه­ها با موضوعات منابع طبیعی و محیط‌زیست -هزینه بر بودن ارتباط با رسانه ملی -توجه سطحی به چالش­های محیط‌زیست	فراگیر نبودن امکانات رسانه‌ها	رسانه­ای
-عدم توان رسانه‌ای سازمان جنگل‌ها در دفاع از فعالیت‌های خود -روحیه جهادی مانع رسانه‌ای شدن فعالیت‌ها	-ضعف ساختاری روابط عمومی روحیه غیر رسانه‌ای جهادگران	عدم اعتقاد به رسانه‌ای نمودن فعالیت‌ها	مدیریتی
-عدم طرح موضوعات بخاطر سوء استفاده کشورهای بیگانه -عدم برخورد قاطع با تخریب‌کنندگان محیط‌زیست	-توجه به مشکلات اجتماعی مانند اشتغال -احتیاط در رسانه‌ای نمودن تخریب و تصرف منابع	رعایت جوانب امنیتی	سیاسی
-گیجی رسانه‌ها بخاطر موازی بودن فعالیت سازمان‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی - دوگانه بودن اسم سازمان محیط‌زیست و منابع طبیعی باعث بروز مشکل - صنفی ‌نگری دستگاه‌ها برای مخاطبان	-عدم تشخیص و تفکیک فعالیت‌های دو سازمان موجب کندی فرهنگ‌سازی -اسامی مختلف محیط‌زیست، جنگل‌ها و مراتع، منابع طبیعی	موازی بودن فعالیت‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی	مدیریتی
-توجه یک بعدی رسانه به جنگل نسبت به بقیه ابعاد منابع طبیعی	محدود شدن رسانه‌ها به دلایل مالی و قانونی	کمبود رسانه‌های محیط‌زیستی	رسانه‌ای
-آشنا نبودن مردم با اصطلاحات منایع طبیعی -کمبود رسانه­های مخصوص محیط‌زیست و منابع طبیعی -کمبود خبرنگار مربوط	درآمدزا نبودن رسانه‌های بخش علمی بودن اصطلاحات و رویکردها
- هراس سازمان‌ها از نقد سمن‌ها - کمبود سازمان­های مردم نهاد و مستقل مردمی در حوزه محیط‌زیست - عدم تاثیر سازمان­های مردم نهاد	عدم آشنایی سازمان‌های مرد نهاد با موضوع و عمق فعالیت‌ها دوری از نقد محیطی	نقش ضعیف سازمان­های مردم نهاد	اجتماعی
-عدم تخصص کارشناسان روابط عمومی سازمان‌های محیط‌زیست -کیفیت پایین تولیدات رسانه‌ای -عدم آگاهی متخصصان رسانه از فعایت‌های زیست‌محیطی -بی‌انگیزگی پرسنل روابط عمومی سازمان‌های متولی -عدم خلاقیت و ذوق در پرسنل روابط عمومی سازمان‌های متولی -کمبود خبرنگاران تخصصی -عدم دسترسی رسانه‌ها به اطلاعات منابع طبیعی و محیط‌زیست -نیاز به تربیت خبرنگار تخصصی حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی - کمبود تولید محتوای کیفی -عدم تخصص رسانه‌ها موجب جنجال آفرینی -ضعف روابط عمومی‌ها در تولید محتوا - برخورداری کارکنان رسانه‌ها از فن محیط‌زیست به جای دانش محیط -عدم انتشار به موقع اخبار محیط‌زیستی -ضعف در تولید محتوا با موضوع محیط‌زیست - تولید محتوای کلیشه‌ای نوعی توهین به مخاطب -سختی کار روابط عمومی محیط‌زیست -مزایای کمتر پرسنل روابط عمومی	-متخصص نبودن کارگزاران روابط عمومی -برخوردار نبودن رسانه‌ها از دانش محیط‌زیست و منابع طبیعی - نبود هنر و خلاقیت‌های لازم -نبود خبرنگار ویژه و متخصص -جنجال آفرینی به دلیل فقدان تخصص -انتشار محتوای بی‌کیفیت - تولید محتوای تکراری و کلیشه‌ای - اقدام دیر هنگام در انتشار اخبار و گزارش‌ها - تمایل رسانه‌ها به فن محیط‌زیست	ضعف تخصصی عوامل رسانه و روابط عمومی	رسانه‌ای

 

سوال دوم تحقیق: شناسایی شرایط علی موثر بر مدیریت فرهنگ محور محیط‌زیست از طریق رسانه چيست؟

در تحقیق حاضر بر اساس دیدگاه مشارکت‌کنندگان مقوله­های زیر به عنوان شرایط علی موثر بر ارتقاء مدیریت فرهنگ محیط‌زیست و منابع طبیعی از طریق رسانه و همچنین شرایط علی که باعث تضعیف این روند می‌شود، شناسایی شده است.

 

جدول 3- شرایط علی ارتقاء فرهنگ حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی

Table 3- Causal conditions of promoting the culture of preserving the environment and natural resources 

کدگذاری باز	کدگذاری محوری	کدگذاری گزینشی	ابعاد
-انحصاری بودن صدا و سیما مانع اظهار نظر کارشناسان محیط‌زیست است -آشکار نبودن اهمیت محیط‌زیست برای صدا و سیما -عدم قدرت شبکه‌های رسمی به اندازه شبکه‌های اجتماعی -عدم وجود رسانه مستقل -پایین بودن آزادی بیان در بیان ابعاد محیط‌زیست	-محدودیت کارشناسان در اظهار نظر -نامتوازن بودن قدرت رسانه‌ها -متکی بودن رسانه‌ها -محدودیت در بیان بحران‌های محیط‌زیست	عدم وجود دموکراسی رسانه‌ای	رسانه‌ای
-توجه صدا و سیما به سازمان‌های متمول نسبت به بقیه -توجه مطبوعات به سازمان‌های متمول	گرایش خبرنگاران و رسانه‌ها به شرکت‌های بزرگ	تمایل سازمان‌های رسانه‌ای به ارگان‌های اقتصادی	اقتصادی
-عدم تخصص کارشناسان روابط عمومی و رسانه -کیفیت پایین تولیدات رسانه‌ای -عدم آگاهی متخصصان رسانه از فعایت‌های ‌محیط‌زیستی -بی انگیزگی پرسنل روابط عمومی سازمان‌های متولی -عدم خلاقیت و ذوق در پرسنل روابط عمومی سازمان‌های متولی -کمبود خبرنگاران تخصصی -عدم دسترسی رسانه‌ها به اطلاعات منابع طبیعی و محیط‌زیست -عدم وجود خبرنگار تخصصی محیط‌زیست و منابع طبیعی -نبود پرسنل متخصص در روابط عمومی - کمبود تولید محتوای کیفی - تخصصی نبودن رسانه -عدم تخصص خبرنگاران -عدم تخصص رسانه‌ها موجب جنجال آفرینی -ضعف روابط عمومی‌ها در تولید محتوا -کمبود خبرنگاران متخصص - برخورداری کارکنان رسانه‌ها از فن محیط‌زیست به جای  دانش محیط -عدم انتشار به‌موقع اخبار محیط‌زیستی -ضعف در تولید محتوا - تولیدات محتوای کلیشه‌ای نوعی توهین به مخاطب -سختی کار روابط عمومی -مزایای کمتر پرسنل روابط عمومی	-متخصص شدن کارگزاران روابط عمومی -برخوردار نبودن رسانه‌ها از دانش محیط‌زیست -هنر و خلاقیت‌های لازم -خبرنگار ویژه و متخصص -جنجال آفرینی به‌دلیل فقدان تخصص -انتشار محتوای بی کیفیت -تولید محتوای تکراری و کلیشه‌ای -اقدام دیرهنگام در انتشار اخبار و گزارش‌ها -تمایل رسانه‌ها به فن محیط‌زیست	ضعف تخصصی عوامل رسانه و روابط عمومی	رسانه‌ای
-ساختار ضعیف روابط عمومی‌ها -غلبه تفکر اجرای پروژهای فنی  بر فرهنگی اجتماعی -ضعف ساختار سازمانی روابط عمومی و ترویج دستگاه‌ها	-برطرف شدن نیازهای پرسنلی روابط عمومی -مرجح بودن پروژه‌های عمرانی بر فرهنگی -ساختار سازمانی ضعیف	ساختار سازمانی در بعد ارتباطات	مدیریتی
-نهادینه نشدن رفتار محیط‌زیستی - باور پذیر نشدن اهمیت محیط‌زیست -بی‌تاثیری رسانه‌ها به خاطر تخریب و تصرف منابع طبیعی توسط مسوولان -سطح ضعیف فرهنگ محیط‌زیست -کمبود دانش محیط‌زیستی	-آشکار شدن رفتارهای محیط‌زیستی در مقایسه با اطلاعات موجود -توجه ظاهری به موضوع محیط‌زیست -تخریب و تصرف نشانه بدرفتاری -نیاز به ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست	تقویت رفتار محیط‌زیستی	اجتماعی
-خبرنگاران درگیر معیشت خود - مشکلات مالی مطبوعات - مشکلات مالی مجلات محیط‌زیستی غیر علمی - وامداری رسانه‌ها بخاطر مشکلات مالی -تحت تاثیر بودن موضوع محیط‌زیست به خاطر مشکلات اقتصادی - بی توجهی به محیط‌زیست در اثر مشکلات اقتصادی -کمبود بودجه‌های فرهنگی -عدم امنیت شغلی خبرنگاران -رسانه درگیر مشکلات اقتصادی -هزینه بر بودن تولید و پخش از رسانه ملی	-.نگرانی خبرنگاران بابت تامین معاش -داشتن توان مالی و امکاناتی رسانه‌ها -وامداری رسانه‌ها -تخصیص بودجه ی لازم -پایداری مشاغل خبرنگاری -هزینه بر بودن تولید و پخش از رسانه ملی	مشکلات اقتصادی، اعتباری رسانه‌ها، خبرنگاران و روابط عمومی‌ها	اقتصادی
-در الویت نبودن حفظ محیط‌‌زیست - بی اعتقادی مسوولان به ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست -فرهنگ محیطزیستی اسیر توسعه -معضلات اقتصادی مانع ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست -در الویت نبودن محیط‌زیست - نداشتن دغدغه ‌محیط‌زیستی متولیان رسانه‌ها - محیط‌زیست مانع توسعه از نظر حاکمیت -پایین بودن درجه اهمیت محیط‌زیست برای مردم و مسوولان -دغدغه‌مند نبودن خبرنگاران -توجه مردم کشورهای پیشرفته به محیط‌زیست بخاطر درآمد بالا -آمادگی ذهنی شهروندان کشورهای پیشرفته برای موضوع محیط‌زیست - دغدغه محیط‌زیستی کشورهای مرفه -بی‌اعتقادی دستگاه‌ها به حفظ منابع طبیعی - بی اعتقادی مدیران به کارکردهای روابط عمومی و رسانه -پرهیز مسوولان از رسانه‌ها -فقدان پیوست‌های رسانه‌ای پروژه‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی -گریز مسوولان از رسانه -راهبردی نبودن نظام ارتباطی مدیران با محیط‌زیست -عدم وجود سیاست‌گذاری برای ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست -فقدان برنامه‌ریزی در تولیدات رسانه‌ای موجود -عدم انسجام لازم بین رسانه‌ها و خبرنگاران -مشخص نبودن رسالت و وظایف رسانه‌ها بطور دقیق -سختی کار رسانه در ایران -غفلت از موضوع قدرت و رسانه	مطالبه‌گری مخاطبان نسبت به اتفاقات محیط‌زیست   توان پایین رسانه‌ها در پاسخ خواهی از مسوولان   توجه مردم به زندگی روزمره مردم مهم شدن بحران‌های طبیعی برای عرصه نشینان اعتقاد مسوولان به محیط‌زیست در عمل   توجه به توسعه صنعتی   اهمیت تامین معیشت مردم به هر قیمت   دغدغه‌مندی ‌محیط‌زیستی متولیان رسانه‌ها و خبرنگاران   منابع طبیعی و محیط‌زیست مانع توسعه از نظر مسوولان   محیط‌زیست موضوع دست چندم   رفاه اجتماعی دلیل توجه به محیط‌زیست     نیاز به آگاهی مسوولان از تاثیرهای روابط عمومی   رسانه گریز بودن مسوولان   اجرای پروژه بدون توجه به ابعاد رسانه‌ای   تدوین راهبردهای رسانه‌ای برای مدیران   نیاز به سیاست واحد رسانه‌ای   تولیدات رسانه‌ای بدون برنامه   تدوین هدفمند وظایف رسانه‌ای   تبیین مطلوب رابطه رسانه و سیاست	مطالبه‌گری مخاطبان             در الویت بودن محیط‌زیست و منابع طبیعی           نیاز به وجود نظام ارتباطی مبتنی بر سیاست‌گذاری رسانه‌ای	اجتماعی                 مدیریتی

 

شکل 1- عوامل موثر بر مدیریت فرهنگ محیط‌زیست از طریق رسانه

Fig. 1- Factors affecting environmental culture management through the media

 

بحث و نتیجه‌گیری 

محيط‌زيست، ميراثي ارزشمند براي آيندگان و مساله با ارزش براي نسل‌هاي آينده است، بنابراين براي حفظ اين ميراث گران‌بها باید بتوان فرهنگ صحيح استفاده از آن را در اجتماع نهادينه ساخت.

تغییر جهت­گیري ارزشی از ماده­گرایی به پساماده­گرایی موجب افزایش آگاهی ‌محیط‌زیستی شده است، اما همچنان بسیاري از افراد جامعه فاقد دانش و آگاهی‌محیط‌زیستی مناسب در زمینه­ي میزان و نحوه بهره­گیري از منابع طبیعی هستند و باید اقدامات مورد نیاز در خصوص ارتقاي سطح دانش و آگاهی عمومی انجام گیرد. به علاوه، می­بایست توجه ویژه­ای به کاربرد دانش در مدیریت منابع طبیعی معطوف شود. به نحوی که انواع مختلفی از اطلاعات و ترکیبی از نظام­های دانشی مختلف همچون دانش نوین و بومی در مدیریت منابع طبیعی مورد استفاده قرار داده شود.

درحالی‌که دانش بومی در زمینه­ي ساختارها (همچون گونه­ها، یا منابع خاص غذا و نحوه استفاده از آن توسط گروه­هاي مختلف مردم) غنی است، این نوع دانش در خصوص ظرفیت بوم نظام در ارائه خدمات حیاتی براي توسعه اجتماعی یا نحوه مدیریت بوم نظام‌ها و بازخورهاي محیط‌زیستی، نارسا و ناتوان است. از طرفی، دانش­هاي تجربی بندرت شناخت مناسبی را در زمینه­ي پویایی­هاي پیچیده بوم نظام یا برقراري ارتباط میان مقیاس­هاي زمانی و مکانی در اختیار قرار می­دهند (Olsson, 2007). همین امر ممکن است به اتخاذ تصمیم‌هاي نامناسب در زمینه­ي حفاظت بوم نظام منجر گردد. در چنین شرایطی، استفاده تلفیقی از نظام‌هاي دانش می­تواند به میزان بیشتري منجر به مدیریت اثربخش بوم نظام شود.

 حاکمیت نظام ارزشی بیرونی و اتکا بر باورهاي اجتماعی متکی بر توانایی علم، تکنولوژي و اقتصاد بازار در تحقق پیشرفت اجتماعی و افزایش رفاه انسانی موجب شده که تخریب منابع طبیعی به عنوان مسأله­اي پیچیده و نیازمند مدیریت در نظر گرفته نشود. به نحوي که علی‌رغم شدت یافتن تخریب­هاي طبیعی در سال­هاي اخیر، برخی سیاستگذاران و برنامه­ریزان همچنان به انکار تهدیدهاي وارده بر محیط­زیست و وضعیت بغرنج آن می­پردازند. همچنین در حالیکه اتکا بر ارزش­هاي درونی منابع طبیعی و تأکید بر رابطه نظام اجتماعی- بوم نظام می­تواند منجر به حفظ کارکردهاي این دو نظام در طولانی مدت گردد، تضاد این ارزش­ها با منافع، علایق و تمایلات کنونی و آینده برخی سیاست‌گذاران و مجریان برنامه­هاي مدیریت منابع طبیعی موجب رویگردانی آن‌ها از این نظام ارزشی گردیده است افزون بر این، نظام باورها نیز در شکل­گیري رفتار حفاظت منابع طبیعی نقش بسزایی دارد. به نحوي­ که بسیاري از صاحب‌نظران و سیاست‌گذاران با اتکا بر نظریه سلسله مراتب نیازها، بر این باورند که فقرا و افراد محلی به دلیل در اختیار نداشتن منابع کافی براي تأمین نیازهاي خود، نگرش و رفتار مثبتی نسبت به منابع طبیعی نداشته و به تخریب آن‌ها مبادرت می­ورزند.

هرچند این دیدگاه در علوم اجتماعی به میزان زیادي مورد پذیرش قرار گرفته، اما نتایج حاصل از برخی مطالعات نشان می‌دهد که باورهاي مبتنی بر فقر نکوهی و محلی نکوهی از وجاهت لازم برخوردار نبوده و نگرانی­هاي محلی براي محیط­زیست در میان ساکنان کشورهاي درحال توسعه و فقیر، قوي­تر از ساکنان کشورهاي توسعه‌یافته و صنعتی می­باشد. بنابراین برخلاف باورهاي موجود در زمینه­ي محیط‌زیست، ساکنان کشورهاي کمتر توسعه یافته در قبال مسائل ‌محیط‌زیستی احساس مسئولیت بیشتري می­کنند. از سوي دیگر، شیوه‌اي که افراد براي مدیریت منابع طبیعی انتخاب می­کنند و اثرات ناشی از فعالیت­هاي انسانی بر منابع به میزان زیادي تحت تأثیر نگرش آن‌ها نسبت به محیط‌زیست می­باشد (Oakley, 2001).

به نظر می­رسد استفاده مدیران از رسانه و روابط عمومی و تجزیه و تحلیل­های رسانه­ای از محیط‌زیست، نقش اساسی در حکمرانی مطلوب محیط‌زیستی برعهده دارد. از طرفی در سازمان­های حفاظت محیط‌زیست و جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری، همچنین سازمان­های رسانه­ای هیچ مدل کاربردی و قابل اجرایی وجود ندارد که براساس آن برنامه­سازان بتوانند محتوی و برنامه­های مؤثر در زمینه ارتقاء فرهنگ ‌محیط‌زیستی را تهیه کنند. از همین رو، عقلایی­ترین کار این است که برای نگهداری از منابع ملی به رسانه­ها به عنوان عوامل زمینه­ای بیشترین بها داده شود.

عوامل و شرایط زمينه­اي نشان‌دهنده یک سری خصوصیات ویژه و متغيرهاي کلانی که باعث تأثير یا عدم تأثير عوامل و شرایط علّي رسانه­ای بر پدیده اصلی دلالت می­کنند، توجه به عوامل و شرایط زمينه­اي که می­تواند همه ابعاد و مولفه­هاي الگو را تحت تاثير قرار دهد، بسيار حياتی است. در این پژوهش بدین صورت است که مدل مدیریتی مرتبط با رسانه بر ارتقاء فرهنگ حفظ محیط­زیست و منابع طبیعی به عنوان تاثیرگذارترین نهاد آموزشی باید و ضروری است و این با توجه به نقش حکومت و حاکمیت در بسترسازی برای تربیت رسانه‌ای زمینه را برای تدوین مدل تربیت رسانه­ای فراهم می­آورد. به تعبیری شرایطی که زمینه‌ساز بروز مقوله محوری می­باشد را به شرایط زمینه­ای یا واسطه­ای تعبیر کرده؛ در این پژوهش نتایج حاصل از بین مقوله‌های استخراج شرایط زمینه­ای ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست و منابع طبیعی از كل مصاحبه­ها نشان داد در بعد مدیریتی، مقوله­های محوري (کمبود اعتبارات در بخش های عمرانی و جاری به‌منظور فرهنگ سازی و ترویج فرهنگ منابع طبیعی و محیط‌زیست، نداشتن یک نظام تدوین یافته ارتباطی بین مدیران و رسانه‌ها، استفاده مدیران از رسانه و روابط عمومی در حد ابزار، تاکید بر اطلاع رسانی و گزارش عملکرد، دخالت غیر تخصصی در تولید محتوا، ضعف بنیه فرهنگی مدیران فنی) عامل زمینه­ای (برخورد غیر علمی مدیران با رسانه) و مقوله­های محوري (ضعف ساختاری روابط عمومی، روحیه غیررسانه­ای جهادگران) عامل زمینه­ای (عدم اعتقاد به رسانه­ای نمودن فعالیت­ها) و مقوله­های محوري (عدم تشخیص و تفکیک فعالیت­های دو سازمان موجب کندی فرهنگ‌سازی، اسامی مختلف محیط‌زیست، جنگل­ها و مراتع، منابع طبیعی) عامل زمینه­ای (موازی بودن فعالیت‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی) را حاصل و در راستاي نیل به اهداف و پیامدها به كار مي­گیرد.

در بعد مدیریتی، مقوله­های محوري (برطرف نشدن نیازهای پرسنلی روابط عمومی، مرجح بودن پروژه‌های عمرانی بر فرهنگی، ساختار سازمانی ضعیف، برطرف نشدن نیازهای پرسنلی روابط عمومی، مرجح بودن پروژه‌های عمرانی بر فرهنگی، ساختار سازمانی ضعیف)، شرایط علّي رسانه­ای (ساختار سازمانی ضعیف در بعد ارتباطات)، را حاصل و در راستاي نیل به اهداف و پیامدها به كار مي­گیرد. در بعد رسانه­ای، مقوله­های محوري (عدم گسترش رسانه­های خصوصی، عدم آشنایی عمیق رسانه­ها با موضوعات منابع طبیعی و محیط‌زیست، هزینه‌بر بودن ارتباط با رسانه ملی، توجه سطحی به چالش­های محیط‌زیست، محدودیت کارشناسان در اظهار نظر، نامتوازن بودن قدرت رسانه­ها، متکی بودن رسانه‌ها، محدودیت در بیان بحران‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی، متخصص نبودن کارگزاران روابط عمومی، برخوردار نبودن رسانه‌ها از دانش محیط‌زیست و منابع طبیعی، نبود هنر و خلاقیت‌های لازم، نبود خبرنگار ویژه و متخصص، جنجال آفرینی به‌دلیل فقدان تخصص، انتشار محتوای بی کیفیت، تولید محتوای تکراری و کلیشه­ای، اقدام دیرهنگام در انتشار اخبار و گزارش­ها، تمایل رسانه­ها به فن محیط‌زیست) عامل زمینه­ای (فراگیر نبودن امکانات رسانه­ها) و مقوله­های محوري (محدود شدن رسانه­ها به‌دلایل مالی و قانونی، درآمدزا نبودن رسانه های بخش، علمی بودن اصطلاحات و رویکردها) عامل زمینه­ای (کمبود رسانه­های محیط‌زیستی) را حاصل و در راستاي نیل به اهداف و پیامدها به كار مي­گیرد. در بعد سیاسی، مقوله­های محوري (توجه به مشکلات اجتماعی مانند اشتغال، احتیاط در رسانه­ای نمودن تخریب و تصرف منابع) را حاصل و در راستاي نیل به اهداف و پیامدها به كار مي­گیرد. در بعد مدیریت اقتصادی، مقوله­های محوري (گرایش خبرنگاران و رسانه­ها به شرکت­های بزرگ) شرایط علّي رسانه­ای (تمایل سازمان‌های رسانه­ای به ارگانهای اقتصادی)؛ مقوله­های محوري (نگرانی خبرنگاران بابت تامین معاش، نداشتن توان مالی و امکاناتی رسانه­ها، نداشتن توان مالی و امکاناتی رسانه­ها، عدم تخصیص بودجه­ی لازم، پایدار نبودن مشاغل خبرنگاری، هزینه بر بودن تولید و پخش از رسانه ملی) شرایط علّي رسانه­ای (مشکلات اقتصادی، اعتباری رسانه‌ها، خبرنگاران و روابط عمومی‌ها)، را حاصل و در راستاي نیل به اهداف و پیامدها به كار گرفته است 

در بعد اجتماعی، مقوله­های محوري (عدم آشنایی سازمان­های مردم نهاد با موضوع و عمق فعالیت­ها، دوری از نقد محیطی، آشکار نشدن رفتارهای محیط‌زیستی در مقایسه با اطلاعات موجود، توجه ظاهری به موضوع محیط‌زیست، تخریب و تصرف نشانه بدرفتاری، نیاز به ارتقاء فرهنگ محیط‌زیست) عامل زمینه­ای (نقش ضعیف سازمان­های مردم نهاد و کمبود رفتار محیط‌زیستی) را حاصل و در راستاي نیل به اهداف و پیامدها به كار مي­گیرد. این نتایج که به عنوان علل به وجود آمدن پدیده محوری پژوهش یعنی واکاوی مؤلفه­های آموزش رسانه­ای دسته بندی و تحلیل شدند با مبانی نظري و نتایج مطالعات پیشین مانند Pourqasem و همکاران (2021) و Qaemi Menesh (2018)، همسو و همخوان است. Pourqasem و همکاران (2021) نشان داد عدم برنامه‌ریزی سیستماتیک، جامع و متناسب با زمینه، عدم مسؤولیت‌پذیری و پاسخگویی در قبال معضلات محیط‌زیست، عدم ارتباطات سازنده بین بخشی و فرابخشی، اولویت نبودن زنان در آموزش­های محیط­زیستی، مشکلات مربوط به تأمین نیروی ماهر و بودجه کافی برای آموزش به­ویژه آموزش زنان، سیاست‌ها و ساختار تشکیلاتی ناکارآمد، و حاکم نبودن دیدگاه‌های مدیریتی محیط­زیست­گرا سبب عدم برنامه‌ریزی و اجرای صحیح برنامه‌ها و آموزش‌های محیط‌زیستی شده است. Qaemi Menesh (2018) نیز نتیجه گرفت که کمبود آگاهی و در نتیجه عدم وجود فرهنگ ‌­محیط‌زیستی در یک جامعه می­تواند بزرگ­ترین معضل در زمینه مسائل محیط‌زیستی باشد و گرافیک محیطی به عنوان یک رسانه می‌تواند نقش بسیار مهمی در افزایش آگاهی و فرهنگ محیط‌زیستی افراد جامعه و مسئولین داشته باشد. در این راستا همچنین Sohrabi & Tadayoun (2017) دریافتند که توجه به بعد جهاني مسائل محيط‌زيستي از يک سو و آگاهي پيدا کردن در مورد اين مسائل از سوي ديگر، تقاضا براي پاسخگويي سازمان­ها در مورد مسائل محيط‌زيستي را افزايش داده است و ارائه افشاي اطلاعات محيط‌زيستي، يک روش براي توضيح سياست­هاي مربوط به مسووليت سازمان براي اعمال فعاليت­هاي اخلاقي، اجتماعي و محيط‌زيستي است. از عوامل مهم انگيزشي در سطح افشاگري اطلاعات محيط‌زيستي عامل حمايت دولت از اين افراد، عضويت در سازمان‌هاي نظارتي، ترس از مجازات دولتي، امنيت شغلي، عامل مذهب، وجدان کاري، فرهنگ جامعه، توجه به آينده و ديگران، پاداش مادي، ويژگي تأهل افراد و اهميت به کار، از مهم­ترين عوامل موثر در مدیریت موثر محیط‌زیست از طریق رسانه و در نظرگرفتن عوامل فرهنگی است.

 

References

Adhami, A., & Akbarzadeh, A. (2011). Investigating the Cultural Factors Affecting the Preservation of the Environment in Tehran (Case Study of Areas 5 and 18 of Tehran). Sociological Studies of Youth. 1(1): 37-62. [In Persian]

Billington, R. (2013). Society and Culture. Translated by Fariba Arab Daftari, Tehran: Qatre Publishing Company. [In Persian]

Charmaz, K. (2014). Constructing Grounded Theory. Sage.

Danaeifar, H., Elwani, M., & Azar, A. (2018). Quantitative Research Methodology in Management: A Comprehensive Approach, Tehran: Ishraghi Publications, Safar. [In Persian]

Daulatabadi, H. (2008). Environmental Culture, Tehran: Contemporary Culture Publications. [In Persian].

Ekhtyari, N., Eydi, H., & Shabanimoghadam, K. (2018). Determining the Model of Effective Factors on the Development of Environment Culture in Sport. Applied Research of Sport Management. 7(2): 57-67. [In Persian]

Hemmati, Z., Shobeiri, S. (2015). Environmental Culture and the Factors Affecting it (Case Study: the Citizens of Shiraz City). Journal of Iranian Cultural Research. 8(4): 197-215. Https://Doi.Org/10.7508/Ijcr.2015.32.008 [In Persian]

Lopez, B. E., Magliocca, N. R., & Crooks, A. T. (2019). Challenges and Opportunities of Social Media Data for Socio-Environmental Systems Research. Land, 8(7), 107.

Mojaver Sheikhan, M., Babran,  S., & Kia, A. (2020). The Role of National Media in the Development of Intercultural Communication. Interdisciplinary Studies in Media and Culture. 10(1): 273-292. Https://Doi.Org/10.30465/Ismc.2020.5598 [In Persian]

Oakley, P. (1991). The Concept of Participation in Development. Landscape and Urban Planning, 20(1-3), 115-122.

Olsson, P., Folke, C., & Berkes, F. (2004). Adaptive Comanagement for Building Resilience in Social–Ecological Systems. Environmental Management, 34, 75-90.

Padash, D., Padash, A., Naderian, M., & Sultan Hosseini, M. (2011). Investigating the Environmental Effects of Sports Venues on the Urban Environment. Environment and Development Journal. 3: 31-36. [In Persian]

Pourqasem, F., Ali Beigi, A., & Papzen, A. (2021). Challenges of Promoting Rural Women's Environmental Literacy: A Case Study of Kermanshah Province, Environment and Interdisciplinary Development, 6(73): 35-48. [In Persian]

Qaemi Menesh, F. (2018). Environmental Graphics as a Media to Preserve the Environment, International Conference on Recent Developments in Information Science, Engineering and Technology. [In Persian]

Sadeghi, H., Fathi, M. (2009). Culture, Sustainable Development and Environment, Cultural Engineering, 3(29 and 30): 9-20. [In Persian].

Schumacher, I. (2015). The Endogenous Formation of an Environmental Culture. European Economic Review, 76, 200-221.

Shahnooshi, M., & Abdullahi, A.S. (2016). An Analysis of the Environmental Culture of the People of Isfahan and Some Factors Affecting It. Journal of Humanities, 2: 15-34. [In Persian]

Simionescu, M., Horvathova, Z., Kovshun, N., & Kushnir, N. (2020). Social Media, Sustainability, and Environmental Protection in Sustainable Education. In E3s Web of Conferences, 208, 09002. Edp Sciences.

Sohrabi, R., & Tadayoun, P. (2017). The Recognition of Influencing Factors on Motivation Promoting in Environmental Information Disclosure. Environmental Education and Sustainable Development, 5(3), 9-21. [In Persian]

Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research. Grounded Theory Procedures and Techniques. Newbury Park, Ca: Sage.

Tavakolnia, M., & Akbarian, M. (2014). Globalization, Opportunity or Threat for the Environment, Article 5, 2(5), 97-120. [In Persian]

Toffler, A. (2013). The Third Wave, Translated by Shahindokh Khwarazmi. Tehran: Farhang Publications. [In Persian]

Tomeh, J. (2016). Cultural and Environmental Development. Translated by Mahmoud Sharapour, Tehran: Ghazal (Open). [In Persian]

 

Creative Commons Attribution (CC BY) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

 

Copyright: © 2023 by the authors. Submitted for possible open access publication under the terms and conditions of the 

 

---

[1]  Open Coding

[2]  Axial Coding

[3]   Selective Coding

[4]  Theoretical saturation